Maafrika Tshipembe vha hashu,
Zwazwino ri na maḓuvha a 11 ro dzhena kha ṅwaha muswa.
Tshiṅwe hafhu, ndi vha tamela vhoṱhe zwivhuya zwa 2021.
Ri khou dzhena kha uno ṅwaha ri na thendelano khulwane ya fulufhelo – fulufhelo ḽa uri ri ḓo vhuedzedza shango ḽashu kha mutakalo, ḽa uri ṅwaha muswa u ḓo ḓisela vhathu vhashu mbofholowo na khuthadzo, na ḽa uri matshilo na vhuḓitshidzi zwi ḓo fhaṱululwa.
Fhedzi arali ri tshi ḓo tea u bveledza madzangalelo ashu a ṅwaha, ri fanela u farana u itela u kunda vhiḓa, ra konḓelela na u dzikisa dwadze ḽa tshitzhili tsha corona.
Dwadze kha shango ḽashu zwazwino ḽi khou vhanga mutshinyalo muhulwane vhukuma.
Tshivhalo tsha u kavhiwa huswa, tsha u ṱanganedzwa ha vhathu zwibadela na tsha dzimpfu zwi nṱha zwazwino u fhirisa zwe zwa vhuya zwa vha zwone u bva tshe ha rekhodiwa tshiwo tsha u thoma tsha u kavhiwa shangoni ḽashu nga Ṱhafamuhwe 2020.
U bva nga ḓuvha ḽa u thoma ḽa Ṅwaha Muswa, ro no rekhoda u ya hanefha kha 190,000 ya tshivhalo tshiswa tsha u kavhiwa nga tshitzhili tsha corona.
Shango ḽo no rekhoda dzimpfu dzi fhiraho 4,600 dzo vhangwaho nga COVID-19 u swika zwino kha uno ṅwaha.
U bva tshe tshiwo tsha dwadze tsha thoma, Afrika Tshipembe ḽo no rekhoda nomboro yo gonyaho vhukuma ya zwiwo zwa COVID-19 i fhiraho 1.2 miḽioni.
Ro no rekhoda mpfu dzi fhiraho 33,000 ngeno vhathu vho ṱanganedzwaho zwibadela vha tshi fhira 148,000.
Sa tshipiḓa tsha vhadzulapo, vunḓu ḽine ḽa vha na tshivhalo tsha nṱhesa tsha zwiwo kha maḓuvha a sumbe o fhiraho ndi KwaZulu-Natal, ḽa tevhelwa nga Kapa Vhukovhela, Gauteng, Limpopo na Mpumalanga.
U kavhiwa huswa ngei KwaZulu-Natal na Kapa Vhukovhela ho gonyela nṱha nga u ṱavhanya nahone zwazwino ho no fhira maṱhakhe a gabelo ḽa u thoma.
U kavhiwa vunḓuni ḽa Gauteng hu khou gonya nga luvhilo luhulu nahone hu khou lavhelelwa u bvela phanḓa na u gonya sa musi vhunzhi ha vhadzulapo vha Gauteng vha tshi khou vhuela murahu u bva kha maḓuvha a madakalo.
Naho zwo ralo, ri ṱuṱuwedzwa nga uri tshivhaloguṱe tsha vho kavhiwaho ngei Kapa Vhukovhela, naho tshi tshi kha ḓi vha nṱha, tshi fhasi zwazwino u fhirisa zwe tsha vha tshi zwone vhukati ha ṅwedzi wa Nyendavhusiku.
Kha zwipiḓa zwinzhi zwa shango, u ṱanganedzwa ha vhathu zwibadela hu nṱha zwazwino u fhira musi ri kha gabelo ḽa u thoma.
Zwazwino hu na vhathu vha fhiraho 15,000 vha re na COVID-19 vha re zwibadela shango ḽoṱhe nga vhuphara, zwine zwa khou ḓisa vhuleme vhuhulwane kha zwiimiswa zwashu zwa mutakalo, kha vhashumi na kha tshomedzo.
Tshivhalo tsha hanefhakha tshararu tsha vhalwadze vhoṱhe vha COVID-19 vha re zwibadela vha kha tshiimo tsha u fema nga u tou thusiwa..
Ngauralo, hu na ndavheleso khulwane kha zwiimiswa zwashu zwa mutakalo kha u engedza ṋetshedzo ya okisidzheni na u thoma u shumisa mimbete ya sibadela ya tshifhinga nyana.
Poswo dza u engedzedza dze dza vha dzi si na vhathu dzi khou ḓadziwa, na tshiṱoko tsha tshomedzo dza u ḓitsireledza tshi khou lavheleswa zwo ṱangana na Ofisi ya Vhutevhedzeli ha Zwiṱandadi zwa Mutakalo.
Ṱhoḓuluso dzo itwaho nga vhorasaintsi vhashu dzo sumbedza uri u gonya huhulwane ha u kavhiwa hu khou vhangwa nga lushaka lwa vhulwadze ha tshitzhili tsha corona lwu ḓivheaho sa 501.v2.
Lushaka ulu luswa lwa vhulwadze ha corona lwo topolwa lwa u thoma Afrika Tshipembe nga ṅwedzi wa Ḽara.
Ri a zwi ḓivha uri lushaka ulu luswa lwa tshitzhili tsha corona lu pfukela nga u ṱavhanya u fhirisa tshaka dza kale dza zwitzhili.
Hezwi zwi ṱalutshedza mbuno ya uri vhunzhi ha vhaṅwe vhathu vho swika he vha kavhiwa nga kha tshifhinga tshiṱukuṱuku.
Mafhungo o ṱahaho a sumbedza zwa uri lushaka luswa lwa tshitzhili tsha corona a u vhangi vhulwadze ho kalulaho u fhirisa lushaka lwa mathomo lwa corona.
Fhedzi lu ṋea mutsiko muhulwane vhukuma kha sisiṱeme ya mutakalo ngauri zwiwo zwi khou hulela zworalo na zwibadela zwi ḓala nga u ṱavhanya.
Fhedzi tshithu tshithihi tshine ra tshi ḓivha nga ha lushaka luswa lwa vhulwadze ndi tsha uri ri nga thivhela u pfukela ha tshitzhili nga u shumisa maitele haneaḽa a fanaho na e ra vha ri tshi khou shumisa one u bva kale a u ḓitsireledza na u tsireledza vhaṅwe.
Ri fanela u zwi humbula uri tshitzhili itshi tshi a hwalwa nga muya.
Ngauralo ri fanela u thivhela zwe zwa bulwa sa (dziC tharu nga luisimane) – zwine zwa vha - fhethu ho valwaho hu sa dzheni muya zwavhuḓi, fhethu ho ḓalaho vhathu na u sendela tsini na vhaṅwe.
Nga mulandu wa uri lushaka luswa lwa vhulwadze lu nga fara vhathu nga nḓila yo leluwaho, ndi zwa ndeme uri roṱhe ri fhaṱuwe zwihulwane nga ha fhethu hune ra ya na tshivhalo tsha vhathu vhane ra ṱanganelana navho.
A ri faneli u ṱutshela na ḽithihi ḽa thevhekano ya maga a tsireledzo e ra vha ri tshi khou a tevhedza.
Arali hu na zwiṅwe, lushaka luswa lwa vhulwadze lu amba zwa uri ri fanela u futelela nga maanḓa, u tevhedza nga maanḓa na u khwaṱhisedza nga maanḓa kha u tevhedza tsumbanḓila dzo teaho dza mutakalo.
Maafrika Tshipembe vha hashu,
Naho dwadze ḽo ḓifha maanḓa vhukuma shangoni ḽashu, a ro ngo kulea nungo.
Sa zwe ra sumbedzisa kha miṅwedzi ya 10 yo fhiraho, zwiito zwashu zwi na masiandaitwa kha vhuyo na vhuhulu ha vhulwadze.
Ro zwi sumbedzisa uri musi ri tshi khou shumisana, ri nga ita tshanduko.
Musi ri tshi khou thoma na uno ṅwaha, kha ri vhekanye nḓila i re khagala ya mvusuludzo.
Kha ri tendelane kha zwine ra fanela u ita – ri zwi ite – u itela u kunda dwadze iḽi kha ṅwaha wa 2021.
Tsha u thoma, ri fanela u ita zwoṱhe zwi konadzeaho u tsitsa tshivhalo tsha phiriselo na, sa zwe ra ita u thomani, ra tsitsela fhasi u gonya ha tshivhalo tsha vha kavhiwaho.
Tsha vhuvhili, ri ḓo shumana na mbekanyamushumo khulwane ya u haela u itela u swikelela u haelwa kha vhadzulapo vhashu na u fhungudza u phaḓalala ha tshitzhili.
Arali ra nga futelela kha mishumo hei mivhili ya ndeme, arali ra nga ita nga zwoṱhe nga u ṱavhanya na nga nḓivho, ri ḓo zwi kona u thivhela huṅwe u kavhiwa huswa, ra phulusa matshilo manzhi, ra fhaṱa nga huswa ikonomi yashu ra fhedzisela ro vhulwadze kunda uvhu.Kha mushumo wa u thoma – wa u fhungudza tshivhalo tsha phiriselo – ri na zwishumiswa zwoṱhe zwine ra zwi ṱoḓa.
Ri a ḓivha zwine ra fanela u ita sa vhathu, miṱa, dzikhamphani na lushaka.
Ndi khou ṱuṱuwedzwa zwihulwane nga nḓila ine vhathu vha khou fhindula ngayo kha khuwelelo ya u ambara masiki musi vha fhethu ha nnyi na nnyi, sa musi ri tshi zwi ḓivha uri heyi ndi iṅwe ya nḓila dza khwiṋesa dza u thivhela phiriselo ya tshitzhili.
Ndi khou tama u livhuwa vhadzulapo vhoṱhe vha Afrika Tshipembe vhane zwazwino vha ambara masiki hu si na u kundelwa.
Zwazwino u fhirisa na u thomani, ri fanela u dzhia tsheo ine ra i elekanya roṱhe u itela u thivhela u kwamana na vhaṅwe vhathu zwi songo fanela.
Ndi khou tama u dzhia tshifhinga nda amba nga ha fhungo ḽa mbulungo, dzine dzi khou dzulela u topolwa sa zwifhinga zwa ‘phaḓaladzo khulwane vhukuma’.
U onesa na u fheletshedza nga nḓila yo teaho vhane ra vha funa vho ṱuwaho ndi maitele a nḓowelo o nwelelaho kha roṱhe.
Hu na dziṅwe nyitelatherelo dzine ra i ita ri tshi tevhedza mvelele na maitele ashu; hu si mbulungoni yone iṋe fhedzi, fhedzi na nga maḓuvha a phanḓa ha ḓuvha ḽa mbulungo.
Fhedzi hezwi ndi zwithu zwoṱhe zwine ri nga si kone u zwi ita nga tshino tshifhinga.
Ri kha dzhogo ya dwadze ḽi dzhiaho matshilo nahone mishumo yoṱhe hei ine nga nḓowelo ya fanela u itwa i khou engedza u ri ṱana kha khovhakhombo ya u kavhiwa – kha riṋe vhaṋe, kha vha miṱa ya vhalidzi na miṱa yashu hayani.
Hu ḓo vha na tshifhinga tshine ra ḓo kona u ya hayani ha mufu u sumbedza ṱhonifho; na u sumbedza vhupfelavhuṱungu nga nḓila yavhuḓi kha vhahura vhashu, dzikhonani na mashaka.
Fhedzi zwazwino, ndi zwa khwiṋesa nahone zwo tsireledzea u dzula hayani.
Maafrika Tshipembe vha hashu,
Nga ḽa 28 ḽa Nyendavhusiku, ro ḓivhadza uri Afrika Tshipembe ḽo vhewa kha Ḽeveḽe ya 3 ya tsivhudzo yo khwiṋiswaho u itela u langa u gonya nga huhulu ha u kavhiwa.
Ro dovha hafhu ra ḓivhadza uri vhupo ho vhalaho ngei Kapa Vhubvaḓuvha, Kapa Vhukovhela, KwaZulu-Natal, Gauteng, Limpopo na ngei Devhula Vhukovhela ho bulwa sa vhupo ha tshivhilelani tsha tshitzhili tsha corona.
Zwazwino ri na tshikhala tsha u sedzulusa maitele e a vha a tshi khou shumisiwa sa tshipiḓa tsha Ḽeveḽe ya 3 ya tsivhudzo yo khwiṋiswaho zwi tshi ya nga tshiimo tsha zwino tsha dwadze.
Ro vha na nyambedzano hafhu na vharangaphanḓa vha vhurereli, madzangano a tshitshavha, mabindu, vhashumi na vhaimeleli vha muvhuso wapo na wa dzingu na vharangaphanḓa vha zwa sialala malugana na mvelelo dza maga aya.
U ya nga ha themendelo dza Khoro ya Ndaela ya tshitzhili tsha Corona ya Lushaka, Khabinethe yo dzhia tsheo ya u dzudza shango kha ḽeveḽe ya 3 ya tsivhudzo yo khwiṋiswaho.
Vhunzhi ha maga o bulwaho nga ḽa 28 Nyendavhusiku 2020 a ḓo dzula e hone.
- Zwi tshi bva kha khovhakhombo i re khagala ya phiriselo, vhunzhi ha maguvhangano a nnḓa na a ngomu ha nga ḓo tendelwa. Hezwi zwi katela maguvhangano a matshilisano, maguvhangano a vhurereli, vhuṱambo ha zwa poḽotiki, miṱangano ya khoro ya zwa sialala na maguvhangano a midavhini.
Sa u thomani, hezwi a zwi kateli mbulungo na zwiṅwe zwo khetheaho sa zwe zwa sumbedziswa nga vhuḓalo kha milayo, zwi fanaho na dziresituarenthi, mimuziamu na fhethu ha nyonyoloso.
- Mbulungo a dzi nga ḓo dzhenelwa nga vhathu vha fhiraho 50, nahone hu fanela u vha na maitele a u vha kule na kule na muṅwe, u ṱamba zwanḓa nga tshiluḓi (sanithaiza) tshi re na tshikambi na u ambara masiki.
- Awara dza nyiledzo ya u tshimbila zwazwino dzi ḓo vha u bva nga awara ya ṱahe (9) nga madekwana dza fhela nga u ṱavhanya nga awara ya vhuṱanu (5) nga matsheloni.
- Zwi khou dzula zwi khombekhombe kha muthu muṅwe na muṅwe u ambara masiki musi ri fhethu ha nnyi na nnyi.
- Thengiso ya zwikambi nga mavhengele a zwikambi na u nwiwa ha zwikambi fhethu ha nnyi na nnyi na zwino zwi tshe zwo iledzwa.
Tshumelo dza mutakalo kha zwipiḓa zwo vhalaho zwa shango dzo vhiga zwa uri nyiledzo ya thengiso ya zwikambi yo fhungudza tshivhalo tsha zwiwo zwa mafuvhalo a vhangwaho nga zwikambi zwi wanalaho zwibadela zwashu nga zwifhinga zwa u pembelela ṅwaha muswa.
Ndi zwa ndeme uri ri bvele phanḓa na u tsireledza tshumelo dzashu dza mutakalo nga tshino tshifhinga tshi konḓaho.
- Bitshi dzoṱhe, madamu, maisha, milambo, phakha dza nnyi na nnyi na mabambelo a nnyi na nnyi kha vhupo ha tshivhilelani zwi ḓo valwa. Sa mathomoni botanital garderns, dziphakha dza lushaka na dziṅwe phakha hune maga a u langa u dzhena na phimo ya tshivhalo tsha vhadzheni zwa khou tevhedzwa dzi ḓo dzula dzo vulelwa tshitshavha.
Iṅwe ya khaedu dzine ra vha nadzo sa musi khalaṅwaha ya madakalo i tshi khou sendela magumoni ndi tsitsikano kana pwanye-pwanye mikanoni minzhi ya shango ḽashu.
Hezwi zwo livhisa vhunzhi ha vhathu kha u kavhiwa zwenezwi musi vho lindela hu tshi itwa maitele oṱhe a uri vha tendelwe u fhira ngauri zwo vha zwi tshi khou konḓa u khwaṱhisedza uri ṱhoḓea dza mutakalo dza u kona u dzhena fhano Afrika Tshipembe dzi khou swikelelwa, hu na vhathu vhanzhi vhane vha khou swika vha si na ṱhanziela dza ndingo dza vhulwadze ha COVID-19.
U fhungudza pwanye-pwanye na khovhakhombo khulwane ya u kavhiwa, Khabinethe yo dzhia tsheo ya uri mikano ya u dzhena kha ḽino ya 20 ine zwazwino ya khou shuma i ḓo valiwa u swika nga ḽa 15 Luhuhi kha u dzhena na u bva nga u angaredza.
Hezwi zwi katela mikano ya rathi i shumaho vhukuma, ine ya vha Beitbridge, Lebombo, Maseru Bridge, Oshoek, Ficksburg na Kopfontein.
Naho zwo ralo vhathu vha ḓo vha vha tshe vho tendelwa u dzhena na u bva kha shango u itela:
- nyendedzo ya tshivhaswa, muhwalo na thundu,
- ṋetshedzo ya dzilafho ya shishi u itela tshiimo tsha shishi,
- u vhuya ha vhathu vha Afrika Tshipembe, vhadzulapo vha tshoṱhe kana vhathu vha re na visa dzo khwaṱhisedzwaho,
- vhaswaledzi (vhadipuḽomati),
- u humela murahu ha vhabvannḓa,
- vhatshimbili vha ḓuvha na ḓuvha u bva kha mashango a vhahura vha no dzhena tshikolo fhano Afrika Tshipembe.
Mutevhe wo fhelelaho wa zwo khetheaho u ḓo dzheniswa kha milayo ya ndaulo.
Ndi zwa ndeme uri ri dzule ri tshi khou tevhedza maga a Ḽeveḽe ya 3 a tsivhudzo u swikela ri tshi fhira maṱhakheni a u kavhiwa huswa na u khwaṱhisedza uri phimo ya phiriselo yo tsela fhasi lwo linganaho lune lwa ri tendela u fhungudza nyiledzo dzi re hone zwa zwino.
Ndi tama u livhisa dzindivhuwo dzanga kha lushaka lwa vhurereli nga u angaredza kha thikhedzo yalwo na u pfesesa halwo kha tshifhinga tsha iḽi dwadze.
A si u fhungudza kana u khwiṋisa nḓila ya u luvha na miṅwe mishumo ye madzangano a zwa lutendo a tea u zwi ita, vho dovha hafhu vha ṋetshedza ngeletshedzo, thikhedzo, zwikimu zwa u kovhela zwiḽiwa na dziṅwe tshumelo dza matshilisano zwitshavhani.
Nga tshifhinga tshine vhathu vha vha vha tshi khou ṱoḓa zwoṱhe zwishumiswa na khuthadzo ya tshimuya, ndi mashudumavhi ngauri nyiledzo kha maguvhangano a vhurereli na maṅwevho dzi kha ḓi fanela u tevhedzwa.
Ṱhoḓisiso yo bula khonadzeo dza khombo nnzhi dzo fhambananaho dzi no vhangwa nga tshumelo dza vhurereli na maṅwe maguvhangano. Hezwi zwi katela khombo dzo ḓisendekaho nga fhethu ho valeaho, zwigwada zwihulwane, u vha tsini na tsini na vhaṅwe, u dzula fhethu huthihi lwa tshifhinga tshilapfu, na u ambela nṱha na u imba.
Ri ḓo isa phanḓa na nyambedzano na vharangaphanḓa vha vhurereli nga ha uri ri nga kona hani u fusha ṱhoḓea dza vhathu vhashu uri vha kone u luvha nga vhunzhi ri tshi khou shumisana roṱhe u vhulunga matshilo a vhathu.
Musi zwikolo na zwiṅwe zwiimiswa zwa pfunzo zwi tshi khou dzudzanya ṅwaha muswa wa pfunzo, hu na mbilaelo i pfeseseaho nga ha uri izwi zwo tea naa vhukati ha gabelo ḽa vhuvhili ḽa u kavhiwa.
Vha Khoro ya Ndaela ya Lushaka vha khou lavhelesana na fhungo iḽi, zworalo ri ḓo ṋetshedza tsumbanḓila kha fhungo iḽi kha maḓuvha a ḓaho.
Musi shango ḽi tshi khou humela mushumoni nga murahu ha u awela nga maḓuvha a madakalo, ndi zwa ndeme uri fhethu hoṱhe ha mishumo hu khwaṱhisedza uri hu bvela phanḓa na u shumisa thevhekano ya maga a dzilafho o tsireledzeaho na u khwaṱhisedza uri maga ayo a khou tevhedzwa.
Mushumo washu wa vhuvhili musi ri tshi khou sumbedza nḓila yashu ya mvusuludzo ndi u swikisa khaelo kha vhathu vhashu nga kha mbekanyamushumo khulwanesa ya u haela.
Mveledziso ya khaelo dzi shumaho dzo vhalaho ndi ya ndeme vhukuma nahone ndi mvelaphanḓa i fulufhedzisaho vhukuma u bva tshe dwadze ḽa ḽifhasi ḽa thoma.
Ri dzulela u amba zwa uri khaelo i shumaho i ḓo vha tshishandukisi tsha zwoṱhe zwine ra khou ṱangana nazwo.
Ṋetshedzo ya khaelo kha vhathu vha shango ndi nḓila ya u langa dwadze ḽa tshitzhili tsha corona.
Muthu o haelwaho u na tshikhala tsho fhungudzwaho tsha u lwala na u lovha nga vhanga ḽa COVID-19.
Musi vhathu vho linganaho vho no haelwa, ri ḓo swikela zwine zwa vhidzwa sa ‘u haelwa ha tshigwada tsha vhathu’ kana ‘Khaelo ya tshivhalo tsha vhathu vhanzhi’.
Hezwi ndi musi vhathu vho linganaho vho haelelwa tshitzhili u itela u ṋetshedza tsireledzo i sa vhonali kha avho vhane masole avho a muvhili ha ngo khwaṱha, ri tshi khou vhuisela phiriselo ya tshitzhili fhasi ha ndango.
Musi ḽeveḽe yo teaho i khou ṱoḓeaho u itela u haela tshivhalo tsha vhathu vhanzhi i sa ḓivhei, vhorasaintsi vhashu vha khou humbulela uri ri ḓo swikelela nyelulo ya tshivhalo tsha vhathu vhanzhi musi 67 phesenthe ya vhathu yo no haelwa.
Hezwi zwi khou lingana hanefha kha vhathu vha 40 miḽioni Afrika Tshipembe.
Ri fanela u vhea tshiṱirathedzhi tshi pfeseseaho tsha u haela u itela u swikelela zwipiḓa zwoṱhe zwa shango.
Hezwi zwi ḓo vha mushumo wo dzudzanywaho wo serekanaho nahone muhulwanesa kha ḓivhazwakale ya shango ḽashu.
Zwi ḓo vha zwo angalalaho u fhirisa mbekanyamushumo yashu ya dzilafho ḽa HIV kana khetho dza lushaka, dza dzingu na khetho dzapo ro lavhelesa tshivhalo tsha vhathu vhane vha tea u swikelelwa nga kha tshifhinga tshiṱukuṱuku.
Zwi ḓo ṱoḓa u ḓidzhenisa ho ḓalaho mafulufulu ha masia oṱhe a muvhuso, sekhithara dzoṱhe dza tshitshavha na vhadzulapo vha shango ḽashu.
Tshiṱirathedzhi tshashu tshi na zwipiḓa zwo vhalaho.
Tshipiḓa tsha u thoma tsha tshiṱirathedzhi tshashu ndi u wana ngelo dza khaelo dzo linganaho u itela u swikelela u haela tshivhalo tsha vhathu vhanzhi.
Ri kha maitele a u wana khaelo nga kha nḓila tharu: nga kha tshiimiswa tsha COVAX tsha Dzangano ḽa Mutakalo wa Ḽifhasi, nga kha tshiimiswa tsha khaelo ya Mbumbano ya Afrika na nga kha nyambedzano thwii na vhabveledzi vha khaelo.
Sa zwe nda zwi vhiga mathomoni, Afrika Tshipembe ndi tshipiḓa tsha tshiimiswa tsha COVAX, tshine mashango a kovhelana zwiko zwao u itela u tikedza mveledziso ya khaelo nga muhumbulo wa u ṱoḓa u khwaṱhisedza uri mashango oṱhe a wana nḓisedzo dzi pfalaho dza khaelo dzi shumaho.
Ri ḓo wana ngelo dza khaelo dza henefha kha 10 phesenthe ya vhadzulapo nga kha COVAX.
Sa mudzulatshidulo wa Mbumbano ya Afrika, ro wedza u thomiwa ha Tshigwada tsha Mushumo wa U wana Khaelo tsha Afrika u itela u rengela dzhango ngelo dza khaelo. Hedzi dzi ḓo rengwa nga vhunzhi na uri mashango a Afrika a ḓo kona u hoda ngelo dza khaelo u bva kha khovhelano iyi.
Hu khou anganyelwa uri Afrika ḽoṱhe ḽi ḓo ṱoḓa hanefha kha ngelo dzi linganaho 1.5 biḽioni u itela u haela vhathu vho pikwaho vha hanefha kha 60 phesenthe vha tshitshavha tshaḽo..
Nga kha nyambedzano khulwane na vhabveledzi vha khaelo, tshigwada tsha mushumo tsho ita mushumo muhulwane vhukuma u wanela mashango ngelo dza khaelo kha dzhango.
Muvhuso wa Afrika Tshipembe wo vha u tshi khou ambedzana thwii na vhabveledzi vha khaelo vha tshivhalo lwa miṅwedzi ya rathi.
Musi hu na ṱhoḓea khulwanesa dza khaelo ḽifhasini na maanḓa o fhambananaho mahulwane a thengo a mashango o pfumaho, ri khou sedzulusa nḓila dzoṱhe u itela uri ri wane ngelo nnzhi dza khaelo nga u ṱavhanya.
Zwenezwi musi hu na nyambedzano dzi fulufhedzisaho na vhabveledzi vha tshivhalo dzine dza kha ḓi fanela u khunyeledzwa, ri khou fanela u ta datumu ya ngelo dza 20 miḽioni dzo wanalaho dzi khou fanelaho u ḓisiwa nga vhunzhi kha hafu ya u thoma ya ṅwaha.
Ri ḓo ita nḓivhadzo musi ri tshi khou fhedzisa nyambedzano dzashu na vhabveledzi vha khaelo.
Tshipiḓa tsha vhuvhili tsha tshiṱirathedzhi tshashu ndi u bula zwigwada zwa ndeme zwi no ṱoḓa u haelwa zwenezwo musi ri tshi ṱanganedza ngelo dza khaelo kha ṅwaha woṱhe.
Kha Luṱa lwa1, nga kha tshigwada tsha u thoma tsha khaelo, ri ḓo thoma nga vhashumeli vha ndeme vha mutakalo vha henefha kha 1.2 miḽioni.
Kha Luṱa lwa 2, zwenezwo musi khaelo nnzhi dzi tshi swika, ri ḓo thoma nga vhashumeli vha ndeme u fana na vhagudisi, mapholisa, vhashumeli vha masipala na vhaṅwe vhashumeli vha ndeme. Ri ḓo dovha hafhu ra thoma nga vhathu vha kha zwiimiswa zwa ndeme u fana na haya ha vhaaluwa, madzulo na dzidzhele, vhathu vha miṅwaha ya nṱha ha ya 60 na vhaaluwa vhane vha vha na malwadze a fhiraho vhuthihi . Tshivhaloguṱe tshe ra pulana u tshi swikelela kha luṱa ulu tshi hanefha kha vhathu vha linganaho 16 miḽioni.
kha Luṱa lwa 3, na nga kha ṋetshedzo yo engedzwaho nga vhabveledzi, ri ḓo haela vhathu vhahulwane vho salaho vha linganaho 22.5 miḽioni.
Ri ḓo vha ro swikelela vhadzulapo vha Afrika Tshipembe vha linganaho 40 miḽioni, zwine zwa dzhiiwa tshi tshivhalo tshi re tsini na u vha khaelo ya vhunzhi ha vhathu shangoni.
Tshipiḓa tsha vhuraru tsha tshiṱirathedzhi tshashu ndi u kovha khaelo shango ḽoṱhe nga u angaredza na u ṱhavhela avho vhe vha bulwa uri vha fanela u dzi wana.
Ro thoma komiti ya vhukonanyi ya lushaka, ine ya ṱanganyisa mihasho ya muvhuso ya ndeme, sekhithara ya phuraivethe na vhaṅwe vhashumisani u itela u lavhelesa u shumiswa ha tshiṱirathedzhi tshashu tsha lushaka.
Ri ḓo ṋetshedza khaelo nga kha zwibadela, kiḽiniki, tshumelo dza nḓisedzo ya tshumelo na dzikiḽinikikhwalwa (kiḽiniki dzi iswaho vhathuni), na zwiimiswa zwa phuraivethe u fana na ofisi dza madokotela, khemisi na fhethu ha u shumela.
Ro no fara nyambedzano dzo vhalaho na vhashumisani kha vhege dzo fhiraho u itela u khwaṱhisedza fulo ḽa khaelo ḽo konanywaho nahone ḽi katelaho.
Vhushumisani vhu katelaho ho sikwa vhukati ha mihasho, zwikimu zwa dzilafho na sekhithara ya phuraivethe u itela u tikedza u wanala, ndambedzo na khovhekanyo ya khaelo.
Ri vhona mushumo wa ndeme wa vhashumi vho dzudzanywaho, vharangaphanḓa vha zwa sialala na tshitshavha tsha vhurereli kha u phaḓalala ha mafhungo a vhukuma nga ha khaelo na kha u khwaṱhisedza u shela mulenzhe zwihulwane vhukuma kha mbekanyamushumo ya khaelo.
Ri ṱanganedza thikhedzo dzo itwaho nga vhadzulapo, vhorapfunzo na vhaṅwe malugana na mveledziso ya tshiṱirathedzhi tsha lushaka, naho thikhedzo dzenedzo dzo vha dzi konḓelaho muvhuso.
Ri khou ṱanganyisa zwiko zwoṱhe na vhukoni kha vhuḓidini vhuthihi ho livhiswaho kha u ita uri khaelo dzi wanale.
Tshumisano iyi, ine ya vha vhukati ha dza ndeme kha ḓivhazwakale yashu, ndi zwa vhuṱhogwa musi ri tshi khou shumisana kha vhuthihi u itela u fhenya kha nndwa yashu na COVID-19.
Hu kha ḓi vha na vhaṅwe kha shango ḽashu vhane vha khou kanakana nga ha khaelo, nahone hu na mavharivhari a u xedza vhathu na khumbulelo ya tshimbevha i no khou phaḓaladzwa nga ha khaelo dza COVID-19.
Naho khaelo dzo no vhuya dza shumiswa u itela u fhelisa malwadze a fanaho na maruḓa na phoḽio. Vhana vha haelwa lwo ḓoweleaho u itela u thivhela malwadze manzhi u fana na mawi, tshifumbu, na vhaendelamashango vha anzela u haelwa u itela u thivhela malwadze a fanaho na tshirulwane.
Khaelo iṅwe na iṅwe ine ya ḓo shumiswa kha mbekanyamushumo yashu i ḓo fanela u ṱanganedzwa nga vha Maanḓalanga a Ndangulo ya Zwishumiswa zwa Mutakalo zwa Afrika Tshipembe, vhane vha shumisa zwilinganyo zwi re na vhutevheleli zwa saintsi u itela u khwaṱhisedza tsireledzo na vhukoni ha mishumo miṅwe na miṅwe kana dzilafho.
Tshiṱirathedzhi tsha khaelo tsha Afrika Tshipembe tsho no thoma kale u shuma.
Zwi a pfesesea uri roṱhe ri khou ṱoḓa u ḓivha uri khaelo dzi ḓo swika lini.
Musi ri tshi khou shuma u swikelela nḓisedzo ya ngelo dzo linganaho zwenezwi ri vhukati ha ṱhoḓea khulwane ya ḽifhasi, ri ḓo ita zwoṱhe zwi konadzeaho u khwaṱhisedza uri maitele a khagala na uri mafhungo oṱhe a khou wanala.
Ndi itela khuwelelo kha vhadzulapo vhoṱhe vha Afrika Tshipembe uri vha vhe tshipiḓa tsha tshihumbudzo tsha mushumo wa ṋetshedzo ya khaelo dza tshitzhili tsha corona.
Musi ri tshi khou shumisana u itela u kunda dwadze ḽa tshitzhili tsha corona, a ri faneli u hangwa nga ha ṱhoḓea ya u shuma nga u ṱavhanya nahone nga vhukoni ha u dzhia tsheo u itela u fhelisa khakhathi dzine vhanna vha dzi itela vhafumakadzi na vhana.
Khakhathi dzo ḓisendekaho nga mbeu na mabulayo a vha tshifumakadzini ndi dwadze ḽashu ḽa vhuvhili.
Pulane dza u shumisa thikhedzo ya tshanduko ya matshilisano na vhuḓifari dzi khou thoma u vhonala
Sa tsumbo, muvhuso wo vha u tshi khou shumisana na zwigwada zwa vhadzulapo vha tshitshavha zwo vhalaho u itela u bonyolosa vhareili vha dzithekhisi na vhathusi vha vhaṋameli vha dzithekhisi malugana na tsivhudzo nga ha mbeu, mikhwa ya mbeu yo tendelwaho, mihumbulo ya uri munna ndi ene mboho na GBVF kha vhuḓidini ha u shandukisa vhuḓifari.
Kha iṅwe tsumbo, madzangano a lutendo o thoma na fulo u itela u bonyolosa vharangaphanḓa vha vhurereli kha nga ha uri vhanna ndi vhone vha langaho, khakhathi dzo ḓisendekaho nga mbeu na kereke. Hezwi zwi katela mbekanyamushumo dzine vharangaphanḓa vha pfumbudzwa u fhelekedza vhaponyi kha khakhathi dzo ḓisendekaho nga mbeu u bva tshifhinga tshevha vhiga ngatsho tshiwo u swikela vha tshi livhiswa kha tshumelo dziṅwe dza phanḓa. Vhalwelatshanduko kha zwa lutendo na vhone vha a pfumbudzwa u tikedza vhafumakadzi kha maitele oṱhe a khothe.
Vhuḓidini vhu kati u itela u tikedza u maanḓafhadzwa ha ikonomi ya vhafumakadzi nga maanḓesa nga tshino tshifhinga tsha COVID-19. Izwi zwi katela pfumbudzo ya vhoramabindu vha vhafumakadzi u vha konisa uri vha swikelele zwikhala zwa thengo ya tshitshavha.
U fhelisa u tambudzwa mushumoni, Afrika Tshipembe ḽi kati na maitele a u saina ILO Convention 190, ye ya thoma tshilanganyoni tsha ḽifhasi u itela tsireledzo ya vhafumakadzi na zwiṅwe zwigwada zwa vha sa koni u ḓilwela ḽifhasini ḽa mushumo.
Maafrika Tshipembe vha hashu,
Ho no fhira tshifhinga tshi ṱoḓaho u swika hafu ya ṅwaha u bva tshe nda amba na vhone nga ha ḓumbu ḽa tshitzhili tsha corona ḽe ḽa vha ḽi tshi khou swiela u mona na shango ḽashu.
Ndo amba zwa uri ḓumbu ḽa tshitzhili tsha corona ḽo halifha nahone ḽi khou vhanga mutshinyalo u fhirisa zwe ra vhuya ra ṱangana nazwo u thomani.
Zwazwino ri tou vha vhukati ha ḓumbu.
A ri ḓivhi uri ḽi ḓo dzula lwa tshifhinga tshingafhani kana ḽi ḓo hulela zwingafhani.
Fhedzi ri a ḓivha zwine ra khou fanela u ita u itela u kunda ḓumbu iḽi.
Ri a ḓivha zwine ra fanela u zwi ita u itela u ḓitsireledza na u tsireledza avho vha re tsini hashu.Ri a ḓivha zwine ra fanela u zwi ita – sa lushaka, sa dzhango na tshitshavha tsha ḽifhasi nga vhuphara – u itela u kunda dwadze iḽi.
Ri fanela u shuma ri na tshipikwa tshi fanaho, u pfesesa uri zwine muṅwe na muṅwe a ita ndi zwa ndeme kha riṋe vhaṋe, miṱa yashu, tshitshavha tshashu na lushaka lwashu.
Arali ra nga shumisana u fana na zwe ra itisa zwone kha heyi miṅwedzi minzhi yo fhiraho, arali ra nga khwaṱhisa vhuḓiimeli hashu, ri ḓo swikela ṅwaha muswa une roṱhe ra khou fulufhela u vha nawo.
Ri ḓo wana mulalo, khuthadzo, mbofholowo na mutakalo wavhuḓi une roṱhe ra khou u ṱoḓa.
Ri ḓo fhaṱa nga huswa matshilo ashu khathihi na lushaka lwashu.
Mudzimu kha vha fhaṱutshedze shango ḽashu ḽa u naka ḽa Afrika Tshipembe na u tsireledza vhathu vhaḽo.
Ndi a livhuwa.
