Tshitatamennde nga Muphuresidennde Vho Cyril Ramaphosa nga ha Mvelaphanḓa kha Vhuḓidini ha Lushaka kha u Langa Dwadze ḽa COVID-19
MaAfrika Tshipembe vha hashu,
Zwi na maḓuvha a 11 u bva tshe nda ṋetshedza mulaedza.
Zwo ralo ndo vhiga nga ha zwiga zwa u vhuya nga huhulu ha vhulwadze ha tshitzhili tsha corona kha zwipiḓa zwo fhambanaho zwa shango.
Nga iḽo ḓuvha, ḽa 03 ḽa Nyendavhusiku, shango ḽashu ḽo rekhoda kheisi ntswa dzi fhiraho 4 400.
Mulovha, nga ḽa 13 ḽa Nyendavhusiku, ro rekhoda kheisi ntswa dzi ṱoḓaho u swika 8 000.
Tshivhalo tshoṱhe tshine tsha khou engedzea tsha kheisi dzo khwaṱhisedzwaho dza tshitzhili tsha corona Afrika Tshipembe zwazwino tsho ima kha 866 127.
Nomboro idzi dzi khou vhilaedzisa zwihulwane.
A hu tshe na u timatima na luthihi – shango ḽo dzhena kha gabelo ḽa vhuvhili ḽa u vhulwadze ha tshitzhili tsha corona.
Ri tshi sedza phimo ine kheisi ntswa dzo no engedzea ngayo kha vhege mbili dzo fhiraho, hu na khonadzeo ya uri arali ra sa ṱavhanya ra dzhia ḽiga roṱhe, gabelo ḽa vhuvhili ḽi nga kalula u fhira ḽa u thoma.
Tshivhalokati tsha ḓuvha na ḓuvha tsha kheisi ntswa u mona na shango kha maḓuvha a sumbe o fhiraho tshi nṱha nga 74% u fhira maḓuvha a sumbe a murahu.
Nga tshifhinga tshino, tshivhalo tsha kheisi ntswa tsho engedzea u bva kha tshivhalokati tsha ḓuvha na ḓuvha tsha u ḓa hanefha kha 3 800 u ya kha tshi fhiraho 6 600 nga ḓuvha.
Tshikati tsha ḓuvha na ḓuvha tsha mpfu dza COVID-19 tsho engedzea u ṱoḓou swika kha 50% nga tshifhinga tshenetsho u bva kha mpfu dzi fhiraho 100 nga ḓuvha u ya kha mpfu dzi fhiraho 150 nga ḓuvha.
Mavunḓu maṋa a re phanḓa kha gabelo ḽa vhuvhili ndi Kapa Vhubvaḓuvha, Kapa Vhukovhela, KwaZulu-Natal na Gauteng.
Lwa u tou thoma kha dwadze iḽi, vhunzhi ha u kavhiwa hu kha vhaswa vha miṅwaha miṱuku, nga maanḓa avho vha miṅwaha ya 15 u ya kha 19.
Hu na zwivhangi zwinzhi kha u gonyela nṱha huhulwane ngaurali ha u kavhiwa, fhedzi zwivhangi zwihulwane zwazwino zwi khou thoma u vha khagala.
Maguvhangano – nga maanḓa maguvhangano a matshilisano na dziphathi – ndi zwone zwiko zwihulwane hune vhulwadze ha kavha vhathu hone.
Kha vhunzhi ha maguvhangano aya, a hu khou tevhedzelwa maitele a u ima kule nyana na muṅwe muthu, fhethu hune vhathu vha kuvhangana hone hu vha ho ḓala lwo kalulaho na muya u sa koni u bva na u dzhena zwavhuḓi, sanithaiza dza zwanḓa na dzone a dziho, na vhathu a vha ambari mimasiki.
Vhathu vhanzhi vha nwa zwikambi vha vhuṱamboni hovhu hune ha tou vha ‘tshiphaḓaladzi tsha vhulwadze tshihulwanesa’, nga ṅwambo wa zwenezwo vhathu vha fhedza vha sa tsha dzhiela nzhele maga a u ḓitsireledza na u thivhela u kavhiwa.
Vhuṱambo ha zwenezwino ha vho ṅwalwaho maṱiriki ha Rage Festival ngei Ballito vhu tou vha tshihumbudzi tshi vhaisaho tsha u sumbedza uri maguvhangano mahulwane a nga vha khombo nga nḓilaḓe.
Ri a zwi ḓivha zwino uri vhaswa vha ṱoḓaho u swika 1 000 vha bvaho Gauteng vhe vha vha dzhenela vhuṱambo uvho vho wanala vho kavhiwa nga tshitzhili tsha corona. Zwazwino a ri athu ḓivha uri muṅwe na muṅwe wavho o no shata vhangana.
Ho pfala uri miṱa i swikaho 300 i nga vha yo kavhiwa nga ṅwambo wa izwo.
Ngoho i vhavhaho nga ha dwadze iḽi ndi ya uri dzifesithivaḽa, dzikhontsati na dziphathi, – hune ha tea u vha fhethu ha u ḓiphina na madakalo – hu khou sumbedza u vha hone zwikoni zwa u kavhiwa nga vhulwadze, zwine zwi nga fhedza kha u isa lufuni.
Tshiṅwe tshiitisi kha u gonya ha u kavhiwa ndi nyengedzeo kha u enda.
Vhathu vhanzhi a vha tevhedzeli maga a thivhelo musi vha tshi tshimbila ngomu dziḓoroboni, na kha vhupo ha mahayani, na vhukati ha vhupo ho fhambanaho.
Ri khou tea u dzhiela nzhele uri musi ri tshi endesa kana u tshimbilesa, zwi ita uri khonadzeo ya u phaḓalala ha tshitzhili i vhe khulwane.
Zwi amba uri u ambara masiki musi u kha vhuendi ha nnyi na nnyi na u vhona uri mafasiṱere o vulea tshifhinga tshoṱhe.
Zwi dovha zwa amba u fhungudza tshivhalo tsha vhathu vhane wa fhedza tshifhinga u navho arali hu tshi khou endiwa u ya u dalela vha muṱa na dzikhonani kha zwiṅwe zwipiḓa zwa shango.
Zwo tsireledzea u ṱwa na vha muṱa vha tsinitsini u fhirisa u vha kha maguvhangano mahulwane ane a nga ita uri tshitzhili tshi phaḓalale.
Nga u ṱanḓavhudza, u engedzea nga huhulu kha u kavhiwa nga vhulwadze zwi vhangwa ngauri vhathu a vha khou tevhedzela maitele a mutheo – o leluwaho kha u a tevhedzela.
Maga aya ndi a ndeme vhu nga u pfukesela kanzhi hu tshi vhangwa nga vhathu vho kavhiwaho vhane tsumbadwadze a dzi athu thoma u vhonala khavho, arali vha sa sumbedza tsumbadwadze na luthihi, zwi nga itea vha sa ḓivhe na uri vho kavhiwa nga tshitzhili.
U tsela fhasi ha phimo dza u kavhiwa kha miṅwedzi i si gathi yo fhiraho zwo ita uri ri si tsha dzhiela nṱha zwa u ambara masiki ro thivha ningo na mulomo tshifhinga tsha musi ri tshi ya fhethu ha nnyi na nnyi.
A ri tsha vhona zwi zwa ndeme u sa ya fhethu ho ḓalaho vhathu lwo kalulaho, kana u ima kha tshikhala tsha vhukule vhu fhiraho mithara ya 1.5 na muṅwe muthu, kana u dzula wo vula mafasiṱere musi vha tshi khou enda nga vhuendi ha nnyi na nnyi kana fhethu hu no dzulela u shumiswa sanithaiza.
Ro ṱavhanya u dzhena kha muya wa Khushumusi na u ramba khonani dzashu na mashaka kha maguvhangano.
Zwo ralo, ndi nga kha u kundelwa hashu u tevhedzela maga a tsirakhombo aya a mutheo tshifhinga tshoṱhe zwe zwa ri swikisa kha gabelo iḽi ḽa vhuvhili.
Maga a tsirakhombo aya a nga sumbedza a si a ndeme u swika muṅwe ane vha mu funa a tshi kavhiwa nga tshitzhili nga ṅwambo wa u sa londa havho.
Zwazwino maḓuvha a madakalo a khou ḓisa tshutshedzo khulwane kha mutakalo na vhuvha havhuḓi ha shango ḽashu.
A ḓisa tshutshedzo khulwane na kha mbuyedzedzo ya ikonomi yashu.
Hezwi ndi ṅwambo wa uri maḓuvha a madakalo o ḓowelea uri ndi tshifhinga tsha maguvhangano, u enda, u ṱangana na dzikhonani na mashaka, na u awela nga murahu ha ṅwaha wa mutsiko na u konḓaho.
Nga ṅwambo wa izwi, maḓuvha a madakalo a fana vhukuma na tshifhinga tsha Paseka.
Ndi zwa ndeme u elelwa uri nga tshifhinga tsha Paseka ṋaṅwaha, ro kona u fhungudza tshivhalo tsha vho kavhiwaho ngauri roṱhe ro kona u ḓifara, roṱhe ro kona u tevhedzela nyiledzo na maga a mutheo a mutakalo.
Nga kha zwenezwo, ri dzhiela nzhele u ḓidzima ho itwaho nga dzikereke ha u sa ita tshumelo kana maguvhangano a Paseka, nga ngoho ndi u shela mulenzhe ho itwaho nga vhureleli hoṱhe kha ṅwaha woṱhe u tsireledza matshilo.
Sa zwe ra itisa zwone nga tshifhinga tsha Paseka, ri tea hafhu u tevhedzela maitele a mutheo a mutakalo.
Arali ra sa ita zwithu nga iṅwe nḓila kha haya maḓuvha a madakalo, ri ḓo thoma ṅwaha muswa ri si na dakalo, ra u dzhena ri vhuṱunguni.
Vhunzhi ha khonani dzashu, mashaka na vhashumisani vha ḓo kavhiwa, vhaṅwe vha ḓo lwala vhukuma, na uri nga maḽisambilu, vhaṅwe vha ḓo lovha.
Nga nnḓa ha musi ra tou ita zwithu nga iṅwe nḓila, heyi i ḓo vha Khushumusi ya u fhedza kha vhunzhi ha MaAfrika Tshipembe.
Hezwi a si zwine ra khou ṱoḓa zwone. Roṱhe ri khou ṱoḓa u tshila na u vhona vhane ra vha funa vha tshi khou tshila.
Zwo ralo ndi zwa ndeme uri ri dzhie maga o khwaṱhaho vhukuma u itela u langa gabelo ḽa vhuvhili na u vhulunga matshilo, ngeno ri tshi khou shuma u itela u tsireledza zwine vhathu vha ḓitshidza ngazwo.
MaAfrika Tshipembe vha hashu,
Kha maḓuvha a 11 o fhiraho, ro bula uri Nelson Mandela Bay ndi tshivhilelani tsha corona, zwi tshi khou tshimbilelana na maitele ashu a u fhambanyisa kha ndangulo ya dwadze.
Hu na miṅwe mimasipala yo sumbedzaho u gonyela nṱha huhulwane ha u kavhiwa.
Minisṱa wa Mutakalo Dokotela Vho Zwelini Mkhize vho dalela vhupo uvhu na uri nga murahu ha musi vho ṱangana na vhathu vha kwameaho vho fhambanaho, Khabinethe yo dzhia tsheo ya u bula zwiṱiriki zwivhili zwi tevhelaho sa zwivhilela zwa tshitzhili tsha corona.
Zwine zwa vha:
- Tshiṱiriki tsha Sarah Baartman
- Tshiṱiriki tsha Garden Route
Hezwi zwoṱhe zwi amba uri nyengedzedzo dza nyiledzo dzine ra khou dzi shumisa Nelson Mandela Bay dzi ḓo shuma na kha hezwi zwiṱiriki u bva vhukati ha vhusiku ha ṋamusi na u ya phanḓa u swika ri tshi vhona hu na u tsela fhasi hu vhonalaho kha u kavhiwa.
Sa i zwi vhupo hoṱhe uvho hu na phimo ya nṱha ya u kavhiwa hu tshi ṱoḓa ndavheleso nkene, maḓuvha a madakalo a ḓisa khovhakhombo khulwane kha shango nga vhuphara.
Zwo ralo ri khou ita zwa u dalela mavundu ri tshi vhudzisa, hu tshi katelwa ḽeveḽe ya masipala, kha maga ane a tea u dzhiiwa u itela u langa gabelo ḽa vhuvhili.
Ho vha na khaseledzo khulwane kha Khoro ya Ndaela ya Lushaka ya Tshitzhili tsha Corona na Khoro ya Vhukonanyi yaa Muphuresidennde, ye ṱanganya vhaimeli u bva kha muvhuso wapo, na wa vundu.
U ya nga themendelo dzi bvaho kha miṱangano iyi, Khabinethe yo dzhia tsheo ya uri nyiledzo dziṅwe dzi tea u shuma kha shango nga vhuphara u bva vhukati ha vhusiku ha ṋamusi.
Tsha u thoma, ri ḓo vhona uri hu khwaṱhisedzwe tshoṱhe nyiledzo dza ḽeveḽe ya u thoma u mona na shango ḽoṱhe nga tshifhinga tsha maḓuvha a madakalo na u ya phanḓa.
Hezwi zwi katela ṱhoḓea dza uri vhareili na vhatshimbidzi vha tshiendedzi tsha nnyi na nnyi tshiṅwe na tshiṅwe vha tea u vhona uri vhaṋameli vhoṱhe vho ambara masiki.
Vhalangi na vhaṋe vha zwifhaṱo na fhethu – hu tshi katelwa mavhengele, vhuponi ha mavhengele manzhi, na zwifhaṱo zwa muvhuso – vha vhofhiwa nga mulayo u vhona uri khasiṱama dzoṱhe vhane vha dzhena kha zwifhaṱo zwavho vho ambara masiki.
Mutholi u tea u vhona uri vhashumi vhoṱhe vho ambara masiki musi vha tshi ita mushumo wavho.
Hezwi zwi vhea vhuḓifhinduleli kha vhaṋe vha zwithu, vhalangi na vhatholi vhoṱhe – na kha riṋe roṱhe – u vhona uri maAfrika Tshipembe vho tsireledzea musi vha fhethu afho.
Vhathu vha re na vhuḓifhinduleli vhane vha sa khwaṱhisedze vhutevhedzeli ha milayo nga vhaṋameli, dzikhasiṱama kana vhashumi vha ḓo tea u badela ndaṱiso kana u valelwa dzhele lwa miṅwedzi ya rathi.
Tsha vhuvhili, ri khou dzhia maga a u fhungudza khovhakhombo kha vhuṱambo vhune ha phaḓaladza vhulwadze zwihulwane vhukuma.
Nyiledzo dza zwino kha muelo wa maguvhangano a u khou ita zwo eḓanaho kha u thivhela u ḓala lwo kalulaho kha nyimele ya zwino hune kheisi ntswa dza khou engedzea nga u ṱavhanya.
Zwo ralo, maguvhangano – hu tshi katelwa maguvhangano a vhurereli – ha nga dzhenelelwi nga vhathu vha fhiraho 100 kha vhuṱambo hu itwaho fhethu ho valeaho na 250 kha vhuṱambo hu itwaho fhethu ho vuleaho.
Tshifhinga tshoṱhe, nga maanḓa fhethu huṱuku, tshivhaloguṱe a tshi ngo tea u fhira 50% ya fhethu afho.
Kha maguvhangano oṱhe hu tea u vha fhethu hune muya wa kons u bva na u dzhena nga nḓila yo fanelaho, vhathu vha songo vha tsini na tsini, u ambara masiki na ṋetshedzo ya sanithaiza dza zwanḓa.
Nga ṅwambo wa khonadzeo ya phiriso, maguvhangano oṱhe ano itwa nga murahu ha dzimpfu, hu tshi katelwa na mabembela a u phumula miṱodzi, o iledzwa.
Iṅwe ya khaedu khulwanesa ine ra tea u sedzana nayo ndi magogo mahulwane a yaho dzibitshini na dziphakhani nga maḓuvha a u awela a tshitshavha nga tshifhinga tsha maḓuvha a madakalo.
Ro ita miṱangano na u vhudzisana vhukuma kha fhungo iḽi uri ri kone u wana maitele a u fhungudza khovhakhombo ya u pfukela huhulwane ngeno ri tshi khou fhungudza nḓila i si yavhuḓi ine zwa nga kwama ngayo mabindu kha vhupo ha phendelashango.
Zwo ralo ro tendelana u shumisa maitele o fhambanyiswaho, a dzhielaho nzhele nyimele dzo fhambanaho kha vhupo ho fhambanaho ha shango.
Kha vhupo hune ha vha na phimo ya nṱhesa ya u kavhiwa, dzibitshi na phakha dza nnyi na nnyi dzi ḓo valwa lwa tshifhinga tsha maḓuvha a madakalo u bva nga ḽa 16 ḽa Nyendavhusiku u swika ḽa 03 ḽa Phando.
Hezwi zwi ḓo shuma kha ḽoṱhe ḽa Kapa Vhubvaḓuvha, khathihi na tshiṱiriki tsha Garden Route ngei Kapa Vhukovhela.
Ngei KwaZulu-Natal, dzibitshi na phakha dza nnyi na nnyi dzi ḓo valwa kha maḓuvha ane nga nḓowelo a vha one ane vhathu vhanzhi vhanzhi vha ya vhuponi uvhu kha khalaṅwaha iyi.
Maḓuvha aya ndi ḽa 16, 25, 26 na ḽa 31 ḽa Nyendavhusiku ḽa 2020 na ḽa 01, 02 na 03 ḽa Phando 2021.
Dzibitshi na phakha dza nnyi na nnyi dza Kapa Devhula na Kapa Vhukovhela – nga nnḓa ha Garden Route – dzi ḓo dzula dzo vulelwa tshitshavha nga tshifhinga tsa maḓuvha a madakalo.
Maḓikita (fesithivaḽa), hune vhaimbi vha muzika vha vha vha henefho vha tshi khou imba thwii vhuponi honoho (live music, na live performances) dzibitshini a dzi ngo tendelwa.
Dzibitshi na dziphakha dzo vulelwaho nnyi na nnyi dzi ḓo vulwa fhedzi vhukati ha awara ya 9 nga matsheloni na ya 6 nga madekwana.
Nyimele iyi i ḓo ṱolwa ḓuvha na ḓuvha nga vha mannḓalanga apo u vhona uri hu na vhutevhedzeli ha ndangulo kha maguvhangano na u iledzwa ha zwikambi.
Kha nyimele dzine magogo mahulu kana ha vha na u shaya vhutevhedzeli ha maga a tsireledzo, dzibitshi nkene na dziphakha dza vhumvumvusi zwi ḓo valwa.
Phakha dza lushaka na dza vundu na dziṅwe phakha hune maga a ndaulo dza u dzhena na tshaedzo dza u dzhena zwo no thoma u shumiswa dzi nga dzula dzo vulelwa nnyi na nnyi.
Hetshi ndi tshiimo tshi konḓaho vhukuma, tshi ṱoḓaho vhusedzi vhu si na u ṱudza.
Ndo ṋea ndaela ya uri miraḓo yoṱhe ya Khoro ya Ndaela ya Lushaka ya Tshitzhili tsha Corona na vhashumi vhahulwane vha dzule vho ḓilugisela u khwaṱhisedza uri hu na vhuṱoli ha tshifhinga tshoṱhe ha tshiimo itshi shango nga vhuphara.
Arali tshiimo itshi tsha nga hulela, hu ḓo dzhiiwa maṅwe maga a u tsireledza vhathu vhashu.
Luṱa lwa vhuraru lune ro sedza khalwo kha tshifhinga itshi ndi u thivhela vhuṱambo vhu phaḓaladzaho vhulwadze zwihulwane na u fhungudza mutsiko wa tshumelo dza ndondolamutakalo nga ṅwambo wa u shumiswa ha zwikambi hu shayaho vhuḓifhinduleli.
Zwo ralo, hu ḓo shumiswa maga a tevhelaho:
Awara dza u iledza u tshimbila dzinḓilani dzi ḓo vha ndapfu, u thoma nga 11 ya vhusiku dza guma nga ya 4 nga matshelo.
Zwiimiswa zwi sa tou vhesaho zwa ndeme, hu tshi katelwa dzirestuarenthi na dzibara, zwi ḓo tea u vala nga awara ya10 ya vhusiku uri vhashumi na dzipaṱironi vha swike mahayani musi tshifhinga tsha nyiledzo ya u tshimbila dzinḓilani tshi sa athu swika.
Mulayo wa nyiledzo ya u vha dzinḓilani nga tshifhinga tsho tewaho wo itelwa u thivhela maguvhangano a iteaho vhusiku, ngeno u tshi konisa dzirestuarenthi, dzibara na dzithaveni uri dzi ise phanḓa na u shuma u kona u wana mbuelo.
Ri tea u dovha hafhu ra humbula uri mulayo wa nyiledzo ya u tshimbila nga tshifhinga tsho tiwaho u ḓo shuma Vhusiku ha Phanḓa ha ḓuvha ḽa Khushumusi na nga ha Phanḓa ha Vhusiku ha Ṅwaha Muswa. Hezwi zwi amba uri roṱhe ri ḓo ṱoḓa u ita dzitshanduko nga ha nḓila dzine ra pembelela ngayo mabembela aya.
U rengiswa ha halwa mavhengeleni hu ḓo tendelwa fhedzi vhukati ha awara ya10 nga matsheloni na ya 6 nga madekwana u bva Musumbuluwo u swika Ḽavhuṋa.
Vhaṱombi vha dziveini vho ṅwaliswaho na mabulasi a dziveini vha nga isa phanḓa na u ṋetshedza tshumelo dza u thetshela dziveini na u dzi rengisela tshitshavha kha vhane vha ḓo nwa vha kha vhupo ha thungo mafheloni a vhege. Vhuṱaluli uvhu vhu khou itwa nga ṅwambo wa vhushelamulenzhe ha ndeme hune zwiimiswa izwi zwa ita kha sekithara ya vhuendelamashango kha zwipiḓa zwo vhalaho zwa shango.
U nwa zwikambi fhethu ha nnyi na nnyi, sa dzibitshini na dziphakhani, zwo iledzwa tshoṱhe.
Ari nga tendeli tshivhalo tshinzhi tsha vhathu vha tshi kuvhangana fhethu nthihi hu si na ndango kwae kana maitele ane a khou shumiswa.
Nyiledzo idzi dza maḓuvha a madakalo dzi ḓo sedzuluswa hafhu mathomoni a Phando zwi tshi ya nga tshiimo tsha dwadze u mona na shango.
MaAfrika Tshipembe vha hashu,
Kha u wana hashu phindulo ya gabelo ḽa vhuvhili ḽa vhulwadze, ro lingedza u linganyisa nga vhulondo ṱhoḓea ya u tshidza matshilo na u tsireledza zwi ri konisaho u tshila.
Nyiledzo u bva mahayani ya lushaka ye ra i shumisa u bva mathomoni a u tumbuwa ha dwadze yo vha yo itelwa u lengisa u phaḓalala ha tshitzhili uri ri kone u lugisela sisṱeme yashu ya mutakalo nga ngona kha u fhindula u engedzea ha u tshivhalo tsha u kavhiwa.
Nga itsho tshifhinga, ro vha ri songo lugela u kona u langa u engedzea ha dzikheisi nga tshihaḓu na u valelwa ha vhathu zwibadela.
Ri vha ri khou ṱoḓa u wana zwishumiswa na ṋetshedzo yo fanelaho, u engedzedzi vhupo ha zwiimiswa zwashu zwa mutakalo, u pfumbudza vhashumi vhashu vha ndondolamutakalo na u shumisa sisṱeme ya u ṱola na u fhindula kha maitele a dwadze.
Nyiledzo ya u tshimbila ya tshoṱhe yo vha yo tea kha u lengisa dwadze fhedzi zwi nga si vhe na mushumo u fanaho zwazwino.
Kha miṅwedzi ya tshivhalo yo fhiraho, ro shumisa maga a tshaka dzo fhambanaho kha u engedza nḓadzo ya u kona u lwa na dwadze.
Nga kha u shuma vhukuma ha vhashumi vhashu vha ndondolamutakalo, vhashumi vha muvhuso, vhaḓivhi vha mishonga na vhatsivhudzi vha zwa saintsi, ro ita uri tshomedzo dzashu dzoṱhe dzi lumbame kha u tsireledza vhathu vha Afrika Tshipembe na u ṋetshedza ndondolo kha avho vhane vha i ṱoḓa.
Maga e ra a dzhia musi dwadze ḽi kha ḓi tou thoma, na zwiito zwa muAfrika Tshipembe muṅwe na muṅwe, zwo ri tendela u tshidza vhunzhi ha matshilo.
Zwazwino, ri tea u tsireledza u vhuelwa he ra ita na u shuma roṱhe kha u langa gabelo ḽa vhuvhili.
Sa zwe ra ita u bva mathomoni, ri tea u takutshedza zwi tshi bva kha vhuṱanzi ha nṱhesa ha zwa saintsi hune ra vha naho.
Sa izwi madokotela ashu, vhaongi na vha shumaho kha desike dza u ṱanganedza vhathu vha tshi khou shuma vha sa neti u itela u ri tsireledza, ri tea u shuma ri sa neti kha u vha tsireledza.
U swika ṋamusi, vhashumi vha mutakalo vha fhiraho 38 000 kha tshumelo ya tshitshavha vho wanala vha na tshitzhili tsha corona. Kha avha, vha ṱoḓaho u swika 5,000 vho valelwa vhuongeloni.
Zwi pfisaho vhuṱungu, vhashumi vha mutakalo vha linganaho 391 kha sekithara ya muvhuso vho lovha.
Sa lushaka, ri koloda zwinzhi vhathu havha vha mihaga vho ḓikumedzelaho na kha miṱa yavho, ngauri ri si navho, ro vha ri nga si swike hafha hune ra ha hone.
Musi ro livhana na gabelo ḽa vhuvhili ḽa vhulwadze, ri tea u ita zwoṱhe nga hune ra kona ngaho u tikedza na u tsireledza vhashumi vha zwa mutakalo.
Ra sa vha na vhuḓifhinduleli zwino, ra sa tevhedzele tsirakhombo dza mutheo tshifhinga tshoṱhe dzine roṱhe ra dzi ḓivha, ri ḓo vha na ṅwaha muswa u sa takadziho..
Nga nnḓa ha nyiledzo kha vhunzhi ha zwiito zwashu zwo ḓoweleaho, khalaṅwaha heyi i nga vha ya madakalo ya dovha ya tsireledzea.
Kha heyi khalaṅwaha ya maḓuvha a madakalo, ndi khou humbela uri vha ite mabembela maṱuku kana vhuṱambo hu si ha vhathu vhanzhi na u ṱutshela u ya kha magogo.
Arali vha tshi khou fhedza tshifhinga na vhaṅwe vhathu, ndi khou humbela uri vha zwi itele nnḓa, vha tshi khou ḓiphina nga mutsho wa tshilimo wa Afrika Tshipembe, kana vha tou vhona uri vha fhethu hune muya u ya kona u dzhena wa bva.
Ndi khou humbela uri vha ambare masiki u thivhaho ningo na mulomo tshifhinga tshoṱhe vha fhethu ha nnyi na nnyi, kana vha na vhathu vhane vha sa dzule navho.
Zwi vha zwi si tshe na mushumo arali vho vhea masiki kha tshiṱefu, tshikwamani kana u u tsitsa musi vha tshi khou amba na muṅwe muthu.
Kha vha elelwe u dzulela u ṱamba zwanḓa nga tshisibe na maḓi lwa mithethe ya 20 kana nga sanithaiza.
Kha vha fhungudze u tshimbila kana u enda nga hune vha kona ngaho. Na uri arali vha nga ḓi wana vha tshi khou enda, vha vhone uri vha enda vho tsireledzea.
Arali vha tshi khou ya u dalela dzikhonani na vha muṱa kana mashaka, kha vha fhungudze tshivhalo tsha vhathu vhane vha kwamana navho lwa vhege nthihi phanḓa ha musi vha tshi enda na u lingedza u fhedza tshifhinga na mashaka a tsini kana tshigwada tshiṱuku tsha vhathu nga hune zwa konadzea ngaho.
Ri a zwi ḓivha uri COVID-19 i kwama kana u fara vhathu nga nḓila dzo fhambanaho.
U ya nga vha Dzangano ḽa Mutakalo wa Ḽifhasi, vhunzhi ha vhathu vha anzela u vha na vhulwadze vhu sa tou dinesa nahone vha dovha vha fhola vha songo ya vhuongeloni.
Tsumbadwadze dzo ḓoweleaho ndi mufhiso, tshihoṱola tsho omaho, na maneto. Tsumbadwadze dzi songo tou ḓoweleseaho, fhedzi dza vhukati, ndi u rema ṱhoho na u pfa vhuṱungu muvhilini, u oma ha mukulo, na u sa kona u pfa munukho na u sa pfa muthetshelo wa tshithu.
Arali vha nga tshenzhema tsumbadwadze idzi, vha tea u ḓivalela thungo na vhaṅwe vhathu.
Arali vha tshenzhema tsumbadwadze dzo kalulaho, sa u kundelwa u fema kana u fhelelwa nga muya, u pfa u vhavha kha khana, u sa tsha kona u amba kana u sudzuluwa, vha tea u ṱavhanya vha wana thuso ya mushonga.
Kha vha elelwe uri arali vho ṱoliwa vha wanala vha na tshitzhili tsha corona kana arali vho vhuya vha ḓiwana vha tsini na muthu o ṱolwaho a wanala a na vhulwadze uvhu, vha tea u ṱavhanya vha ḓi bvisa tsini na vhathu.
Vhunga ro amba tshifhingani tsho fhiraho uri vhupileli vhu konadzeaho fhedzi ha u lwa na Covid-19 hu ḓo vha khaelo.
Afrika tshipembe ḽo khunyeledza maitele oṱhe o teaho a u khwaṱhisedza u dzhenelela haḽo kha Tshiimiswa tsha Tswikelelo ya Khaelo ya Ḽifhasi ya COVID-19 tsha Dzangano ḽa Mutakalo wa Ḽifhasi.
Tshiimiswa itshi – tshi ḓivhiwaho sa COVAX – tshi kuvhanganya tshomedzo na u ḓivhisa khovhakhombo dza mveledziso ya khaelo kha u khwaṱhisedza uri hu vhe na ndingano ya tswikelelo ya khaelo musi i tshi wanala.
Sa tshipiḓa tsha tshiimiswa itshi, ho lavhelelwa uri Afrika Tshipembe ḽi ḓo ṱanganedza khaelo yaḽo lwa u thoma ine ya ḓo katela 10% ya tshivhalo tsha vhathu kha tshipiḓa tsha u thoma tsha ṅwaha u ḓaho.
Ri dovha ra vha tshipiḓa tsha Tshigwada tsha Afrika tsha u Wana Khaelo tshine tsha khou ṱoḓana na dziṅwe nḓila dza ndambedzo dza u wana iṅwe khaelo ya Afrika nga nnḓa ha COVAX.
Minisṱa wa Mutakalo vha tshipiḓa tsha Tshigwada tsha Mushumo uyu na uri vha khou ṱoḓa vhushumisani vhu ḓisaho tshanduko kha sekithara dza phuraivethe u itela u khwaṱhisedza uri maAfrika Tshipembe vhoṱhe vha swikelela khaelo i shumaho i tshimbilelanaho na nyimele dzashu.
Vhege dzi si gathi dzi ḓaho dzi khou ya u vha ndingo khulwane ya vhuḓiimiseli hashu na vhuḓifari.
Tshifhinga hetshi tshi ḓo ṱoḓa muṅwe na muṅwe washu a tshi ita zwithu nda nḓila i sa fani na ya miṅwaha yo fhiraho ngauri hoyu ṅwaha a u fani na miṅwe ye ra pfuka khayo.
Zwi ḓo ṱoḓa uri ri ṱutshele miṅwe ya miḓifho ya tshifhinga nyana u itela u ḓitsireledza na u tsireledza vhaṅwe, na u vhona uri ri ḓiphine kha zwifhinga zwo raloho roṱhe miṅwahani i ḓaho.
Ndi fulufhela uri arali muṅwe na muṅwe washu a ita wawe mushumo, roṱhe ra tevhedzela mitheo ya tsirakhombo i si gathi, ri nga vha na maḓuvha a madakalo ri khou ḓiphina – na uri, zwa ndemesa, roṱhe ri nga dzhena kha ṅwaha muswa ro takala ri na mutakalo.
Noṱhe ndi ni tamela maḓuvha a madakalo o fhaṱutshedzeaho, uri ni dzule no tsireledzea na u vha na mutakalo wavhuḓi, na uri ri ṱanganedze ṅwaha muswa sa lushaka luthihi lwo faranaho.
Nga vhe Mudzimu vha tshi Fhaṱutshedza Afrika Tshipembe vha tsireledza vhathu vhaḽo.
Ndi a livhuwa.
