Maafrika Tshipembe nga nṋe,
Ho fhela tshifhinga tshi linganaho hafu ya ṅwaha u bva tshe ra ḓivhadza tshiimo tsha tshiwo tsha lushaka sa phindulo kha dwadze ḽa tshitzhili tsha corona.
Nga tshifhinga itsho, Maafrika Tshipembe vha fhiraho 15 000 vho xelelwa nga matshilo avho nga ṅwambo wa vhulwadze na vha fhiraho 650 000 vhe ha khwaṱhisedzwa uri vho kavhiwa.
Ikonomi yashu na tshitshavha tshashu zwo huvhadzwa vhukuma nga tshinyalelo.
Ro pfuka ḓumbu ḽo dzi ḓaho nahone ḽi thithisaho.
Fhedzi, nga u ima kha vhuthihi, na u vha ro ḓiimiselaho, a ro ngo tenda zwi tshi ri dzinginyisa.
Miṅwedzini mivhili yo fhiraho, musi ḓumbu ḽo dzikuswa vhukuma, ro vha ri tshi kona u rekhoda kheisi ntswa dzi linganaho 12,000 nga ḓuvha.
Zwazwino, ri kha tshikati ri khou kona u rekhoda kheisi dza fhasi ha 2 000 nga ḓuvha.
Zwazwino phimo ya vho fholaho i kha 89%.
Naho nyiledzo dzo leludzwa ṅwedzini wo fhiraho musi ri tshi ya kha ḽeveḽe ya vhuvhili, ho vha na u tsela fhasi nga u ongolowa, fhedzi ho dzikaho kha u kavhiwa, u valelwa vhuongeloni na kha dzimpfu.
Ṱhoḓea ya mimbete ya sibadela, tshomedzo dza u fema, okisidzheni na dziṅwe ṱhoḓea dza zwa mishonga dza ndeme zwo tsa nga nḓila i langeaho.
Ro kona u kunda luṱa lwo kalulaho lwa vhulwadze uvhu ngeno ri tshi khou tsireledza nḓadzo ya sisiṱeme yashu ya mutakalo.
Ndi tama u bvulela muṅadzi vhathu vha Afrika Tshipembe, kha tswikelelo iyi na kha matshilo a linganaho zwigidi o vhulungeaho nga kha u shumisana nga vhuthihi.
Tswikelo iyi yo dzhielwa nzhele na nga Dzangano ḽa Mutakalo wa Ḽifhasi, ḽe ḽa vha ḽi tshi khou shuma ḽi tsinisa na riṋe kha u khwaṱhisa u fhindula hashu kha vhulwadze uvhu.
Vhunga ro amba mathomoni, vho isa phanḓa na u ri fha tsivhudzo na uri vho dovha vha rumela vhaḓivhi kha shango ḽashu.
Ri livhuwa thikhedzo yoṱhe ye ra wana u bva kha Mulanguli Dzheneraḽa wa Dzangano ḽa Mutakalo wa Ḽifhasi ngei Geneva, khathihi na Senthara dza Afrika dza Ndango na Thivhelo ya Vhulwadze.
Naho ro ita mvelaphanḓa i vhonalaho vhukuma, vhathu vhashu vha tshivhalo vha kha ḓi kavhiwa na vhaṅwe vha kha ḓi lozwa matshilo avho.
Nga kha tshikalo tshiṅwe na tshiṅwe, ri kha ḓi vha tshivhilelani tsha dwadze ḽi vhulayaho.
Khaedu yashu khulwanesa zwa zwino – na mushumo washu wa ndemesa – ndi u khwaṱhisedza uri a ri khou tshenzhema gabelo ḽihulu ḽa u kavhiwa huswa.
Mashango manzhi u mona na ḽifhasi o ṱaselwa nga ‘gabelo ḽa vhuvhili’ ḽa nyengedzeo kana u kavhiwa hafhu.
Vhunzhi ha mashango aya o pfuka maṱhakheni a vhulwadze na uri vho kona u ita uri tshitzhili tshi langee.
Maṅwe mashango o ita na u fhelisa vhunzhi ha nyiledzo kha zwa ikonomi na matshilisano.
Kha masia manzhi, gabelo ḽa vhuvhili ḽo kalula u fhira ḽa u thoma.
Mashango manzhi o mbo dovha a vhuedzedza nyiledzo dza u tshimbila dzo dziaho vhukuma.
Phindulo yashu ya mutakalo wa tshitshavha zwazwino yo sedza kha u isa phanḓa na u fhungudza u pfukela ha tshitzhili na u lugisela khonadzeo ya nyengedzeo ya u kavhiwa.
Zwazwino ro dzhia tsheo ya u isa phanḓa na u engedza u itwa ha ndingo dza tshitzhili tsha corona.
Nga ṅwambo wa u tsela fhasi kha u kavhiwa huswa na u fhungudzea ha mutsiko kha zwiimiswa zwashu zwa mutakalo, zwazwino ri na nḓadzo yo linganaho ya u ita ndingo na u ṱandavhudza ṱhoḓea dza u ita ndingo.
Vhukati ha vhathu u ya nga zwiteṅwa, zwazwino ri ḓo kona u ita ndingo kha avho vhoṱhe vho valelwaho vhuongeloni, vhalwadze vha ḓaho u alafhiwa fhedzi vha na tsumbadwadze dza COVID-19, na vhathu vhe vha ḓiwana vha tsini na vho kavhiwaho vha na tsumbadwadze kana vha si nadzo.
Nga nnḓa ha u engedza u itwa ha ndingo, ri khou khwinisa u wanulusa vho vhaho na vhukwamani na vhathu vho kavhiwaho nga kha tshishumiswa tsha app kha luṱingothendeleki ya COVID-19 Alert ya Afrika Tshipembe na puḽatifomo ya COVID-19 Connect WhatsApp.
U ita ndingo hu bveledzaho na sisiṱeme dza u wanulusa vhukwamani zwi ḓo ri konisa uri ri ṱavhanye u topola na u langa malwadze phanḓa ha musi a tshi phaḓalala u ya phanḓa.
Ndi khou ṱoḓa u ita khuwelelo madekwana ano kha muṅwe na muṅwe ane a vha na smartphone fhano Afrika Tshipembe uri a dauniḽode app ya COVID-19 Alert kha Apple App Store kana kha Google Play Store.
Heyi app a i ngo pimiwa tshithu nga dzinethiweke dza thendeleki, zwo ralo vha ya i dauniḽoda hu si na mbadelo ya data.
App i ḓo ḓivhadza mushumisi wayo muṅwe na muṅwe nga kha thekhinoḽodzhi ya Bluetooth arali vho ḓiwana vhe tsini na muṅwe mushumisi wayo we a wanala o kavhiwa nga tshitzhili tsha corona kha maḓuvha a 14 o fhiraho.
App iyi a i ḓivhei fhethu na luthihi, a i kuvhanganyi zwidodombedzwa zwa vhuṋe, kana u sumbedza hune wa vha hone.
Muhasho wa Mutakalo nawo wo bveledza sisiṱeme dza WhatsApp na SMS u itela vhathu vha si na smartphones uri u vha ṋetshedza mvelelo dza ndingo na u vha ḓivhadza nga ha khonadzeo ya u vha tsini na tshitzhili.
U wanulusa vhukwamani ndi ḽiga ḽa vhuthivheli ḽa ndeme kha u ḓitsireledza na u tsireledza muṱa wavho wa tsini na khonani dzavho.
Ri ḓo ita tsedzuluso u mona na shango ḽoṱhe u ṱola ḽevele dza vhukuma dza u kavhiwa dzi re tshitshavhani.
Tsedzuluso iyi – i ḓivhiwaho sa tsedzuluso ya seroprevalence – i shumisa ndingo dza lueluli u vhona arali muthu o ḓi wana a fhethu hu na tshitzhili tsha corona.
Ngudo ya u mona na shango i ḓo konisa vhorasaintsi u anganya muelo wa pfukiselo ya vhulwadze nga muthu a si na tsumbadwadze na nyelulo kha vhathu khathihi na u pfesesa khwine phetheni ya kupfukele kwa tshitzhili.
Ri i sa phanḓa na u bveledzisa nḓadzo yashu ya ndondola mutakalo u itela u vhona uri ri a kona u langa lu bveledzaho khonadzeo ya u kavhiwa nga vhulwadze vhuṅwe na vhuṅwe vhune ha nga bvelela, na u vhona uri muṅwe na muṅwe u wana ndondolo ine a ṱhoga.
Muhasho wa Mutakalo u khou shuma u tsini vhukuma na mbumbano dza mbambadzo na vhaṅwe vhashumisani kha u vhona uri ndondola mutakalo yoṱhe na vhaṅwe vhashumi vhane vha ima kha desike dza phanḓa ofisini dzavho vha wane zwishumiswa zwa u ḓitsireledza vha tshi kha nyimele dzo tsireledzeaho.
Ndi tama u livhuwa vhashumi vha ṋetshedzaho tshumelo ya mutheo vha lushaka kha u ṱahisa fhungo ḽa tsireledzo zwavhuḓi nahone tshifhinga tshoṱhe.
Ndi tama u vha livhuwa kha u ḓikumedzela havho kha u ṱhogomela vhathu vhashu na u ḓidina huhulu he vha ita.
Musi ri tshi khou shuma kha u thivhela u pfukela ha tshitzhili u ya phanḓa, ri khou dovha hafhu ra lugisela tshifhinga tshine mushonga wa ḓo swika.
U vhona uri Afrika Tshipembe ḽi kona u swikelela mushonga u shumaho nga u ṱavhanya nga hune zwa konadzea ngaho nahone nga tshivhalo tsho linganelaho u itela u tsireledza tshitshavha, shango ḽi khou shela mulenzhe kha vhurangeli ha ḽifhasi ho tikedzwaho nga Dzangano ḽa Mutakalo wa Ḽifhasi u wana tshomedzo dza mveledziso na phaḓaladzo ya mushonga.
Nga kha vhurangeli uvhu, Afrika Tshipembe ḽi ṱangana na maṅwe mashango kha u tikedza mbekanyamushumo dzo vhalaho dza u bveledza mushonga na u ṱoḓa tswikelelo i eḓanaho kha mishonga yone nga mutengo wa fhasi.
Nga kha vhuimo hashu sa mudzulatshidulo wa Mbumbano ya Afrika, ro tikedza tswikelelo i eḓanaho u mona na ḽifhasi uri hu sa vhe na shango na ḽithihi ḽi no salela murahu.
Ri khou dovha hashu ra bindudza kha nḓadzo yashu u itela u bveledza na u phaḓaladza mushonga fhano hayani, uri Afrika Tshipembe ḽi kone u shela mulenzhe kha vhuḓidini ha u engedza tswikelelo ya mishonga.
Shango ḽashu ḽo no ḓo dzhenelela nga ndingo ya mishonga luraru, zwo sumbedzaho vhukoni ha tshitshavha tshashu tsha sainthifiki.
Maafrika Tshipembe nga nṋe,
Ṅwedzi wo fhiraho, u tsela fhasi vhukuma kha u kavhiwa huswa zwo konisa shango uri ḽi ye kha ḽevele ya vhuvhili ya tsivhudzo ya tshitzhili tsha corona.
Zwino, nga kha mvelaphanḓa ye ra ita u kavhiwa hu khou tsela fhasi hu tshi ya phanḓa, zwazwino ro lugela luṱa luswa kha u fhindula hashu kha vhulwadze uvhu.
Ro kona u imedzana na ḓumbu ḽa tshitzhili tsha corona.
Zwazwino ndi tshifhinga tsha u humisela shango ḽashu, vhathu vhaḽo na ikonomi yashu kha nyimele yo ḓoweleaho, i sumbedzisaho vhukuma vhutshilo he ra vha ri tshi khou vhu tshila miṅwedzini ya rathi yo fhiraho.
Ndi tshifhinga tsha u ya kha zwine zwa ḓo vha nḓowelo ntswa musi tshitzhili tsha corona tshi tshe na riṋe.
Musi vhuitwa vhunzhi ha ikonomi ho thoma u bva nga Fulwi, zwazwino ndi tshifhinga tsha u fhelisa nyiledzo dzo salaho kha vhuitwa ha ikonomi na matshilisano vhu nga zwo tsireledzea u ita ngauralo.
Zwi tshi tevhela vhuvhudzisi nga vhaimeleli vha vundu na vha muvhuso wapo, na musi ri tshi sedza kha tsivhudzo ya vhorasaintsi na miṱangano na vhashumisani vho fhambanaho, Khabinethe yo dzhia ḽiga matsheloni ano uri shango ḽi tea u ya kha ḽeveḽe ya u thoma.
U ya kha tsivhudzo ya levele ya u thoma hu ḓo thoma vhukati ha vhusiku ha Swondaha ya ḽa 20 Khubvumedzi 2020.
Tsudzuluwo iyi i dzhiela nzhele uri ḽevele dza u kavhiwa dzo tsa vhukuma na uri hu na nḓadzo yo linganaho kha sisiṱeme yashu ya mutakalo ya u langa ṱhoḓea ya zwino.
U ya kha tsivhudzo ya ḽevele ya u thoma zwi ḓo amba u leludzwa u ya phanḓa ha nyiledzo kha maguvhangano.
- Maguvhangano a tshitshavha, vhurereli, poḽotiki na maṅwevho a ḓo tendelwa, tenda tshivhalo tsha vhathu tsha sa fhire 50% ya fhethu hune maguvhangano ayo a farelwa hone, tshivhalo tsha nṱhesa tsha vhathu vha 250 kha maguvhangano a no farelwa ngomu kha tshifhaṱo na 500 kha a no farelwa nnḓa.
- Phurotokholo dza mutakalo, sa u ṱamba zwanḓa nga tshisibe na u shumisa zwithathatshili (sanithaiza), u sa vha tsini na tsini na muṅwe muthu na u ambara masiki, zwi tea u tevhedzwa vhukuma.
- Tshivhalo tsha nṱhesa tsha vhathu vhane vha tea u vha tshipiḓa tsha mushumo wa mbulungo tsho engedzwa u bva kha 50 u ya kha 100 nga ṅwambo wa khombo ya nṱhesa ya u phaḓalala ha tshitzhili dzi mpfuni. Milindelo ya madekwana i kha ḓi vha yo iledzwa.
- Fhethu ha u ita nyonyoloso, ha vhumvumvusi – sa dzidzhimu na dzi thyiyetha – hune vhathu vha no dzhena a vha ngo tea u fhira 50, zwazwino hu ḓo tendelwa u dzhenisa vhathu vha linganaho 50% ya nḓadzo ya fhethu afho zwi tshi bva kha tshipiḓa tsha fuloro, hu tshi tevhedzwa maitele a u sa vha tsini na tsini na dziṅwe Phurotokholo dza mutakalo.
- Nyiledzo dzine dza khou shuma zwino vhuṱamboni ha zwa mitambo a dzi khou shanduka.
Hu na ṱhoḓea nga ṅwambo wa u ṅwalisa u khetha kana u khetha lwa tshipentshele, Khomishini yo Ḓiimisaho ya Vhukhethi i ḓo tendelwa u dalela senthara dza ndulamiso, zwiimiswa zwa mutakalo, hu dzulaho vhaaluwa na zwiṅwe zwiimiswa zwo raloho.
Hezwi zwi ḓo tevhedzela Phurotokholo dzoṱhe dza mutakalo, hu tshi katelwa u ambara masiki na u ṱanzwa kana u shumisa tshithathatshili kha zwanḓa.
Ḽiṅwe ḽa maga a u tou thoma ḽe ra dzhia kha u langa u phaḓalala ha tshitzhili ho vha u iledza vha dzhenaho vha tshi bva mashangoni a nnḓa na u vala mikano.
Musi ri tshi khou ya kha tsivhudzo ya ḽevele ya u thoma, ri ḓo leludza nyiledzo dza u endela mashango a nnḓa nga zwiṱuku nahone ri tshi ṱhogomela.
Ri ḓo tendela u endela ha u bva na u dzhena Afrika Tshipembe kha vhane vha ḓo vha vha khou ḓela zwa mushumo, zwa u endela u ḓiphina na zwiṅwevho zwi ḓo thoma u bva nga ḽa 1 Tshimedzi 2020.
Hezwi ndi u ya nga vhulangi ho fhambanaho na maga a phungudzo:
- U enda hu iledzwa kha u ya na u bva kha mashango makene a ne a vha na phimo dza nṱhesa dza u kavhiwa. Mutevhe wa mashango u ḓo anḓadzwa zwi tshi ya nga data ya sainthifiki ya u fhedzisela.
- Vhaendi vha ḓo kona fhedzi u shumisa muṅwe wa mikano ye ya vha i tshi khou shuma nga tshifhinga tsha nyiledzo ya u tshimbila kana nthihi ya vhukavhamabupo vhuraru vhuhulwane: King Shaka, OR Tambo na Cape Town International Airport.
- Musi vhaendi vha tshi swika, vha ḓo tea u sumbedza mvelelo dza ndingo dza COVID-19 dza u sumbedza u sa kavhiwa dzo dzhiiwaho kha awara dzi sa fhiri 72 u bva tshe vha takuwa hune vha khou bva hone.
- Hune muendi ha ngo ita ndingo dza COVID-19 phanḓa ha musi a tshi takuwa, vha ḓo ṱoḓwa uri vha ḓibvisele thungo na vhathu lwa khombekhombe vha tshi shumisa masheleni avho.
- -Vhaendi vhoṱhe vha ḓo ṱolwa musi vha tshi swika na uri avho vhane vha vha na tsumbadwadze vha ḓo ṱolwa u itela uri vha ḓibvisele thungo u swika hu tshi dovhololwa ndingo ya COVID-19.
- Vhaendi vhoṱhe vha ḓo humbelwa uri vha dzhenise app kha ṱhingothendeleki ya COVID-19 Alert ya Afrika Tshipembe.
Mashango o shumisaho app ya lushaka ulu o kona u langa vhulwadze ha tshitzhili tsha corona nga nḓila i bveledzaho.
Musi hu tshi khou lugiselwa u vula hafhu mikano yashu, mishini ya Afrika Tshipembe ya mashango a seli i ḓo vula u itela khumbelo ya visa na visa dzoṱhe dza tshifhinga tshilapfu dzi ḓo vhuedzedzwa.
Sekhithara ya vhuendelamashango ndi iṅwe ya zwitshimbidzi zwihulwane zwa ikonomi.
Ro lugela u vula mavothi ashu hafhu, na u ramba vhaendi uri vha ḓe vha ḓiphine nga dzithavha, dzibitshi dzashu, ḓorobo dzashu dza mudzinginyo na dziphakha dzashu dza dziphukha vho tsireledzea na hone vha na fulufhelo.
Zwiṅwe hafhu sa tshipiḓa tsha u vhuelela nga zwiṱuku ha vhuitwa ha ikonomi na matshilisano:
- Awara dza khefu dzo shandukiwa. Zwazwino tshifhinga tsha khefu tshi ḓo thoma vhukati ha vhusiku na awara ya vhuṋa nga maḓautsha.
- U rengiswa ha zwikambi zwa u nwa hayani kha mavhengele zwo tendelwa u bva nga Musumbuluwo u swika Ḽavhuṱanu, u bva nga 09:00 u swika nga 17:00.
- U shumiswa ha zwikambi zwi ḓo tendelwa u shumiswa kha zwiimiswa zwi na ḽaisentsi ya u tendela u nwa fhedzi nahone zwi tshi itwa hu tshi tevhedzelwa tshoṱhe tshifhinga tsha khefu.
Kha maḓuvha a si gathi a ḓaho, ndangulo dzo engedzwaho dzi ḓo anḓadzwa na uri Dziminisṱa dzi ḓo ṋetshedza mafhungo nga vhuḓalo kha midia.
Muhasho wa Tshumelo dza Tshitshavha na Vhuvhusi hu si kale u ḓo bvisa sekhuḽa u ya kha vhashumeli vhoṱhe vha muvhuso kha maga a ne a ḓo konisa u vhuelela mushumoni tshoṱhe ha masia oṱhe a muvhuso nga nḓila yo tsireledzea nahone hu si na u lenga hu songo teaho.
Ngauri hu kha ḓi vha na nyiledzo dzo vhalaho dzine dza kha ḓi shuma dzine dza nga tendelwa fhedzi nga kha ndangulo ya tshiwo, ro no engedza maḓuvha a tshiwo tsha lushaka nga ṅwedzi u swika ḽa 15 Tshimedzi 2020.
U ya kha ya ḽevele ya u thoma ya tsivhudzo zwi bvisa vhunzhi ha nyiledzo dzi re hone kha vhuitwa ha ikonomi, naho zwi tshi nga dzhia tshifhinga uri zwi vhe zwo tsireledzea uri sekhithara dzoṱhe dzi humele u shuma tshoṱhe.
Ṱhoḓea ya ḽifhasi na yapo na ṋetshedzo ya thundu na tshumelo kha dziṅwe sekhithara zwi ḓo dzula zwi fhasi lwa tshifhinga tshilapfu tshi ḓaho, zwi sa khathali uri ho leludzwa nyiledzo.
Zwo ralo ndi zwa ndeme uri ri sudzuluwe nga u ṱavhanya kha u fhaṱulula ikonomi, u vhuedzedza nyaluwo na u sika mishumo.
Zwi tshi tevhela vhege dzo vhalaho dza nyambedzano, tshigwada tsha vhashumisani kha NEDLAC vho ita mvelaphanḓa khulwane kha tsitsikano ya matshilisano i konḓaho kha u vhuedzedza ikonomi.
Hezwi zwi sumbedza tswikelelo ya ḓivhazwakale kha shango ḽashu, zwi sumbedzaho zwine zwa nga swikelelwa musi ri tshithu tshithihi kha u sedzana na khombo ya shishi.
Khabinethe i ḓo fhaṱa kha mutheo uyu wo ḓoweleaho musi i tshi khunyeledza phaṱhululo ya ikonomi ya shango na pulane ya mbuedzedzo kha vhege dzi ḓaho.
Pulane ya fhaṱa nga huswa na mbuedzedzo ine ya ḓo khunyeledzwa i ḓo engedza kha phakhedzhi ya thusedzo ya ikonomi ya R500 biḽioni ye ra i ḓivhadza nga Lambamai, ye ya ṋetshedza thikhedzo khulwanesa miṱani, dzikhaphani na kha vhashumi nga tshifhinga tsha musi hu na ṱhoḓea ya tshihaḓu.
Nga kha mindende ya tshipentshele ya COVID-19 na nyengedzo kha mindende ire hone, ho no engedzwa thikhedzo ya masheleni a fhiraho R30 biḽioni yo yaho thwii kha vhathu vha fhiraho 16 miḽioni vha bvaho miṱani i shayaho.
Khamphani dzi fhiraho 800,000 dzo vhuelwa nga kha tshikimu tsha thikhedzo ya muholo wa UIF nga kha mindende na khadzimiso dzo ṋetshedzwaho nga mihasho ya muvhuso yo fhambanaho na zwiimiswa zwa tshitshavha.
Vhashumi vha fhiraho 4 miḽioni vho wana R42 biḽioni kha thikhedzo ya muholo, yo thusaho u tsireledza mishumo iyi naho musi khamphani dzo vha dzi sa khou kona u shuma.
Thikhedzo iyi yo kwama matshilo a Maafrika Tshipembe a dzimiḽioni, hezwo zwo ita phambano ya vhukuma kha avho vha ṱoḓesaho thuso.
Mbuelo ya UIF yo engedzwa u swika magumoni a tshiimo tsha tshiwo tsha lushaka u itela u vhona uri vhashumi na khamphani idzo dzine miholo yavho ya vha dziedzini dzi nga isa phanḓa na u thusiwa.
Hu tshi engedzwa kha mabindu o wanaho thikhedzo thwii, vhunzhi ha khamphani dzo vhuelwa nga maga a ṱhaḓulo ya muthelo a linganaho R70 biḽioni kha dzingu.
Na Maafrika Tshipembe a dzimiḽioni o vhuelwa nga u fhungudzea ha phimo dza tshieledzi tsha ḓivhazwakale.
Ndivhanyiso dzo itwa kha Tshikimu tsha Garantii ya Khadzimiso u leludzela dzikhamphani dza muelo muṅwe na muṅwe uri dzi swikelele khiredithi nga phimo dza tshieledzi tsha fhasi, hune mbadelamurahu dzo lengiswa u swika kha miṅwedzi ya 12.
Ri ṱuṱuwedza khamphani dzoṱhe dzo ṱanganaho ha thithisi mbuelo dzadzo uri dzi ṱoḓe thuso u bva kha tshikimu i tshi musi ikonomi itshi khou vhuyelela.
Musi vhulwadze vhu tshi kha ḓi tou thoma ro humbela Maafrika Tshipembe uri vha sumbedzise vhuthihi na vhufunashango nga kha u tikedza vhuḓidini ha muvhuso kha u lwa na vhulwadze.
Ro simula Tshikwama tsha Vhuthihi, tsho ṱanganedzaho donesheni dzi linganaho 300 000 u bva kha vhathu vha ṱoḓaho u swika 15 000 na khamphani dzi ṱoḓaho u swika 2 500.
Donesheni dzo bva kha vhathu zwavho na vhashumi, madzangano a vhurereli, mahoro a poḽotiki, madzangano a si a muvhuso, dzithirasiti na mitheo.
Nga kha mushumo watsho, Tshikwama tsha Vhuthihi tsho sumbedzisa maanḓa a vhushumisani ha matshilisano na vhuanḓani.
U bva tshe tsha thomiwa, tsho no ṱanganedza masheleni a fhiraho R3.1 biḽioni ya dzidonesheni u bva kha dzikhamphani, mitheo na vhathu.
U swika zwino tsho no avhela R2.4 biḽioni u itela u tikedza masia a ndeme a u fhindula hashu kha tshitzhili tsha corona.
Hezwi zwi katela u rengiwa ha zwishumiswa zwa u ita ndingo, ṋetshedzo ya mishonga na zwa u ḓitsireledza iwe muṋe, zwishumiswa na vhubveledzi hapo ha tshomedzo dza u thusedza u fema. Zwi pfukela kha thuso ya zwiḽiwa kha miṱa i kundelwaho, dzivautsha kha vhorabulasi vha zwimela na zwifuwo, ndondolo kha vho ponyaho khakhathi dzo livhanaho na mbeu na fulo ḽa lushaka ḽa u ḓivhisa COVID-19.
Maafrika Tshipembe nga nṋe,
Khakhathi dzi itelwaho vhafumakadzi na vhana dzo ya phanḓa nga huhulu nga tshifhinga tsha tshiwo tsha vhulwadze.
Ro ḓiimisela u ya phanḓa na vhuḓiimiseli hashu ha u lwa na samba ḽa khakhathi dzo livhanaho na mbeu na vhathu vha tshifumakadzini.
U ya nga data ya u fhedzisela, ro topola fhethu hu re khombo ha 30 u mona na shango hune thaidzo iyi ya vha khulwane.
Musi ri tshi khou ya kha tsivhudzo ya ḽevele i tevhelaho, ri khou engedza na u khwinisa tshumelo ya thikhedzo kha vho ponyaho khakhathi dzo livhanaho na mbeu, nga maanḓa kha vhupo hu re khombo ho topolwaho.
Ri khou tea u ita ngauralo hu si ngauri nyiledzo dza u tshimbila dzo leludzwa, fhedzi sa tshipiḓa tsha mushumo wo no thomaho wa u shumisa Pulane ya Maano a Lushaka yo ṱanganedzwaho nga Khabinethe mathomoni a uno ṅwaha.
Izwi zwi katela u thomiwa ha modele wo ṱanganelaho wa vhulayi ho vhalaho vhu katelaho thikhedzo ya kuhumbulele na matshilisano, u sedzuluswa ha mulandu, tshumelo dza dzinnḓu na u manḓafhadzwa ha ikonomi kha vho ponyaho vhane vha dzulaho muṱani muthihi.
One Stop Centres ya Khuseleka i khou engedza kha mushumo wa nethiweke wo no vhaho hone ya Senthara dza Ndondolo dza Thuthuzela, na uri dzo no thoma u shuma kha zwiṱiriki zwa Devhula Vhukovhela, Limpopo na Kapa Vhubvaḓuvha.
Mushumo u kati wa u engedza modele uyu wa ndondolo na thikhedzo kha mavundu oṱhe.
Ri songo siela thungo vhuḓidini na vhuthihi ha u fhelisa khakhathi dzi itelwaho vhafumakadzi na vhana.
Vhulwadze ha tshitzhili tsha corona ho ṱana vhuhulu he zwiito zwa vhuaḓa zwa sima midzi kha tshitshavha tshashu na u fhura shango ḽashu tshomedzo dza ndeme nga tshifhinga tshe ra vha ri tshi khou dzi ṱoḓesa.
Mazhendedzi ashu a mulayo a khou ita mvelaphanḓa ya ndeme kha u sedzulusa vhuhumbulelwa hoṱhe ha u shumiswa ha masheleni a elanaho na zwa COVID-19 –nga nḓila i si yone.
Yunithi ya Vhusedzulusi ha Tshipentshele yo ṋetshedza muvhigo wayo wa u thoma wa zwino kha nṋe, u dodombedzaho mvelaphanḓa ya vhusedzulusi hayo kha mavundu oṱhe na kha miṅwe ya mihasho ya muvhuso wa vhukati na zwiimiswa.
Musi SIU i tshi khou khunyeledza vhusedzulusi hayo, ri ḓo kona u ḓisa mawanwa ayo tshitshavhani.
SIU i khou shumisana na maṅwe mazhendedzi a malo kha COVID-19 fusion centre u wanulusa, u sedzulusa na u vhea mulandu kha nyimele iṅwe na iṅwe ya vhufhura kana u tshinyadza.
Sa tshipiḓa tsha vhuḓidini ha u ṱuṱuwedza u vha khagala na vhuḓifhinduleli, Vhufaragwama ha Lushaka ho anḓadza zwidodombedzwa zwa khonṱhiraka dzoṱhe dzi elanaho na COVID-19 dzo avhelwaho nga zwiimiswa zwa muvhuso kha muvhuso wa vhukati na kha vundu.
Heyi mvelaphanḓa ya ḓivhazwakale ine ra fulufhela uri i ḓo vha tsumbo kha tshinyalelo ya matshelo ya lushaka ulu.
Ofisi ya Muoditha Dzheneraḽa na yone yo shela mulenzhe nga nḓila khulwane vhukuma kha u wanulusa u kundelwa na khovhakhombo kha ndango ya tshomedzo dza COVID-19, na u wanulusa kheisi dzine ha vha na khonadzeo ya vhufhura uri dzi sedzuluswe nga mazhendedzi o imelelwaho kha fusion centre.
Ri khou isa phanḓa na u shuma u itela u khwaṱhisedza vhuḓidini hashu ha u lwa na vhufhura nga kha maga a u ṋetshedza NPA na maṅwe mazhendedzi a mulayo nga kha vhathu na tshomedzo dza zwa gwama dzi ṱoḓeaho kha u shumana na zwiito zwa vhuaḓa, u khwaṱhisedzwa ha khothe dzo khetheaho dza vhutshinyi, zwine zwa ḓo thusa u ṱavhanyisa kheisi dzi elanaho na COVID-19, na u khunyeledzwa ha Maano maswa a Lushaka a u Lwa na Zwiito zwa Vhuaḓa.
Ro ḓiimisela u khwaṱhisedza iri uri zwo kalulaho zwa vhulwadze uvhu zwo fhira.
Ri nga si kone u imela u engedzea kana u vhuya hafhu ha u kavhiwa nga vhulwadze kha shango ḽashu.
Gabelo ḽa vhuvhili ḽi ḓo vha ḽi tshinyadzaho kha shango ḽashu, na uri ḽi ḓo dovha ḽa thithisa matshilo ashu na u wana zwa u tshila ngazwo.
Zwi kha Muafrika Tshipembe muṅwe na muṅwe u vhona uri izwi zwi sa bvelele.
Musi ri tshi khou dzhena kha nḓowelo ntswa na u guda u tshila tshitzhili tshi hone, ri tea u isa phanḓa na u ita maga maṅwe na maṅwe a konadzeaho u thivhela u shata vhaṅwe.
Heyi ndi nḓila ine ra ḓo dzula ro tsireledzea na uri ikonomi yashu i dzule yo vulea:
Tsha u thoma, ri tea u ambara masiki musi ri vhuponi ha nnyi na nnyi na u khwaṱhisedza uri wo thivhedza ningo na mulomo.
Tsha vhuvhili, ri tea u ima kha mithara muthihi na hafu kule na vhaṅwe vhathu tshifhinga tshoṱhe na u vhona uri ri fhethu hune ha khou dzhena muya u tshi bva.
Tsha vhuraru, ri tea u isa phanḓa na u ṱamba zwanḓa zwashu kana u shumisa tshithathatshili (sanithaiza) tsha zwanḓa tshifhinga tshoṱhe.
Tsha vhuṋa, ri tea u dauniḽoda app ya COVID-19 Alert ya Afrika Tshipembe, na u tsireledza miṱa yashu na zwitshavha.
Nga murahu ha vhege u bva zwino, Afrika Tshipembe ḽi ḓo pembelela Ḓuvha ḽa Vhufa nga fhasi ha nyimele dzine dza ḓo vha khwine nga nḓila dzo fhambanaho u bva kha zwe ra tshenzhema kha miṅwedzi ya rathi yo fhiraho.
Ndi ṱuṱuwedza muṅwe na muṅwe uri a shumise holodei iyi ya nnyi na nnyi sa tshifhinga tsha muṱa, ri tshi sedza kha lwendo lu konḓaho lwe ra pfuka khalwo, u elelwa avho vho xelelwaho nga matshilo avho, na u pembelela vhufa hashu ho fhambanaho ha shango ḽashu ro fhumula.
A hu na u pembela ha khwine ha Vhuafrika Tshipembe hashu u fhirisa u ṱanganela na ḽifhasi kha khaedu ya u tshina luimbo lwa Jerusalema.
Zwo ralo ndi ṱuṱuwedza noṱhe uri ni dzhenelele khaedu iyi nga Ḓuvha ḽa Vhufa ri sumbedze shango zwine ra kona.
Musi ro shuma roṱhe kha u kunda tshitzhili itshi, ri tea u finya ro khwaṱha kha u shuma uri ikonomi yashu i vhuyelele.
Ri na mushumo muhulu we ra sedzana nawo.
Zwi ḓo dzhia vhuḓidini ho ṱanganaho ha Muafrika Tshipembe muṅwe na muṅwe kha u vhuedzedza shango ḽashu uri ḽi bvelele na u vha na mveledziso.
Zwazwino hoyu ndi mushumo wa murafho washu na uri washu mushumo u thoma ṋamusi.
Ro kunda u timatima na u shaya fulufhelo kha u lwa na tshutshedzo yo kalulaho kha mutakalo wa ḽifhasi kha muhumbulo u tshilaho.
Ro sumbedza uri Maafrika Tshipembe vha kona zwifhio musi vho ṱangana.
Kha ri ime kha muya onoyo wa vhuthihi na thendelano.
Kha ri ye phanḓa na vhuḓiimiseli na ndivho.
Mudzimu vha ise phanḓa na u fhaṱutshedza Afrika Tshipembe na vhathu vhaḽo.
Ndi a livhuwa.
