Maafrika Tshipembe vha hashu,
Ndi tshifhinga nyana ri sa khou fara muṱangano wa muṱa wa lushaka.
Ndi miṅwedzi minzhi u swika zwino u bva tshe ra welwa nga dwadze ḽa tshitzhili tsha corona fhano Afrika Tshipembe.
Tshiwo tsha dwadze tsho vhanga vhuleme vhuhulwane kha vhathu vhashu vhoṱhe.
Nga murahu ha tshifhinga tshilapfu tsha u vhilahela na u sa tou ḓivha zwine zwa ḓo bvelela, roṱhe ri tama u humela kha vhutshilo hashu ho ḓoweleaho.
Ndi a zwi ḓivha uri vhunzhi hashu ri khou tambudzwa nga maneto a muhumbulo nga vhanga ḽa tshitzhili tsha corona.
Thaidzo ndi ya uri ro thoma u hangwa uri tshitzhili tshi kha ḓi vha tsho ri tanga hoṱhe hoṱhe.
Ndi tshi khou amba navho madekwana ano, tshiwo tsha dwadze ḽa COVID-19 tshi khou tou ṋaṋa u mona na ḽifhasi.
Ḽifhasi ḽi khou tou bva u rekhoda nomboro yaḽo ya nṱhesa ya vhege na vhege ya tshivhalo tshiswa tsha vho kavhiwaho nga dwadze u bva tshe dwadze ḽa thoma na tshivhalo tsha nṱhesa tsha mpfu tsha vhege na vhege.
Vhathu vha fhiraho 51 miḽioni vho kavhiwa nga dwadze u mona na ḽifhasi, nahone vha swikaho 1.2 miḽioni vho lovha.
Mashango manzhi a vhukati ha ḓumbu ḽa vhuvhili ḽa u kavhiwa nga vhulwadze, ḽine ḽi dzulela u vha khombo yo kalulaho u fhira ḽa u thoma.
Zwine ra khou zwi vhona zwi ri ṋea ngoho i konḓaho ya uri COVID-19 i kha ḓi vha kule na u fhela.
I kha ḓi vha hone vhukuma. Nahone i kha ḓi ḓo vha na riṋe lwa tshifhinga tshilapfu tshi ḓaho.
Sa Afrika Tshipembe, ro konḓelela zwine ra fulufhela uri ndi tshinyadzo khulwanesa ya ḓumbu.
Maṱhakheni a tshiwo tsha dwadze, nga Fulwana, tshivhalo tsha u kavhiwa tshiswa tsho vha tsho dzika nga fhasi ha 2000 nga ḓuvha tshi sa shanduki.
Lwa miṅwedzi i fhiraho mivhili zwino, tshivhalo tsha vha kavhiwaho tshiswa tsho dzulela u dzika tsha vha fhasi ha 2,000 nga ḓuvha.
Tshivhalo tsha mpfu tsho tsela fhasi nga zwiṱuku nga zwiṱuku, zwo ralo na kha tshivhalo tsha vhathu vha ṱoḓaho u valelwa sibadela u itela u wana dzilafho.
Tshivhalo ṱhanganyelo tsha vha valelwaho sibadela tshiswa tsho tsela fhasi lwa vhege dza 14 nga u tevhekana.
Ri livhuwa maga e ra a dzhia nga u ṱavhanya kha u lwa na dwadze, na u shela mulenzhe he Muafrika Tshipembe muṅwe na muṅwe a hu ita kha u lwa na tshitzhili itshi.
Ri livhuwa hafhu na vhashumi vha tshumelo ya u lwa na tshitzhili vhe vha ḓikumedzela vhukuma u shuma vha sa ḓihumbuleli vha dovha vha ḓiṱuṱuwedza u shuma kha zwiimiswa zwashu zwa mutakalo, vho yaho zwitshavhani u ṱola na u ita ndingo, vhe vha ita uri hu vhe na vhudziki na mulalo tshifhinga tshoṱhe, na vhe vha ita uri tshumelo ya ndeme i dzulele u wanala.
U bva kha mvelaphanḓa ye ra ita, u bva kha ngudo dze ra guda, zwa zwino ri a zwi ḓivha uri nga fhasi ha ḽeveḽe ya u thoma (1) ya tsivhudzo ri na zwishumiswa zwoṱhe zwine ra ṱoḓa u thivhela u dovha u vhuya ha dwadze nga huhulu.
Arali ra dzulela u tevhedza thevhekano ya maga a dzilafho oṱhe o teaho a mutakalo na nyiledzo dzine dza kha ḓi vha hone – sa vhathu, sa mabindu, sa zwiimiswa – a hu nga vhi na ṱhoḓea ya uri ri humele kha ḽeveḽe ya tsivhudzo ya nṱhesa.
Ri fanela u ḓihudza nga tsheo dze ra dzhia sa lushaka u lwa na dwadze, dze dza ṱanganedzwa na u khoḓwa nga vhanzhi u mona na ḽifhasi.
Ndo vha na muṱangano nga kha vidio na vharangaphanḓa vha dzitshaka vho vhalaho vhane khamphani dzavho dza shuma kha mashango manzhi u mona na ḽifhasi. Vhoṱhe vho rwela zwanḓa nḓila ye Afrika Tshipembe ḽa langa ngayo tshiwo tsha dwadze.
Musi izwi zwi mvelaphanḓa i ṱanganedzeaho, ri fanela u ṱanganedza uri tshiwo tsha dwadze itshi tsho vha na masiandaitwa a si avhuḓi kha mutakalo na matshilo a vhathu vhashu u swika zwino.
U swika zwino, Afrika Tshipembe ḽo rekhoda tshivhalo tshi linganaho 742,394 tsha vho kavhiwaho nga tshitzhili tsha corona.
Kha vhathu avha, vha phesenthe dza 92 vho fhola.
Fhedzi vhuṱungu vhuhulwane he ra vhu pfa u bva tshe tshiwo tsha dwadze iḽi tsha thoma ndi mpfu dzo khwaṱhisedzwaho dza vhathu vha 20,011 vho lovhaho nga vhanga ḽa COVID-19.
Musi ri tshi tou vha na tshivhalo tsha fhasi tsha mpfu ri tshi vhambedzwa na maṅwe mashango, ri nga si thome u rekanya ndozwo na vhuṱungu he mpfu idzi dza vhu vhanga.
U bva mathomoni a tshiwo itshi, nḓivho yashu yo vha u vhulunga matshilo na u tsireledza nḓila dzine vhathu vha ḓitshidza ngadzo.
Musi ri tshi khou fhaṱa nga huswa shango ḽashu vhukati ha tshiwo tsha dwadze iḽi, hezwi zwi fanela u vha mbilaelo yashu khulwane.
Naho tshivhalo tsha vha kavhiwaho nga dwadze tsho dzika, vhathu vhanzhi vha kha ḓi kavhiwa ḓuvha na ḓuvha nahone ri dzula ri khomboni.
Ri khou zwi vhona uri u kavhiwa hu hulwane hu nga gonya nga u ṱavhanyedza hani kha mashango o vhalaho.
Ri khou dovha ra zwi vhona uri sisiṱeme dza mutakalo dzi nga swika hune dza tsikeledzea nga vhanga ḽa u gonya ha tshivhalo tsha vha kavhiwaho.
U gonya ha tshivhalo tsha vha kavhiwaho nga dwadze kha maṅwe a mashango aya ho ita uri hu kombetshedzwe nga huswa nyiledzo dzi konḓaho vhukuma.
Ro dovha ra vhona kha maṅwe mashango uri u vhuya nga huhulu ha dwadze hu nga ṱhowisa fulufhelo ḽa mvusuludzo ya zwa ikonomi nga u ṱavhanya.
Ri fanela u ita zwoṱhe zwine ra kona u thivhela izwi uri zwi sa bvelele kha shango ḽashu.
Arali ri tshi khou fanela u thivhela u vhuya nga huhulu ha u kavhiwa nga dwadze kha shango ḽashu hu na maga a si gathi ane ra tea u a dzhiela nzhele.
Ḽa u thoma ndi tshiimo tsha ngei Kapa Vhubvaḓuvha, tshine tsha khou sumbedza zwiga zwa u vuwa nga huhulu ha dwadze.
Kha vhege yo fhiraho, tshivhalo tsha u kavhiwa nga huswa kha vunḓu tsho vha nṱha nga 50% u fhira tsha vhege ya phanḓa ha yo fhiraho.
Ṱhanganyeloguṱe ya tshivhalo tshiswa tsha vho kavhiwaho kha maḓuvha a 14 o fhiraho yo vha nṱha ha henefha kha 145% u fhira ya maḓuvha o fhiraho a 14.
U gonya uhu hu khou vhangiwa nga u gonyesa huhulwane kha Ḓorobo khulwane ya Nelson Mandela na Tshiṱiriki tsha Sarah Baartman nga maanḓa.
Kha ṅwedzi wo fhiraho, ho vha na u gonyela nṱha lwa tshifhinga tshilapfu ha vhathu vha valelwaho sibadela kha vunḓu.
Vhuṱanzi vhu sumbedza uri u gonya uhu ngei Kapa Vhubvaḓuvha hu nga vha ho vhangwa nga mvelela kha zwiimiswa zwa ngudo ya nṱha u fana na dziyunivesithi, zwikolo na u dzhenela ha vhathu kha maguvhangano o ḓalesaho vhathu.
Musi izwi zwo ṱanganywa na vhutevhedzeli vhu si havhuḓi kha maitele a u vha kule na muṅwe muthu, u ambara masiki na maga a ndondolamutakalo a si avhuḓi, zwi bveledza vhupo ha u gonyisa u pfukiselana malwadze.
Musi vhathu vhanzhi vha tshi khou tshimbila vhukati ha Kapa Vhubvaḓuvha na maṅwe mavunḓu – nga maanḓa Kapa Vhukovhela – hu si kale ḓumbu iḽi ḽi ḓo phaḓalala na kha zwiṅwe zwipiḓa zwa shango.
Ngauralo ri fanela u dzhia maga u itela u langa u gonya ha u kavhiwa nga dwadze.
Phindulo kha u gonya ha tshivhalo tsha vha kavhiwaho nga dwadze, ri khou thoma u shumisa pulane ya u vuwa nga huhulu ha dwadze ye ya bveledzwa khathihi na thimu ya u lwa na tshiwo yo tholwaho Afrika Tshipembe nga Dzangano ḽa Mutakalo ḽa Ḽifhasi.
Thusedzo dzi katela dzithimu dza fulo ḽa ndondolo ya mutakalo ya mutheo u itela u engedzedza mushumo wa u londa vhathu vhe vha kwamana na muthu o kavhiwaho, u kuvhanganya tshitshavha ḓuvha na ḓuvha, u khwaṱhisedza ndugelo ya zwiimiswa zwa mutakalo, na u lugela u ṋetshedza thuso kha zwipiḓa zwine zwa nga vha na khonadzeo ya u welwa nga dwadze.
Ri ḓo vha ri khou shuma tsini na tsini na muvhuso wa vunḓu, mimasipala na zwiṅwe zwiimiswa ngei Kapa Vhubvaḓuvha kha maḓuvha na dzivhege dzi khou ḓaho u khwaṱhisedza uri tshiwo itshi tshi khou langiwa.
Zwine ra khou zwi ṱanziela ngei Kapa Vhubvaḓuvha zwi fanela u vha tsivhudzo kha riṋe roṱhe, uri ri nga si ḓigeḓe nahone ri nga si fushee.
Nga u ralo ri khou dovha ra vhea iṱo mveledziso kha vhupo vhune ha khou tshenzhema tshivhalo tsha nṱhesa tshiswa u fhira tshivhalokati tsha vha kavhiwaho.
Vhupo vhune ra khou tshenzhema tshivhalo tsha nṱha tshiswa u fhira tshivhalokati tsha vha kavhiwaho vhu katela Lejweleputswa na Mangaung ngei Free State, Frances Baard na Pixley ka Seme ngei Devhula ha Kapa, na, Garden Route na ḓorobo khulwane ya Kapa ngei Kapa Vhukovhela.
U khwaṱhisedza uri ri nga kona u tevhedza maga a thivhelo o teaho, sa zwine zwa ṱoḓiwa nga Mulayo wa Ndangulo ya Tshiwo, ri khou engedza Tshiimo tsha Tshiwo tsha Lushaka nga muṅwe ṅwedzi u swika nga ḽa 15 Nyendavhusiku 2020.
Sia ḽavhuvhili ḽine ḽa vhilaedza na ḽine ra tea u ḽi dzhiela nzhele ndi khalaṅwaha ya dakalo i khou ḓaho, ine Maafrika Tshipembe vhanzhi vha endela zwiṅwe zwipiḓa zwa shango na hune vhathu vha anzela u kuvhanganela zwa matshilisano.
Maitele aya arali a sa itwa nga nḓila ya vhuḓifhinduleli, a vhanga tshutshedzo khulwanesa nga u ṱavhanyedza kha ndangulo yashu ya dwadze.
Fhedzi ri nga kona u tinya gabelo ḽa vhuvhili arali muṅwe na muṅwe washu a tamba tshipiḓa tshawe, arali ra nga humbula zwine ra tea u ita uri ri ḓitsireledze na u tsireledza vhaṅwe.
U bva kha ḓorobo khulwane u ya kha dziḓorobo ṱhukhusa na miḓanani, roṱhe ri a ḓivha nga ha tshitzhili itshi.
U bva kha mugudi wa Gireidi ya R u ya kha mushumi wa ḽimagani, u bva kha mutshudeni wa yunivesithi u ya kha makhulu hayani, roṱhe ri a zwi ḓivha uri tshitzhili tsha corona tshi phaḓalala hani.
Ngauralo, zwine nda khou humbela kha muṅwe na muṅwe wa vhoiwe madekwana ano a si zwithu zwiswa. Ndi khou vha humbela u ita zwithu zwine vha zwi ḓivha uri zwi tea u itwa.
Ri a zwi ḓivha uri tshitzhili itshi tshi pfukela musi ri tshi kwamana na vhaṅwe vhathu.
Kha ri zwi humbule uri tshi pfukela nga tsepenene ṱhukhuṱhukhu dza marotha u bva kha ningo dzashu na mulomo musi ri tshi amba, u hoṱola, u atsamula kana ri tshi femela nṱha.
Ri dovha ra ḓivha hafhu zwine ra fanela u ita u ḓitsireledza na avho vha re tsini na riṋe.
Masiki wa labi, wo ambarwa wa thivha ningo na mulomo, u kha ḓi vha tshiṅwe tsha tshipileli tsha khwiṋesa.
Ndi a zwi ḓivha uri hezwi tshiṅwe tshifhinga zwi nga vha zwi kwatisaho.
Mimasiki i nga ita mufhiso na uri khakhisa nyana ra sa tou pfa ro vhofholowa.
I ita uri zwi ri konḓele u vhona na u ḓivha vhaṅwe vhathu kana u pfa zwavhuḓi zwine vha khou amba zwone.
Fhedzi mimasiki ya malabi a i ḓuri, zwa zwino i nga wanala fhethu hoṱhe hoṱhe, nahone u ḓipfa u songo tou vhofholowa tshoṱhe nga u ambara masiki ndi zwa khwiṋesa u fhira u kavhiwa kana u pfukisela vhaṅwe.
U ambara masiki tshifhinga tshoṱhe musi ri tshi bva hayani, zwi khwiṋesa u fhira ḓumbu ḽa vhuvhili ḽa dzadze.
Zwi dovha zwa vha khwiṋe u fhirisa u humela kha nyiledzo dza u tshimbila na u vha khwiṋe u fhirisa u vala tshoṱhe ikonomi.
Zwiwo zwa vhulwadze zwo ṱumanywa na maguvhangano a nga ngomu kha zwifhaṱo hune ha sa tou vha na nyelelo yavhuḓi ya muyamufhe na u sa kona u vha kule na muṅwe muthu.
Ndi zwone, musi khalaṅwaha ya madakalo i tshi khou sendela zwi a pfesesea uri ri ḓo ṱoḓa u vha na vha muṱa na dzikhonani. Wo vha ṅwaha wo vhangaho mutsiko na u pfisa vhuṱungu vhuhulu. Ri ṱoḓa u tshilisana na u vha tsini na vhaṅwe.
Fhedzi hezwi a zwi ambi uri ri fanela u ḓigeḓa ra hangwa u ḓitsireledza na u tsireledza vhaṅwe.
Ri fanela u zwi humbula uri muṅwe muthu muṅwe na muṅwe ane ra kwamana nae u engedza zwikhala zwa pfukiselo.
Ri fanela u thivhela maguvhangano mahulwane. Ndi khwiṋe u ṱangana nga zwigwada zwiṱuku.
Arali ri tshi tea u bva ra ya nnḓa, ri fanela u fhungudza u kwamana na vhaṅwe vhathu.
Ndi khou dzulela u vhilaedzwa na u tshuwiswa nga zwine nda khou zwi vhona kha midia dza matshilisano na kha theḽevishini hune vhathu vha khou ita dziphathi khulwane, vhuṱambo ha matshilisano na maguvhangano ha tou nga na zwino tshitzhili a tshi tsha vha hone na luthihi.
Ndi vhona zwifanyiso zwa nga ngomu ha zwifhaṱo ho ḓala vhathu lu kalulaho vha songo ambara na mimasiki hu si na vhuṱanzi ha u vha kule na muṅwe muthu.
Hovhu ndi vhuṱambo vhune ha phaḓaladza zwihulwane tshitzhili nahone vhu no fanela u ṱutshelwa ngauri hezwi ndivhuḓifari vhune ha vha khombo.
Milayo yeneiḽa yo shumiswaho kha maḓuvha a mathomo a nyiledzo dza u tshimbila i fanela u shumiswa zwino.
Ngauri zwino ri kha tshilimo zwi a leluwa u ṱangana nnḓa kana kha dziphera ho vulwa mafasiṱere.
Sa zwe ra zwi amba u thomani ri fanela u shumisa zwishumiswa zwo fhambanaho u bva kha bogisi ḽa zwishumiswa zwashu zwa u lwa na tshitzhili itshi tsha corona.
Ri nga shumisa na thekhinoḽodzhi u lwa na tshitzhili.
Ndi ita khuwelelo kha muṅwe na muṅwe wa vhoiwe u ṱanganelana na Maafrika Tshipembe vha 700,000 vhe vha dawunuloda app ya Covid Alert SA.
App ya Covid Alert i nga vha ḓivhadza arali vho vha vhe fhethu hu re na tshitzhili – hu nga vha kha thekhisi, mavhengeleni kana kha maguvhangano a matshilisano– nahone i ita nga u ralo hu si na u sumbedza vhathu vhupo vhune vha vha khaho kana maṅwe mafhungo a vhuṋe.
App ndi mahala kha nethiweke dza ṱhingothendeleki, nga u ralo a vha nga badeli na peni u ḓitsireledza na u tsireledza vhaṅwe.
Nga u dawunuloda app, vha thusa u ita uri tshitzhili tshi vhonale na u khaula lutsinga lwa pfukiselo.
Ri khou tama u ita khumbelo kha madzangano oṱhe uri a ṱuṱuwedze vhashumi vhao na vhadali u dawunuloda app musi vha tshi dzhena kha dziofisi dzao, mavhengeleni, zwikoloni, dziyunivesithi na fhethu huṅwe na huṅwe ho valelaho.
U engedza kha maga aya roṱhe ri fanela u thivhela u vhuya nga huhulu ha vhulwadze, ri khou khwaṱhisa thusedzo dzashu dza mutakalo wa tshitshavha
U ita ndingo ndi zwa ndeme arali ri khou ṱoḓa u bvelela kha u thivhela u vhuya nga huhulu ha vhulwadze.
Ri si na vhukoni ho kalulaho ha u tevhedza nyiledzo he ra vha naho miṅwedzi i si gathi yo fhiraho, zwa zwino ri khou shuma u engedza zwihulwane tshivhalo tsha ndingo dzi itwaho ḓuvha ḽiṅwe na ḽiṅwe.
Zwibadela zwoṱhe, zwa phuraivethe na zwa muvhuso, zwi fanela u ita ndingo kha vhalwadze vhoṱhe vho valelwaho sibadela zwi tshi tendelana na tsumbanḓila dzo sedzuluswaho.
Ri ḓo dovha ra ṱanḓavhudza u ṱola tshitshavhani na u ita ndingo kha vhupo ha tshivhilelani.
Khaelo yo tsireledzeaho i shumaho ndi yone tshipileli tshashu tshihulwanesa kha u lwa na COVID-19, nahone zwa zwino hu na khaelo dzi fulufhedzisaho dzo vhalaho dzo no khou bveledzwa ḽifhasini.
Tswikelelo yo linganyiswaho kha khaelo i shumaho ndi ya vhuṱhogwa kha u bvelela kha ndango ya dwadze iḽi.
Mathomoni a vhege ino, ḽifhasi ḽo ṱanziela tshiḓisatshanduko kha ḽifhasi ḽa zwa saintsi malugana na mveledziso ya khaelo.
Hovhu ndi vhuṱanzi ha u thoma ha uri khaelo i shumaho ya u lwa na tshitzhili tsha corona i a konadzea.
Na uri mafhungo o kuvhanganywaho a mathomo u bva kha ṱhoḓisiso o dzinginya uri i na khonadzeo i fhiraho 90% ya uri i shume.
Hezwi zwi shandukisa kuvhonele kwashu kwa vhumatshelo ha dwadze ḽa corona.
Mveledziso iyi i ḓisa fulufhelo ḽiswa kha nndwa yashu na tshitzhili itshi.
Afrika Tshipembe ḽi khou shumisana na dzikhamphani dza zwa mishonga dza tshaka nnzhi dzo vhalaho u wana khaelo yo tsireledzeaho na i shumaho u itela vhathu vhashu nahone i khou shela mulenzhe kha u wanala ha khaelo kha zwipiḓa zwoṱhe zwa dzhango.
Ri khou shuma nga kha Senthara dza Afrika dza Ndaulo na Thivhelo ya Malwadze u wana na u lambedza masheleni a khaelo u itela dzhango ḽa Afrika.
Hu khou anganyelwa uri Afrika ḽi ḓo ṱoḓa masheleni a henefha kha $12 biḽioni wa dzidoḽara na ngelo dza mushonga dza 750 miḽioni dza khaelo dzi shumaho.
Mathomoni a vhege iyi, kha vhuimo hanga sa Mudzulatshidulo wa Mbumbano ya Afrika, ndo thoma Thimu ya Mushumo ya U wana Khaelo ya COVID-19 ya Afrika u rangaphanḓa ndingedzo iyi.
Minisṱa washu wa Mutakalo vha ḓo shuma kha thimu ya mushumo iyi khathihi na vhaṅwe vhadzulapo vha re na vhukoni vhuhulwane vha dzhango ḽashu.
Afrika Tshipembe ḽo dovha ḽa tholwa sa muṅwe wa vhadzulatshidulo vha vhurangeli ha ACT-A ha ḽifhasi vhune ha khou tshimbidza tswikelelo kha thusedzo dza vhutumbuli – hu tshi katelwa na khaelo – dza mashango oṱhe.
Mashango a khou ḓo tea u ṋetshedza ndambedzo ya masheleni u itela uri hu vhe na tswikelelo ya khaelo u thivhela u phaḓalala huṅwe ha tshitzhili tsha corona.
Nga kha nḓivho ya vhukoni ha mveledziso ha dzhango ḽashu iṅwe ya khamphani dza zwa mishonga ire phanḓa ḽifhasini, Johnson & Johnson, yo dzhena kha thendelano ya mathomo na khamphani yapo, Aspen Pharmacare, u bveledza na u paka khaelo yayo ine ya nga shumiswa u lwa na tshitzhili tsha corona.
Aspen i na nḓadzo ya u bveledza ngelo dza mishonga dzi swikaho 300 miḽioni dza khaelo ine ya nga shumiswa u lwa na tshitzhili tsha corona ngei kha ḽimaga ḽayo ḽi re Nelson Mandela Bay. Hetshi tshi tou vha tshibveledzwa tsha zwa mishonga tshi phulusaho matshilo tshine tsha ḓo ṱoḓea u mona na ḽifhasi, tshine tsha ḓo bveledzwa nga vhashumi vha Afrika Tshipembe
Hezwi ndi nyengedzo kha mvelaphanḓa yo itwaho nga Biovac, khamphani ya fhano hayani ya biopharmaceutical i tshi khou shumisana na Muvhuso wa Afrika Tshipembe.
Biovac i kha nyambedzano dzi re tsini na u khunyelela na mubveledzi wa khaelo wa dzitshaka ane a ḓo ita uri i kone u bveledza fhano khaelo ya COVID-19 u khwaṱhisedza ṋetshedzo yo linganaho kha shango ḽashu na kha dzhango.
Maafrika Tshipembe vha hashu,
U bva mathomoni a tshiwo itshi, ro ṱoḓa zwoṱhe u vhulunga matshilo na u tsireledza nḓila dzine vhathu vha ḓitshidza ngadzo.
Ndi ngazwo nga Lambamai ro thoma maga a thusedzo ya matshilisano na zwa ikonomi mahulwane vhukuma u fhungudza masiandaitwa a dwadze kha dzikhamphani, vhashumi, miṱa na zwitshavha.
Thusedzo iyi ndi ya ndeme kha u itela uri mabindu a kone u shuma na u wana mbuelo, u tsireledza mishumo na u thivhela miḽioni dza vhathu uri vha sa farwe nga nḓala.
Zwino, musi ikonomi yashu yo vula nga nḓila yo khwaṱhaho na nyiledzo dza u tshimbila na mushumo zwo leludzwa, ro kona u bvisa mihumbulo yashu kha maga a shishi ra sedza kha pulane ya vhuhovheleli ya u fhaṱa ikonomi nga huswa.
Nga kha thusedzo dzo fhambanaho dzine ra khou dzi ita u lwa na dwadze ḽa COVID-19, ri khou u bva kha thusedzo u ya kha mvusuludzo.
Musi ikonomi i tshi khou thoma u vuwa, vhunzhi ha zwiko kha maga a thusedzo zwi khou thoma u fhela nga zwiṱuku.
Ri khou lingedza – nga zwiko zwiṱuku zwine ra vha nazwo – u khwaṱhisedza uri hezwi zwi vhe tshanduko nga zwiṱuku nga zwiṱuku.
Ri tenda uri dziṅwe nḓowetshumo zwa zwino a dzi athu u kona u shuma lwo fhelelaho na uri zwi ḓo dzhia tshifhinga nyana uri mishumo minzhi i vhuyelele.
Ndi ngazwo ro engedza Mundende wa Tshipentshela wa COVID-19 lwa miṅwe miṅwedzi miraru, u swika nga Phando 2021.
Hezwi zwi khou ḓo ṋetshedza mbuelo i ṱoḓeaho vhukuma kha vhathu vha ṱoḓaho u swika miḽioni dza rathi vhane vha sa khou shuma nahone vha sa ṱanganedzi maṅwe maitele a mundende wa muvhuso.
Nga murahu ha nyambedzano khulwane vhukuma na vhashumisani na muvhuso, UIF yo engedza tshikimu tsha mbuelo tsha Thusedzo ya Vhashumi ya Tshifhinga nyana tsha COVID-19 nga muṅwe ṅwedzi, u swika 15 Tshimedzi 2020.
Nyambedzano dzi khou bvela phanḓa na vhashumisani na muvhuso nga ha thikhedzo ya mabindu ane a vha na vhuleme uri a kone u ya phanḓa, hu tshi khou dzhielwa nzhele ṱhoḓea ya u khwaṱhisedza uri UIF i na masheleni o linganaho u swikelela u gonya ho lavhelelwaho ha mbilo dza vhushayamushumo.
Tshikimu tsha UIF tsha COVID-19 tsho no badela masheleni a ṱoḓaho u lingana R53 biḽioni kha vhashumi vha fhiraho 4.7 miḽioni.
Maga a thusedzo aya o vha o tea u tsireledza avha vha re khomboni vhukuma nga tshifhinga tsha mutsiko muhulu, fhedzi a ḓo fanela u swika magumoni.
Maga o dzinginywaho a thusedzo o vhea mutheo wa mvusuludzo ya zwa ikonomi yo khwaṱhaho, a tshi fhungudza ndozwo ya mushumo na u ita uri mabindu manzhi e a vha a tshi nga kombetshedzwa u vala a vhe na masheleni o linganaho uri a kone u shuma.
Musi ri tshi khou pfukela kha luṱa luswa kha phindulo yashu, nḓila nthihi fhedzi ya u ya phanḓa ndi mvusuludzo ya ikonomi yo khwaṱhaho i ṱavhanyedzaho.
Nga u ralo ri khou shuma u itela uri zwipiḓa zwoṱhe zwa ikonomi zwi kone u vhuelela kha u shuma nga vhuḓalo nga u ṱavhanyedza nahone nga nḓila yo tsireledzeaho vhukuma.
Ri khou khwiṋisa milayo ya tsivhudzo ya ḽeveḽe ya u thoma (1) u vhuedzedza awara dzo ḓoweleaho dza u rengiswa ha halwa mavhengeleni.
Ri khou vula hafhu vhuendi ha dzitshaka kha mashango oṱhe zwi tshi bva kha thevhekano ya maga a dzilafho a mutakalo o teaho na ṋetshedzo ya ṱhanziela i sumbedzaho uri a vha na COVID-19.
Nga u shumisa ndingo dzi ṱavhanyedzaho na u vhea iṱo ho khwaṱhaho ri khou itela u fhungudza u phaḓalala ha vhulwadze nga kha vhubvannḓa.
Ri khou lavhelela uri maga aya a ḓo thusa zwihulwane mabindu kha sekhithara dza zwa mafunda na vhuendelamashango.
Ri khou sedzesa kha u thoma u shuma ha pulane yashu, u sala murahu zwithu zwa ndemesa zwi si gathi zwine zwa vha na masiandaitwa mahulwane na u khwaṱhisedza uri ri khou kona u zwi bveledza.
Mbekanyamushumo ya themamveledziso yashu i khou isa phanḓa na u kuvhanganya maanḓa, hu na thikhedzo yo khwaṱhaho ya sekhithara ya phuraivethe na zwiimiswa zwa mveledziso.
Mbekanyamushumo nnzhi dzo tikedzwaho nga Tshiṱuṱuwedzi tsha Vhusikamushumo tsha Muphuresidennde dzo no thoma, na mushumo wa u thola kha dziṅwe wo no thoma.
Vhukati ha izwi, Muhasho wa Pfunzo ya Mutheo wo vula fulo ḽa u thola vhathusedzi vha vhagudisi na vha zwikoloni vhege ino, ho pikwa vhaswa vha sa shumiho kha vunḓu ḽiṅwe na ḽiṅwe.
Vhege i ḓaho, ri ḓo vha na Khuvhangano ya Vhubindudzi ha Afrika Tshipembe ya vhuraru, ine ya vha tshisumbi tsha vhuṱhogwa tsha ndeme tshi bvelaho phanḓa tsha shango sa vhuyo ha vhubindudzi ha vhoṱhe vhabindudzi vha fhano hayani na vha mashango a sili.
Ri ḓo bvela phanḓa na u tshimbidza mvelaphanḓa kha pulane ya mvusuludzo na u fhaṱa nga huswa, zwi tshi katela na nga kha u thoma u shuma ha tshanduko ya zwivhumbeo u itela u sudzulusa gondo ḽashu ḽa zwa ikonomi.
Nga kha nyito dzashu, zwa zwino ri nga kona u khwaṱhisedza uri ri dzule ri nḓilani ya u vusuludza.
Maafrika Tshipembe vha hashu,
Ro xelelwa nga matshilo manzhi nga vhanga ḽa tshiwo tsha dwadze iḽi.
Vhunzhi hashu ro mboḓi fanela u onesana na vhafunwa vhashu, khonani kana vhashumisani.
Musi ri tshi sedza murahu kha ṅwaha wa vhuṱungu vhuhulu, ndi zwa vhuṱhogwa uri sa lushaka ri fanela u ṋea ṱhonifho na u humbula avho vhoṱhe vhe vha lovha nga vhanga ḽa vhulwadze uvhu.
Zwi ḓo tea uri nga tshifhinga tsha Maḓuvha a 16 a Vhulwelatshanduko ya u lwa na Khakhathi dzi itelwaho Vhana na Vhafumakadzi – vhune ha vha dwadze ḽa vhuvhili ḽe ra livhana naḽo – ri sumbedze khumbulo yashu ya vhoṱhe vhe vha lovha nga vhanga ḽa dwadze ḽa COVID-19 na khakhathi dzo ḓisendekaho nga mbeu
Khabinethe yo dzhia tsheo ya uri u bva nga ḽa 25 u swika 29 Ḽara, lushaka lu fanela u dzhena kha maḓuvha maṱanu a u lilela zwipondwa zwa COVID-19.
Ri ḓo tsitsela fhasi fuḽaga ya lushaka u mona na shango u bva nga awara ya rathi nga matsheloni u swika awara ya rathi nga madekwana nga Ḽavhuraru ḽa 25 Ḽara u swika nga Swondaha ya ḽa 29 Ḽara.
Ri ita khuwelelo kha Maafrika Tshipembe vhoṱhe uri vha ambare bannda ḽitswu kha tshanḓa kana zwiṅwe zwiga zwa u sumba u vha maliloni u sumbedza ṱhonifho yashu kha avho vho lovhaho.
Ri ita khuwelelo kha Maafrika Tshipembe vhoṱhe uri vha sumbedze vhuthihi havho na u ita izwi sa tshihumbudzo tsha vhanna na vhafumakadzi vha shango ḽashu, u ṱanganedza vhuṱungu vhune ra kovhelana sa lushaka, sa khwaṱhisedzo ya vhuḓiimiseli hashu u kunda vhulwadze uvhu ha maḽisambilu.
Maafrika Tshipembe vha hashu,
Musi ndi tshi khou amba navho madekwana ano, shango ḽi khou bva u wana mafhungo a ṱungufhadzaho vhukuma a u ri sia ha Muoditha Dzhenerala Vho Kimi Makwetu vhane vho vha vha tshi khou fhedzisa themo yavho.
Nga tshifhinga tsha themo yavho sa Muoditha Dzheneraḽa, Vho Makwetu vho shumela shango ḽavho nga vhuḓikumedzeli, nga vhukoni ha maṱhakheni na nga vhufulufhedzei.
Mihumbulo na thabelo dzashu zwi na vha muṱa wavho nga tshifhinga itshi tsha vhuṱungu vhuhulu.
Sa tshitshavha, kha ri ise phanḓa na u ita zwine ra ḓivha uri zwi fanela u itwa uri ri dzule ro tsireledzea na u tsireledza vhaṅwe.
Kha ri ise phanḓa na u sumbedza uri ri vhathu vha konaho u konḓelela na u vha na ṱhuṱhuwedzo.
Kha ri sumbedze uri ri a ṱhogomelana kha maṱungu, malwadze na kha lufu.
Ndi nyito dzashu nga muthihi nga muthihi kha vhege dzi si gathi dzi ḓaho na miṅwedzi dzine dza ḓo dzhia tsheo ya lupfumo lwa shango ḽashu.
Maga ane ra fanela u a dzhia a khagala, fhedzi ndi a vhuṱhogwa.
A ya kona nahone a a phulusa matshilo.
Kha ri ise phanḓa na u shumisana sa muṱa wa Afrika Tshipembe wavhuḓi une ra tea u u vhuedzedza, ra u vusuludza na u u fhaṱa nga huswa.
Mudzimu kha vha fhaṱutshedze shango ḽashu ḽa u naka ḽa Afrika Tshipembe na u tsireledza vhathu vhaḽo.
Ndi a livhuwa.
