MaAfrika-Dzonga varikwerhu,
Madyambulawa, ndzi tsakela ku sungula hi ku mi tivisa hi mayelana ni vutivi lebyi hi byi kumeke hi vhiki tanihi rixaka eka ntirho lowu hi nga eku wu endleni eka sisiteme ya swa rihanyu eka xin’wana xa swifundzhankulu swa hina.
Exikarhi ka masiku ya 14 na 20 Mhawuri lembe leri, Ndzawulo ya Rihanyu ya Kapa-Vupeladyambu yi hlengelete tinhlayo ta vanhu lava nga ni malembe ya le henhla ka 60 lava a va khomiwile hi COVID-19.
Exikarhi ka 729 wa vanhu lava nga ni malembe ya le henhla ka 60 lava a va amukeriwe exibedhlele hikwalaho ka COVID-19 eka vhiki rolero 30 ntsena a va sawutisiwile.
Leswi swi vula leswaku 699 exikarhi ka vona a va nga sawutisiwanga.
Kutani exikarhi ka 292 wa vanhu lava nga ni malembe ya le henhla ka 60 lava dlayiweke hi COVID-19 eka vhiki rolero, 287 exikarhi ka vona a va nga sawutisiwanga, leswi vulaka leswaku ntlhanu ntsena a va sawutisiwile.
Hi marito man’wana, 96 wa tiphesente ta vanhu lava nga ni malembe ya le henhla ka 60 lava a va amukeriwile eswibedhlele eka xifundzhankulu ni ku tlula 98% wa vanhu lava nga ni malelmbe ya le henhla ka 60 lava feke a va nga sawutisiwanga.
Maendlelo yo yelana ma vonakile eswibedhlele etikweni hinkwaro.
Ha swi tiva leswaku munhu loyi a sawutisiweke a nga ha tluleriwa naswona a nga hundzisela xitsongwatsongwana eka van’wana.
Kambe leswi hi swi vonaka hi leswaku vanhu vo hlaya lava sawutisiweke ku lwa na COVID-19 va khomiwa hi vuvavbyi hi ndlela yo tika, kutani vangarivangani va yisiwa eka ICU kumbe ku lava ku hunga ka moya.
Xa nkoka swinene, vanhu lava sawutisiweke ku lwa na COVID-19 va le ka nxungeto wutsongo wo dlaya hi vuvabyi.
Afrika-Dzonga ri sungula ku va ndhawu ya nsawutiso hi xihatla.
Ku tlula kotara ya MaAfrika-Dzonga ya vanhu lavakulu hinkwavo va se va tlhaveriwile kwalomu ka thonsi rin’we kutani ku tlula 7 wa mamiliyoni wa vanhu va sawutisiwile hi ku hetiseka.
EKapa-Vuxa, Limpopo na Kapa-Vupeladyambu, ku tlula 1 exikarhi ka vanhu va 5 lavakulu sweswi va sawutisiwile hi ku hetiseka.
Nhlayo hinkwayo ya mathonsi ya mirhi leyi tirhisiweke etikweni sweswi yi fike eka 14.6 wa mamailiyoni ya mathonsi.
Sweswi hi le ku tirhiseni ka mamiliyoni ya mathonsi masiku ya 4 yan’wana ni yan’wana ku fika eka 5.
Mfumo wu hlayisile mirhi yo ringana ku sawutisa vanhu lavakulu hinkwavo, kutani ku phakeriwa ka mirhi a ka ha ri ntshikelelo.
Hambiswiritano, hi fanele ku endla swo tala swinene.
Kutani hi le ku endleni swo tala tanihiloko hi ri karhi hi antswisa tindlela ta hina ta matirhele.
Hi le ku tlakuseni mafambiselo ya nsawutiso ni ku tiyisisa leswaku hi fikelela lava nga tsana swinene hikwalaho ko tshikeleriwa hi vuvabyi.
Loko un’wana ni un’wana loyi a nga eka malembe ya 18 ni ku ya ehenhla a ringanele ku sawutisiwa, hi nyiketele matimba ya hina ni switirhisiwa eka lava nga ni malembe ya le henhla ka 60 hi vukhale ni lava nga swihotha.
Ku fikela sweswi, ku tlula 57% wa vanhu lava nga ni malembe ya le henhla ka 60 hi vukhale va sawutisiwile.
Loku i ku humelela lokukulu, kambe hi fanele ku va fikelela hinkwavo.
Hi kuma leswaku vavasati vo tala ku tlula vavanuna va humela erivaleni leswaku va sawutisiwa ku lwa na COVID-19.
Hambileswi nhlayo yi antswaka, vavanuna va ha nonoka ku humela erivaleni eka ku sawutisiwa.
Hi hangalasa mahungu hi tindzimi hinkwato ku tiyisisa leswaku vanhu va twisisa leswaku mitlhavelo leyi yi hlayisekile, ya tirha naswona i mahala.
Vanhu vo tala emisaveni hinkwayo va sawutiwile, hi ku tlula ntlhanu na hafu wa mabiliyoni ya mathonsi ya mirhi leyi tirhisiweke emisaveni hinkwayo ku fikela sweswi.
Sweswi ku ni vumbhoni lebyikulu byo huma ematikweni ya madzanadzana bya leswaku mitlhavelo yi hlayisekile naswona yi nyika nsirhelelo wa matimba.
Hi se hi teke magoza yo olovisela vanhu ku fikelela nsawutiso kwihi ni kwihi lomu va kumekaka kona.
Sweswi hi ni ku tlula 3,000 wa tindhawu ta nsawutiso ta mani na mani ni to ka ti nga ri ta mfumo etikweni hinkwaro, kutani tindhawu to tala to ka ti nga ri ta mfumo ti ta sawutisa xirho xihi ni xihi xa tiko mahala hambiloko u ri ni ndzindzakhombo wa swa rihanyu kumbe u ri hava.
Ndzi lava ku tshikelela leswaku nongonoko wa nsawutiso wu pfulekele vanhu hinkwavo eAfrika-Dzonga, hambiloko va ri vaakatiko va Afrika-Dzonga kumbe va nga ri vaakatiko.
Swi ni nkoka ku tekela enhlokweni leswaku lexi i xitsongwatsongwana xintshwa lexi misava yi nga si tshamaka yi hlangana na xona.
Hambiloko ku nga ri ni loyi a nga vhumbaka ndlela leyi xitsongwatsongwana xi nga ncicaka ha yona ku ya emahlweni, van’watisayense va tumbuluxile tindlela to antswa to landzelerisa ku tumbuluka ka mixaka yintshwa.
Loko vanhu vo tala va nga sawutisiwanga naswona va ha tsanisiwa hi ku tluleriwa, khombo ra ku tumbuluka ka mixaka yintshwa naswona leyi nga ni khombo lerikulu ku le henhla.
Hikokwalaho mitlhavelo eka nkarhi wa sweswi hi yona tlharhi ra nkoka leri hi nga na rona ku lwa ni ntungu lowu.
Loko hi sawutisiwa hinkwerhu hi xihatla, hi nga pfulela vahlaleri hi xihatla timbala ta mitlangu.
Loko hi sawutisiwa hinkwerhu hi xihatla hi nga amukela vaendzi hi xihatla etikweni ra hina lero saseka.
Loko hi sawutisiwile hinkwerhu, hi nga hlangana ni vanghana na mindyangu hi xihatla, hi nga tlhelela etihofisini ni le ka tindhawu tin’wana to tirhela hi xihatla.
Loko hi sawutisiwile, hi ta swi kota ku tlhelerisa ikhonomi ya hina yi tirha hi ku hetiseka ni ku tumbuluxa mitirho leyi tiko ra hina ri yi lavaka.
Swa nkoka, loko hi sawutisiwile, hi ta swi kota ku vuyisela ku tiyimisela ka hina eka ku nghenelela lokun’wana eka ntshikelelo wa swa rihanyu ni ku wisisa ntshikelelo eka vatirhi va swa rihanyu.
Swi le mavokweni ya un’wana ni un’wana wa hina ku khorwisa vandyangu wa hina, vanghana na vatirhikulorhi leswaku nsawutiso wu hlayisekile naswona wu nga ponisa vutomi bya vona.
Loko ndzi burisana ni rixaka ro hetelela, a hi kongomile enhlohlorhini ya gandlati ra vunharhu ya ntlulelo, leri a ri fambisiwa hi muxaka wa xitsongwatsongwana xa Delta.
Muxaka wa Delta wu tlulela swinene ku tlula mixaka leyo sungula kutani, hikuva wu tlulela vanhu vo tala, wu veke ntshikelelo lowukulu eka switirhisiwa swa hina swa rihanyu.
Kutani hi boxile leswaku gandlati ravunharhu ri nga tika ni ku teka nkarhinyana wo leha ku tlula magandlati mambirhi lamosungula, kutani leswi swi vile ntiyiso.
Loko gandlati ra vunharhu ri nga si hela, hi vonile ntlulelo lowu yeke ehansi etikweni hinkwaro eka mavhiki mangarimangani lama hundzeke.
Nhlayo xikarhi ya ntlulelo wa siku na siku eka vhiki leri hundzeke yi endle 29 wa tiphesente leyi nga va ehansinyana eka masiku ya 7 lama hundzeke, naswona yi endle 48% kutani yi va ehansinyana eka nkombo wa masiku ekusunguleni.
Loko gandlati ra vunharhu ri tlakukile eGauteng ekusunguleni kutani ri enhla hi ku hatlisa ku tlula swifundzhankulu leswin’wana, sweswi ku ni ku enhla loku tikombaka eka swifundzhankulu hinkwaswo.
Swifundzhankulu swimbirhi leswi nga ehenhla ku tlula leswin’wana i Kapa-N’walungu na Free Sate, laha nhlayo ya ntlulelo hikwalaho ka nhlayo ya vanhu yi nga tshama yi ri ehenhla eka tin’hweti to hlaya.
Hikokwalaho hi kongomisa ku tiyimisela ka hina eka swifundzhankulu leswi ku twisisa leswi fambisaka mitlulelo leyi ni magoza lama hi faneleke ku ma teka ku yi enhlisa.
Hikokwalaho ka ku enhla ka mitlulelo eka swifundzhankulu hinkwaswo, Komiti yo Tsundzuxa Vaholobye hi COVID-19 yi bumabumele ku olovisiwa ka swipimelo eka mafambafambelo ya vanhu ni tihlengletano.
Swibumabumelo leswi swi tlhuvutsiwile eka Huvo ya Valawuri va Khoronavhayirasi ya Rixaka na Vaholobye va Swifundzhankulu, vameyara na varhangeri va swa ndhavuko eka Huvo ya Vufambisi ya Presidente. Swi tlhele swi tlhuvutsiwa na varhangeri lava yimelaka swa tipolitiki ePalamente na mihlangano ya swa vukhongeri.
Hikokwalaho ka mimbhurisano leyi, kutani Khabinete yi tekile xiboho xa leswaku tiko ri nga susiwa eka Levhele yo Lemukisa yo Hungutiwa ya 3 kutani ri yisiwa eka Levhele yo Lemukisa yo Hungutiwa ya 2 ku sukela mundzuku, Musumbhunuku, 13 Ndzati 2021.
Leswi swi vula leswaku:
- Nkarhi wo yirisa ku fambafamba wu ta sungula hi awara ya 11 nivusiku kutani wu hela hi awara ya 4 nimixo.
- Swiyimisiwa leswi nga riki swa nkoka ngopfu tanihi mavhekele yo xavisa swakudya swo swekiwa, tindhawu to xavisa byala ni tindhawu ta vutiolori ti fanele ku pfala hi awara ya 10 nivusiku. Leswi swi endleriwa ku pfumelela vathoriwa ni vaxavi va vona ku tlhelela emakaya ku nga si fika nkarhi wo yirisa ku fambafamba.
- Tihlengeletano hinkwato ti ta pfumeleriwa ku fika eka mpimo wa 250 wa vanhu endzeni ka miako ni 500 wa vanhu ehandle.
Laha ndhawu yi nga yitsongo swinene ku amukela tinhlayo leti laha ku nga ni mpfhuka lowu ringaneke ku siyiwa exikarhi ka vanhu, kutani a ku nga pfumeleriwi ku tlula 50% wa vanhu lava nga amukeriwaka eka ndhawu yoleyo.
Leswi swi katsa vukorhokeri bya swa vukhongeri, migingiriko ya swa tipolitiki ni tihlengeletano to tihungasela, ku katsa ni mavhengele yo xavisa swakudya swo swekiwa, tindhawu to xavisa byala, tithavhene ni tindhawu leti yelanaka.
- Ku xavisiwa ka xihoko xo famba na xona swi ta pfumeleriwa ku sukela hi awara ya 10 nimixo ku fikela awara ya 6 nimadyambu ku suka hi Musumbhunuku ku fika Ravuntlhanu.
- Tindhawu to xavisela xihoko vanhu no nwela kona swi ta pfumeleriwa ku ya hi swipimelo swa layisense ku fikela awara ya 10 nivusiku.
Ku nwa xihoko eka ndhawu ya mani na mani swa ha yirisiwa.
Magoza lawa ma ta kambisisiwa eka nkarhi wa mavhiki mambirhi ku ya hi xiyimo xa ntungu.
Nakambe hi ta nyika vuxokoxoko ku ya emahlweni hi maendlelo eka ‘mapasi yo endza ya ntlhavelo’, lama nga tirhisiwaka tanihi vumbhoni bya nsawutiso hikwalaho ka swikongomelo ni migingiriko yo hambanahambana.
Magoza ma nkoka yo hlaya a ma cincinga.
Swa ha boha eka munhu un’wana ni un’wana ku ambala xipfalaxikandza lexi pfalaka nomo ni nhompfu mikarhi hinkwayo eka tindhawu ta mani na mani.
I nandzu wa vugevenga loko u nga swi endli, kutani vafambisi va mavhengele ni mavhengele yo xavisa swakudya swo swekiwa ku katsa ni vachayeri va mathekisi ni mabazi va ni vutihlamuleri byo tiyisisa leswaku vanhu lava nga eka tindhawu ta vona kumbe endzeni ka swifambo swa vona va ambala timasiki, naswona magoza lama faneleke ma ku siya mpfhuka lowu ringaneke exikarhi ka vanhu ma landzeleriwa.
Mikosi ya ha yirisiwa naswona vanhu a va fanelanga ku hundza 50, naswona, tanahi le kusunguleni, mirindzelo, tihlengelatano endzhaku ko lahla a swi pfumeleriwi.
Hi kota ku vevukisa swipimelo leswi ku khensa matimba ya MaAfrika-Dzonga hinkwavo ku landzelela milawu ni swinawana swa nkoka swa rihanyu.
Hi khensa swinene swiphemu leswiya swa vaaki leswi a swi fanele ku tiyisela swipimelo eka migingiriko ya swona ku ringana nkarhi wo karhi.
Laha ndzi vulavula hi vanhu va vukhongeri va mapfumelo hinkwawo, lava a va nga koti ku gandzela ni ku dyondzisa rito ku ya hi swilaveko swa tihlengeletano ta vona tanihi ku ya hi ntolovelo wa vona.
Ndzi vulavula hi van’wavutshila, vayimeri, vanyanyuri na vatirhi va swa ndhavuko lava a va fanele ku kuma tindlela tin’wana ta ntirho wa vona naswona lava nga tiyisela ku tikeriwa lokukulu swinene.
Ndzi vulavula hi vinyi va mavhengele yo xavisa swakudya swo swekiwa, tindhawu to xavisa byala, tithavhene, tihotela, tindhawu to khomela tihlengeletano ni swin’wana eka bindzu ra malwandla leri voneke ku enhla lokukulu eka bindzu ra vona.
Hi tekela enhlokweni mitshikelelo leyi naswona hi ta ya emahlweni hi kuma tindlela, hi ku tirhisa matimba hina, hi ku seketela mabindzu lawa ni ku teka magoza leswaku ma pfuxeteka.
Ku hatlisisa nsawutiso swi nyika nkarhi wo pfula tindhawu to tala leti a ta ha pfariwile, naswona hi ya emahlweni ku tirha ni vatirhisanikulobye hinkwavo ku kuma ndlela yo hlayiseka ni ku hatlisa ku swi endla.
Swi lava ku tshikeleriwa leswaku gandlati ra vunharhu a ri si hundza, naswona swi ya hi maendlelo ya hina – hi un’weun’we kumbe ku va kun’we – leswaku hi ta kota ku hunguta nhlayo ya ntlulelo wuntshwa ku ya emahlweni.
Loko hi swi endlile sweswo, xirhangana xa hina ku fanele ku va ku sivela ntlulelo hi vuntshwa.
Ntirho wukulu wa hina i ku sawutisa vanhu va hina leswaku vanhu vo tala va sirheleriwa eka vuvabyi byo tika kumbe rifu ku nga si va ni ntlulelo wihi ni wihi wuntshwa.
Loko vanhu vo tala va sawutisiwa ku nga si fika N’wendzamhala, ku ta va ni nxungeto wutsongo wa leswaku ku nga va ni gandlati ro chavisa ra vumune hi nkarhi wo wisa.
Hi xona xikongomelonkulu xa hinkwerhu lava nga si swi endlaka ku ya eka tindhawu ta nsawutiso kutani mi kuma ku sirheleleka.
Hi fanele ku tekela enhlokweni ku phyuphyisa makaya ya hina, tindhawu to tirhela ni tindhawu tihi ni tihi laha vanhu va hlengeletanaka.
COVID-19 yi hangalaka hi ku tirhisa moya, kutani hikokwalaho, hinkwerhu hi fanele ku khumbeka loko hi tikuma hi ri eka tindhawu to pfaleka laha ku nga hungiki moya hi ku olova.
Lava nga ni vutihlamuleri byo lulamisela tihlengeletano ta le ndzeni ka miako va fanele ku tiyisisa leswaku ku ni mahunguleo yo ringanela ya moya endhawini yoleyo.
Eka masiku ya 50 kotle, MaAfrika-Dzonga va ta ya eswiticini swo vhotela swa nhlawulo wa mifumo ya miganga.
Swi na nkoka leswaku loko hi ri karhi hi sungula matirhelo ma nkoka ma xidemokiratiki, hi endla hinkwaswo hi leswi nga ematimbeni ya hina ku sivela ntlulelo wa COVID-19 hi vuntshwa.
Hi nkarhi wu ri wun’we, hi fanele ku tiyisisa leswaku ntungu a wu hunguti vuswikoti bya MaAfrika-Dzonga hinkwavo ku tirhisa mfanelo ya vona ya xidemokiratiki yo hlawula vakhaselara va vona va miganga va tshunxekile.
Leyi i mhaka leyi ndzi nga burisana ni varhangeri va swa tipolitiki emasunguleni ya vhiki, kutani ku ni swiboho swo tiya swo huma eka mihlangano hinkwayo leswaku pfhumba ro gangisela nhlawulo ri fanele ku landzelela milawu ya khombo ya tiko ni swinawana hinkwaswo swa rihanyu.
Hi kombela MaAfrika-Dzonga hinkwavo ku tirhisa timfanelo ta vona ku endla pfhumba ro gangisela nhlawula hi vutihlamuleri ni ku tihlayisa hi ku sirhelela rihanyu ra vona ni rihanyu ra van’wana.
Loko hi karhi hi tiyisisa ku lwa na COVID-19, hi nga ka hi nga honisi ntungu lowun’wana lowu vangaka ntshikelelo ni khombo ro chavisa exikarhi ka vaaki va hina.
Ha ha ku huma eka N’hweti ya Vamanana, laha a hi kunguhate ku tlangela ku humelela ka vamanana eka swiyimo swo hambana.
Ematshan’wini, tiko ra hina ri tshikeleriwile hi mihlaselo yo hlaya ya tihanyi hi vavanuna ku lwisana ni vamanana.
N’hweti leyi ntsena ku vile ni vugevenga byo hlaya byo ntsema nhlana lebyi endliweke ku lwisana ni vamanana na vanhwanyana.
Ku vile ni xichudeni xa swa nawu xa le Fort Hare, Manana Nosicelo Mtebeni, loyi a dlayiweke a tlhela a tsemeleriwa eEast London; ku vile ni mudyondzi wa Giredi Yosungula wo huma eXikolweni xa le Hansi xa Khensani eSoshanguve, loyi a nga pfinyiwa eswihambukelweni swa le xikolweni; ku vile na Manana Palesa Maruping, loyi a nga kumeka a karhi a cikinya esilinini ya yindlu eLokhichini ra Khuma eN’walungu-Vupeladyambu; na Manana Pheliswa Sawutana, loyi a nga sungiwa a fa eKosovo eka ndhawu yo tshama yo ka yi nga enawini eCape Town.
Leti i timhangu leti hangalasiweke eka swihangalasa mahungu; ku ni tin’wana leti nga hangalasiwangiki.
Migingiriko leyi ya madzolonga ya tihanyi swi nga ka swi nga endleki leswaku ku nga vi ni ku tshinyiwa.
Va fanele ku tiyisisa swiboho swa hina swa ku herisa madzolonga ya rimbewu hi tindlela hinkwato.
Hi fanele ku tiyisa matimba ya hina eka swiyenge hinkwaswo.
Huvo ya Rixaka yi pasisile swiphemu swinharhu swa nkoka swa milawu leswi nga ta yisa emahlweni swi tiyisa sisiteme ya vululami ya swa vugevenga ni ku tiyisisa ku xupuriwa ka matimba ka lava kumekaka va ri ni nandzu wa madzolonga ya rimbewu.
Tikhoto ti ya emahlweni ni ku avanyisela ku tshama ekhotsweni vutomi hinkwabyo eka nawu wo pfinya, ku phanga ni swigwevo swa le henhla leswi katsaka ku pfinya.
Hi ya emahlweni hi humelerisa tiphuphu hinkwato ta Nkunguhato wa Rixaka wo lwa na Madzolonga ya Rimbewu ni ku Dlaya Vavasati.
Ekuheteleleni, ku humelela ka ntirho lowu swi le ka maendlelo lama hi ma tirhisaka ku herisa ntungu lowu wa madzolonga yo lwa ni vavasati na vana.
Nakambe ndzi tlhela ndzi navela ku endla xikombelo eka vavanuna va tiko leri ku twisisa leswaku timfanelo ni mitshuxeko leswi tiyisiweke hi Vumbiwa ra hina i swa vanhu hinkwavo, vavanuna ni vavsati ku fana.
Hi ya emahlweni hi humelerisa magoza yo pfuna mindyangu, vatirhi ni mabindzu lama khumbekeke hi ntungu ni madzolonga ya vanhu lama humeleleke eka swiphemu swa KwaZulu-Natal na Gauteng hi Mawuwani.
Hi mpfhuka hi tlhela hi pfula swikombelo swo hlawuleka swa Nkwama wa Mpfuneto wa Ximunhu emasunguleni ya vhiki ra Mhawuri, hi se hi amukele kwalomu ka 13 wa mamiliyoni ya swikombelo.
Exikarhi ka leswi, 8.3 wa mamiliyoni ya swikombelo swi pasisiwile, kutani tihakelo ti sungurile eka vaamukeri lava.
Ku tlula kwalomu wa 3.7 wa mamiliyoni ya swikombelo swi ariwile, ngopfungopfu hikuva vakomberi va ri ni kun’wana lomu va kumaka swa muholo kumbe va titsarisele ku pfuniwa ku fana ni UIF na NSFAS.
Kwalomu ka 845,000 wa swikombelo swa ha ri endleleni yo tiyisisiwa.
Swin’we ni magoza laman’wana leswi hi swi tshamisekiseke, mpfuno lowu wu nyika ku pfuneka ka matimba eka MaAfrika-Dzonga lava nga tirhiki hi nkarhi lowu wo tika swinene.
MaAfrika-Dzonga varikwerhu,
Hi mpfhuka ku sungula ntungu, hi hlayisanile, naswona hi sirhelelanile.
Loko hi ri ni vanhu va mamiliyoni lava se va sawutisiweke ni mamiliyoni ya mirhi leyi hlayisiweke, hi tshunelela ekusuhi swinene ni ku lawula ntungu.
Siku ri ta fika hi ku hatlisa laha hi nga ta hlengeletana nakambe handle ka swipimelo, hi tata switediyamu ni tindhawu ta vuyimbeleri, hi endza ni ku fambafamba hi ntshuxekile hi nga ri ni ku chava ku khomiwa hi vuvabyi kumbe ku lahlekeriwa hi lava hi va rhandzaka.
Ku hatlisa ka ku fika ka siku rero swi le ka nchumu wun’we: i vangani va hina va sawutiwaka naswona hi ku hatlisa ka njhani.
Hi hlurile magandlati manharhu ma ntlulelo hikokwalaho ka swiboho swa nhlanganelo ni ku landzelela ka hina ka swinawana swa rihanyu.
A hi swi endleni mixini wa hina ku sawutisa vanhu votala ku ya hilaha hi kotaka hakona, leswaku hi ta kota ku ya emahlweni ni ntirho wo aka hi vuntshwa ikhonomi ya hina ni vutomi bya hina.
Xikwembu a xi katekise Afrika-Dzonga ni ku sirhelela vanhu va rona.
Ndza khensa.
