Statimente hi Phuresidente Cyril Ramaphosa hi magoza ya ikhonomi na vaaki yo yisa emahlwni eka angulo wa ntungukulu wa COVID-19

 


MaAfrika-Dzonga ya rikwerhu,


I 25 wa masiku kusukela Afrika-Dzonga yi sungule ku pfaleriwa ka rixaka hinkwaro ku kamanyeta ku hangalaka ka khoronavhayirasi.


Swi mi koxile xitiyanhlana na nkondzelelo.


Swi mi vangerile nxaniseko lowukulu naswona swi mi lavile ku titsona lokukulu.


Ndza vuyelela nakambe, ndza mi losa na ku mi khensa.


Ntungukulu lowu wa khoronavhayirasi wu kavanyetile vutomi bya n’wina naswona wu onhile ikhonomi ya hina.


Ntikiso wa wona wu ta ya emahlweni wu rhwexa mpingu emavhikini na le tin’hwetini leti taka.


Ntungukulu lowu wu vangile ndzahleko wa xitshuketa wa malinghena eka mabindzu na vanhu hi un’weun’we ku fana, ku nyanyisa vusweti na ku engetela ndlala.


Magoza ya xihatla na ku va yo hlamarisa lama hi ma tekeke ku hlwerisa ku hangalaka ka xitsongwatsongwana lexi a ya lavekile swonghasi.


Ma hi nyikile xivandla xa ku angula ku antswa eka ntlakuko lowu nga sivelekiki eka mitluletavuvabyi kutani hikwalaho ka sweswo ku ponisiwa makume ya magidi ya vutomi.


Loko ku pfaleriwa ka rixaka hinkwaro ka ha ri na xitandzhaku xo onhetela ehenhla ka ikhonomi ya hina, a hi nchumu loko swi fananisiwa na hakelo ya ku onheteriwa ka ximunhu, vaaki na ikhonomi loko khoronavhayirasi yi nga kota ku hangalaka exikarhi ka vanhu va ka hina yi nga ri eku lawuriweni.


Van’watisayense va swa vutshunguri na madokodela ya ka hina va hi tivisa leswaku ha ha ri eka switeji swa le masungulweni swa ntungukulu lowu.


Loko ku ri hava mirhi yo tshungula kumbe xisawutisi lexi nga na vumbhoni, hi nga langutela leswi ku ya emahlweni tanihi xiphiqo eka karhi lowu taka lowu nga kunguhateriwaka.


Xirhangana xa hina lexikulukumba sweswi i ku tiyisa miphalalo ya swa rihanyo leswi dingiwaka ku kamanyeta na ku hlwerisa ku hangalaka ka vuvabyi lebyi na ku ponisa vutomi.


Kufika sweswi, khoronavhayirasi yi koxile vutomi bya mpimohansi wa 58 wa vanhu etikweni ra ka hina. Lowu i ndzahleko lowu hinkwerhu ka hina hi wu rilaka, hikuva ha swi tiva ku vava na nhlomulo wa varhandziwa va hina.


Kusuka eka kutlula 126,000 wa swikambelo leswi endliweke, 3,465 wa timhangu leti tiyisisiweke ta khoronavhayirasi ti kumekile.


Kutlula timiliyoni ti2 ta vanhu va hleriwile emigangeni etikweni hinkwaro naswona, eka lava, kutlula 15,000 va kongomisiwile ku ya kamberiwa.


Leswi fambisanaka na matshalatshala ya rihanyo ra vaaki lama nga si tshamaka ya va kona i magoza lama hi ma tekaka ku sirhelela vutihanyisi, ku sivela ndlala na vupfumari na ku veka ikhonomi ya hina eka ndlela ya nhlakarhelo.


Madyambu lama, ndzi navela ku vulavurisana na n’wina hi angulo wa hina wa ikhonomi na vaaki eka xiyimo lexa xilamulelamhangu xa rihanyo xa misava hinkwayo.


Ntungukulu lowu wu lava angulo wa ikhonomi lowu wu ringanaka na xikalo xa nkavanyeto lowu xi nga eku wu vangeni.


Angulo wa hina wa ikhonomi wu avanyisiwile hi swiyenge swinharhu.


Xiyenge xo rhanga xi sungule exikarhi ka Nyenyankulu loko hi tivisa ntungukulu wa khoronavhayirasi tanihi mhangu ya rixaka.


Leswi swi katsa magoza yo hambanahambana yo angarhela ku hunguta switandzhaku swo biha kutlula mpimo swa ntungukulu lowu eka mabindzu, eka miganga na le ka vanhu hi un’weun’we.


Magoza lama ma katse mphalalo wa xibalo, ku humesiwa ka timali ta mphalalo wa mhangu, ku xaviwa ka tinhundzu na vukorhokeri ka xilamulelamhangu, nseketelo wa muholo hi ku tirhisa UIF na ku nyikiwa ka timali eka mabindzu lamatsongo.


Sweswi hi le ku endleni ka xiyenge xa vumbirhi xa angulo wa hina wa ikhonomi ku tshamisekisa ikhonomi, ku tirhana na ku wa loku tlulaka mpimo eka mphakelo na ku laviwa na ku sirhelela mitirho.


Tanihi xiphemu xa xiyenge lexi, hi le ku tiviseni madyambu lama ka mphalalo wa vaaki na lowukulu na mpako wa nseketelo wa R500 wa tibiliyoni, leswi fikaka eka ntsengo wa kwalomu ka 10% ta GDP.


Xiyenge lexa vunharhu i qhinga ra ikhonomi leri hi nga ta ri simeka ku lawula nhlakarhelo wa ikhonomi ya hina tanihiloko tiko ri ri karhi ri huma eka ntungukulu lowu.


Xa nkoka eka qhinga lera nhlakarhelo wa ikhonomi ku ta va magoza lama hi nga ta ma teka ku hlohlotela ku laviwa na mphakelo hi ku tirhisa miphalalo yo tanihi nongonoko wo aka swimakiwakulu wo tivikana, nsimeko wa xihatla wa mipfuxeto ya ikhonomi, hundzuluxo wa ikhonomi ya hina na ku teka magoza man’wana hinkwawo lama ma nga ta tlweba ku kula ka ikhonomi ya nkatsahinkwavo.

Hi ta hlamusela emasikwini lama taka.


Emasikwini mangarimangani lama nga hundza, hi vile na mikanerisano na vakhomaxiave vo hambanahambana.


Hi hlanganile na mabindzu, vatirhi na vaseketeri va miganga lava nga eka NEDLAC.


Hi hlanganile na Tiphurimiya, tiMEC na Timeyara ta Madorobakulu na swirho swa Khansele yo Tsundzuxa ya swa Ikhonomi ya Phuresidente.


Endzhaku ka tinhlengeletano leti, Khabinete yi langutisisile swiringanyeto swo hambanahambana kutani yi hetisisa mpako wa mphalalo wa vaaki na wa nseketelo wa ikhonomi lowu wu nga mbilu ya angulo wa xiyenge xa vumbirhi xa angulo wa hina wa ikhonomi.

Leswi swi khumba:

Xavun’we, mpimanyeto wa rihanyu lowu nga tolovelekangiki ku angula eka khoronavhayirasi,

Xavumbirhi, mphalalo wa ndlala na ntshikelelo wa vaaki,

Xavunharhu, nseketelo wa tikhamphani na vatirhi,

Xavumune, ku pfuriwa ka ikhonomi hi vuntshwa loku nga na swiyenge.

Ntshikelelo wa khoronavhayirasi wu lava mpimanyeto wa khoronavhayirasi lowu nga tolovelekangiki – wa kwalomu ka R500 wa tibiliyoni – ku kongomisa swipfuno eka ku lwisana na ntungukulu lowu.


Leswi swi ta katsa ku endliwa ka swirhangana hi vuntshwa ka kwalomu ka R130 wa tibiliyoni endzeni ka mpimanyeto wa nkarhi wa sweswi.


Timali letin’wana hinkwato ti ta komberiwa kusuka eka havumbirhi bya swihlovo swa laha tikweni, swo tanihi Nkwama wa Ndzindzakhombo wa ku Pfumala Ntirho, na kusuka eka vatirhisani va matiko ya misava na mihlangano ya swa timali ya matiko ya misava.


Kufika sweswi, Bangi ya Misava, Nkwama wa Timali wa Matiko ya Misava, Bangi ya Nhluvukiso Lowuntshwa ya BRICS na Bangi ya Nhluvukiso ya Afrika ti khumbiwile naswona ti le ku tirheni na Vutamelankwama bya Rixaka eka mixaviselano ya swa timali yo hambanahambana.


Yin’wana ya mihlangano leyi yi tumbuluxile mipako yo nyika timali leyi yi kongomisiweke eka ku pfuneta matiko lama ma nga eku bohekeni ku tirhana na xirilo xa khoronavhayirasi ku fana na hina.

Timali leti ti ta tirhisiwa, eka xiyimo xo sungula, ku nyika timali eka angulo wa rihanyo wa khoronavhayirasi.


Ntsengo wa R20 wa tibiliyoni wu ta kongomisiwa eka ku tirhana na matshalatshala ya hina ya ku tirhana na ntungukulu lowu.


Loko hi fanele ku lawula hindlela leyi humelelaka ku tlakuka loku languteriweke eka timhangu na ku tiyisisa leswaku munhu un’wana na un’wana loyi a dingaka vutshunguri wa byi kuma, hi fanele ku nyika ntirhiso wa timali wo engetela eka switirhisiwa swo sirhelela swa munhu yena n’wini eka vatirhi va swa rihanyo, vuhleri bya miganga, na engetelo eka vuswikoti bya nkambelo, mibedo yo engetela eka swibedhlele swa le vanhwini, michini yo pfuneta ku hefemula, mirhi na vatirhi.


Ku pfaleriwa ka rixaka hinkwaro ku vile na ntshikelelo wo biha eka malinhlengeleto ya timasipala hi nkarhi lowu ku laviwa ehenhla ka tona ku tlakukaka.


Hikokwalaho timali to engetela ta R20 wa tibiliyoni ti ta endliwa ti kumeka eka timasipala eka ku nyikiwa ka mphakelo wa mati wa xilamulelamhangu, ku tirhisiwa ka swibasisi loku engeteriweke eka swifambo swa mani na mani na switirhisiwa, na ku nyika swakudya na vutumbelo eka lava pfumalaka makaya.


Vuxokoxoko byi ta tivisiwa eka mpimanyeto lowu fambelanisiweke lowu andlariweke hi Holobye wa Timali.


Xiyenge xin’wana xo tivikana lexi xi lavaka ntirhiso wa timali wo engetela lowukulu i mphalalo wa ndlala na ntshikelelo wa vaaki emigangeni ya ka hina etikweni hinkwaro.


Loko ha ha endlile magozi ku sirhelela miholo ya vatirhi eka ikhonomi leyi nga ya ximfumo na ku va hi ndlandlamukisile nseketelo wa mabindzu lamatsongo, ya le xikarhi na swibindzwana, timiliyoni ta maAfrika-Dzonga leti nga eka ikhonomi leyi nga riki ta ximfumo na lavaya va pfumalaka mitirho va le ku kayakayeni ku tihanyisa.


Vusweti na nkansirhelelo wa swakudya swi ehlile hindlela yo hlamarisa enkarhini wa mavhiki mangarimangani ntsena.


Ku fikelela mindyangu leyi nga sirhelelekangiki swinene etikweni, hi bohile ku hi mudende wa 6 wa Khoronavhayirasi wa tin’hweti wa nkarhinyana.

 

Hi ta kongomisa R50 wa timiliyoni eka ku phalala eka mpingu wa lavaya va hlaseriweke hindlela yo pfumala hi khoronavhayirasi.


Leswi swi vula leswaku vavuyeriwa va midende ya vana va ta kuma R300 hi Mudyaxihi naswona kusuka hi Khotavuxika kufika Nhlangula va ta kuma R500 yo engetela n’hweti yin’wana na yin’wana.


Vavuyeriwa va midende lavan’wana hinkwavo va ta kuma R250 hi n’hweti yo engetela ku ringana tsevu wa tin’hweti to engetela.

Hi ku engetela, mudende wa Mphalalo wa Vaaki wa Ntshikelelo wa COVID-19 wo hlawuleka wa R350 hi n’hweti ku ringana 6 wa tin’hweti wu ta hakeriwa vanhu lava eka nkarhi wa sweswi va nga tirhiki naswona va nga kumiki muxaka wihi kumbe wihi wa mudende kumbe hakelo ya UIF .


Ndzawulo ya Nhluvukiso wa Vanhu yi ta nyika swilaveko leswi dingiwaka ku fikelela na ku endla xikombelo xa timali leti.


Hi lemukile leswaku vuswikoti bya mphakelo wa swakudya bya mfumo a byi ringanelangi ku fikelela xidingo lexikulu lexi xi tumbulukeke kusukela emasungulweni ya ntungukulu lowu.


Ejensi ya Timali ta Nsirhelelo wa Vaaki ya Afrika-Dzonga – SASSA – ku nga si hela masiku mangarimangani yi ta tirhisa xitshunxo lexi simekiweke eka thekinoloji ku simeka mpfuneto wa swakudya hi xikalo lexi lavekaka hi ku tirhisa tivhawuchara na hundziso wa mali ku tiyisisa leswaku mpfuno wu fikelela lava va wu dingaka hi ku hatlisa na hindlela leyi nga tlangisiki swipfuno.


Hi ku engetela, ku pfala xidingo lexa xihatla, Ndzawulo ya Nhluvukiso wa Vanhu yi endlile xinakulobye na Nkwama wa Nseketelano, tiNGO na mihlangano leyi kumekaka emigangeni ku hangalasa 250,000 wa maphasele ya swakudya etikweni hinkwaro emavhikini mambirhi lama taka.


Hi vilerisiwa swinene hi swiviko swa vanhu va lunya lava tirhisaka hindlela yo homboloka vuhangalasi bya swakudya na mpfuneto wun’wana ku fikelela swikongomelo swa vukungundzwana.


A hi nge kanakani ku tiyisisa leswaku lavaya va khumbekaka eka migingiriko yaleyo va langutana na voko ra nawu.


Loko ka ha ri na miphalalo yo talanyana leyi se yi nga kona eka mfumo ku tirhana na mpfumaleko wa mitirho wa le henhla kutlula mpimo yo tanihi Nongonoko wa Mitirho ya Mfumo lowu Ndlandlamukisiweke na nongonoko wa mitirho ya miganga, leswi a swi enelangi.


Xirilo xa khoronavhayirasi xi ta vanga leswaku vanhu vo tala va lahlekeriwa hi mitirho ya vona.


R100 ra tibiliyoni to engetela ti ta vekiwa etlhelo ku endlela nsirhelelo wa mitirho na ku tumbuluxa mitirho.


Kusukelaloko ku vile na xitiviso xa xiyimo xa mhangu ya rixaka kutlula n’hweti leyi nga hundza, mfumo wu endlile magoza yo hambanahambana ku seketela miholo ya vatirhi na ku pfuneta tikhamphani leti nga eka ntshikelelo.


Hi ku hela ka namuntlha, mbuyelo wa COVID-19 wo hlawuleka wa UIF wu hakerile R1.6 wa tibiliyoni, wu pfunetile kutlula 37,000 wa tikhamphani na 600 000 wa vatirhi.


R40 wa tibiliyoni ti vekiwile etlhelo ku endlela tihakelo ta nseketelo wa malinghena eka vatirhi lava vathori va vona va nga kotiki ku hakela miholo ya vona.


Hi ya emahlweni hi nyika mpfuneto – hi xivumbeko xa tiloni, timali ta nhlayiso wa vaaki na ku vumba xikweleti hi vuntshwa – eka tiSMME, vini va mavhengelexiphaza na mabindzu lama nga riki ma ximfumo man’wana.


Nkoka wa mpfuneto lowu kufika sweswi wu kutlula R100 ra timiliyoni.


Ntsengo wo engetela wa R2 wa tibiliyoni wu ta endliwa wu kumeka ku pfuneta tiSMME na vini va mavhengelexiphaza na mabindzu man’wana lamatsongo.


Xitirhisiwa xa IDC ku seketela tikhamphani ku xava switirhisiwa swo sirhelela swa munhu yena n’wini xi tirhisiwile eka mavhiki mangarimangani lama nga hundza, hi mali ya R162 wa timiliyoni leyi pasisiweke kufika sweswi.


Mixaka yin’wana ya nseketelo yi ndlandlamukisiwile kufika eka vatshila, switsutsumi na vatirhi va swa xithekiniki, xikan’we na varhwali va malakatsi na vatekaxiave va mitirho ya mfumo eka sekitara ya mbangu.


Loko magoza lama ya ha ri eku nyikeni ka mpfuno lowu nga erivaleni eka tikhamphani na vatirhi, swi le rivaleni leswaku ku na xidingo lexikulukumba swinene eka ikhonomi hinkwayo.


Hikokwalaho hi ta va hi sungula ku tirhisa R200 wa tibiliyoni ta xikimi xa ntiyisiso wa loni hi xinakulobye na tibangi letikulu, Vutamelankwama bya Rixaka na Bangikulu ya Afrika-Dzonga.


Leswi swi ta pfuna mabindzu hi tihakelo to tirha, to tanihi miholo, rhente na ku hakeriwa ka vaphakeri.


Eka xiyenge xa masungulo, tikhamphani leti nga na mpindzulo wa le hansi ka R300 ya timiliyoni hi lembe ti ta fikelela.


Ku languteriwile leswaku xikimi lexi xi ta seketela kutlula 700 000 wa tifeme na kutlula timiliyoni ti3 ta vatirhi ku hundza eka nkarhi lowu wo tika.


Tibangi to tala ti lunghekile ku simeka xikumiwa lexi ku nga si hela n’hweti.


Mfumo na wona wu le ku tirheni hi magoza ya nseketelo wo engetela ya tisekitara leti nga sirhelelekangiki na leti khumbekeke to fana na indasitiri ya mathekisi.


Hi ku engetela eka magoza ya mphalalo wa xibalo, hi ta tlhela hi sungula ku tirhisa holideyi ya 4 wa tin’hweti eka vuhoxaxandla bya xibalo xa nhluvukiso wa swikili bya tikhamphani, hi hatlisisa timali leti tlheriseriwaka endzhaku ta VAT na ku hlwerisiwa ka tin’hweti ti3 ka ku fayiliwa na hakelo yo sungula ya xibalo xa khaboni.

Ku pfuneta nhlayo leyikulu ya mabindzu, mpimohansi wa mpindzulo wa nkarhi lowu nga hundza wa ku tlheriseriwa endzhaku ka xibalo ku le ku engeteriweni kufika eka R100 ra timiliyoni hi lembe, na nhlayo ya hakelo ya PAYE leyi yi nga tlheriseriwaka endzhaku yi ta engeteriwa kufika eka 35 wa tiphesente.


Mabindzu lama nga na mpindzulo wa kutlula wa R100 ra timiliyoni hi lembe ma nga endla swikombelo hi ku kongoma eka SARS hi endlelo ra kheyisi-hi-kheyisi swa ku tlheriseriwa endzhaku ka tihakelo ta wona ta xibalo.


A ku na mixupulo ya tihakelo to hlwela yi nga ta tirha loko ma nga kota ku komba leswaku ya khumbekile hindlela yo biha leyi khomekaka eka nkarhi lowu.


Vabari lava va nyikelaka eka Nkwama wa Nseketelano va ta kota ku koxa kufika eka 10 ra tiphesente ta nkoko kusuka eka malinghena ya vona leyi barisiwaka.


Hinkwawo ka wona magoza lama xibalo ya fanele ku nyika hi mpimohansi R70 wa tibiliyoni eka mphalalo wa nkhuluko wa mali kumbe tihakelo to kongoma eka mabindzu na vanhu hi un’weun’we.


Holobye wa Timali u ta nyika vuxokoxoko byo yisa emahlweni hi switiviso leswi nga laha henhla na swin’wana leswi fambelanaka na xibalo.


Eka ku tirhisiwa ka magoza lama, hi tiyimiserile ku tiyisisa leswaku vavasati, vantshwa na vanhu lava nga na vutsoniwa va kumile nkongomiso wa miehleketo wo kongoma na nseketelo.


Bangikulu ya Afrika-Dzonga na yona yi endlile vuhoxaxandla bya nkoka ku seketela ikhonomi ya xiviri.


Hi ku fambisana xilerisoximfumo xa yona Vumbiwa, yi fanele ku hunguta mpimo wa vulombisi hi 200 ya bezisipoyinti, leswi swi nga ta pfulela hi mpimohansi wa R80 wa tibiliyoni eka ikhonomi ya xiviri, na ku teka magoza man’wana ku nyika nkhuluko wa mali wo engetela eka sisiteme ya swa timali.


Tibangi ta xibindzu to talanyana na tikhamphani ta ndzindzakhombo na swona swi pfunetile matshalatshala ya mphalalo wa ikhonomi, exikarhi ka swin’wana, hi ku hlwerisa kumbe ku hunguta tihakelo ta switolomente, swi nyika mphalalo wa swikweleti, na ku hundzisela timali ta ntlhandlekelo eka vavuyeriwa va timali ta nhlayiso wa vaaki.


Xiyenge xa vumune lexi Khabinete yi xi boheke i ku pfuriwa hi vuntshwa ka swiyenge swa ikhonomi.


Hi ta landzelela endlelo leri fambelanisiweke na nxungeto ku vuyela eka nghingiriko wa ikhonomi, ku ringanisa xidingo lexi yisiwaka emahlweni ku hunguta ku hangalaka ka khoronavhayirasi hi xidingo xa ku endla vanhu va vuyela emitirhweni.


Tanihilaha ndzi vuleke hakona eka nkarhi lowu nga hundza, loko hi herisa ku pfaleriwa hi xihatla kutlula mpimo kumbe xitshuketa kutlula mpimo, hi xungeta ku tlakuka lokukulu na ku va loku nga ta ka ku nga lawuleki ka vuvabyi lebyi.


Hikokwalaho hi ta landzelela endlelo ra swiphemuphemu, leri leteriwaka hi vumbhoni bya xisayense lebyi nga kona ku susa hi switsongotsongo swipimelo ehenhla ka nghingiriko wa ikhonomi.


Loko hi ri karhi hi endla tano, hi tshama ha ha tiyile eka vutiyimiseri bya hina ku kamanyeta ku hundziseriwa ka xitsongwatsongwana lexi.

Hikokwalaho hi ta dinga ku endla hi xihatla na endlelo leri cincekaka emavhikini na le tin’hwetini leti taka, na ku angula eka xiyimo lexi tanihiloko xi ri karhi kula.


Hi Ravumune, ndzi ta vulavurisana na rixaka hi magoza lama ma nga ta tekiwa emahlweni ka ku pfaleriwa ka rixaka hinkwaro ku pfula ikhonomi hi vuntshwa.


Xirilo lexi a nge vi kona hilaha ku nga heriki, naswona siku ri ta ta leri magoza lama ma nga ta ka ma nga ha dingiwi.


Kufikela nkarhi wolowo, hambiswiritano, hi boheka ku tiyisisa leswaku hinkwavo va vanhu va ka hina va kuma nseketelo wo ringanela.


Xikalo xa nongonoko lowu wa mphalalo wa xilamulelamhangu i xa nkoka eka matimu.


Xi kombisa leswaku a hi nge tshiki matshalatshala wahi kumbe wahi, kumbe xihakeleriwa xihi kumbe xihi, eka vutiyimiseri bya hina ku seketela vanhu va ka hina na ku va sirhelela eka ku vaviseka.


Hi ta – naswona hi boheka ku – endla swihi na swihi leswi swi lavekaka ku hlakarhela eka xirilo lexa ximunhu, xa vaaki na ku va xa ikhonomi.

Tiko ra ka hina na misava leyi hi tshamaka eka yona a swi nge he pfuki swi fanile.


Hi bohile ku nga vuyeli ntsena ikhonomi ya hina laha a yi ri kona ku nga si va na khoronavhayirasi, kambe ku vumba ikhonomi yintshwa eka xiviri xa misava lexintshwa.


Qhinga ra hina ra ikhonomi ku ya emahlweni ri ta lava ntwanano wa vaaki lowuntshwa exikarhi ka vatlangaxiave – mabindzu, vatirhi, miganga na mfumo – ku aka ikhonomi leyi hi vuntshwa na ku fikelela ku kula loku katsaka hinkwavo.


Ku aka ehenhla ka ntirhisano lowu wu nga eku vumbiweni exikarhi va vatirhisani va vaaki hi nkarhi wa xirilo lexi, hi ta hatlisisa mipfuxeto leyi nga na xivumbeko leyi lavekaka ku hunguta ndzhurho wa ku endla bindzu, ku kondletela ku endliwa ka swilo laha tikweni na ku tumbuluxiwa ka tifeme, ku vumba hi vuntshwa mabindzu lama nga ehansi ka vun’wini bya mfumo na ku tiyisa sekitara ya ikhonomi.

Hi ta vumba ntwanano wa hundzuluxo wa ikhonomi wo hetiseka lowu wu nga antswisaka xiyimo xa ikhonomi ya vavasati, vantshwa na vanhu lava nga na vutsoniwa, ku va leyi yi endlaka madorobakulu ya ka hina, madoroba, miganga na tindhawu ta le makaya swi va tisenthara leti nyukaka ta nghingiriko wa ikhonomi.


Ikhonomi ya hina leyintshwa yi fanele ku simekiwa ehenhla ka vunene, havexerisamatimba, vululami na ndzingano.


Yi fanele ku tirhisa xipfuno xin’wana na xin’wana, vuswikoti byin’wana na byin’wana na maendlelo lamantshwa man’wana na man’wana lama hi nga na wona ku korhokela vanhu va tiko ra ka hina.


Ikhonomi ya hina leyintshwa yi fanele ku pfula vugimamusi byintshwa na ku nyika swivandlnene swintshwa.


En’hwetini leyi nga hundza, maAfrika-Dzonga ma pfulelanile timbilu ta wona.


Hambi eka nkarhi lowu loko ku titsona kwaloko lokukulukumba ku koxiwa eka hina, hi languta eka vumundzuku byo antswa hi ku langutela leswinene.


Hambiloko hi tikuma eka nkarhi wa khombo lerikulu, hambiloko kutitsona lokukulumba ku koxiwa, hambiloko hi nga ringeti ku pfumelela vuvekatihlo bya hina ku copeta, hi languta emahlweni eka vumundzuku byo antswa.


Ndzi na ripfumelo eka matimba na nkondzelelo wa maAfrika-Dzonga ntsenantsena, lava kombeke vumbhoni nkarhi na nkarhi nakambe – eka matimu ya hina hinkwawo ka wona – va angula eka ntlhontlho lowuntshwa wo tika va tlhela va humelela.


Hi ta hlakarhela.


Hi ta hlula.


Hi ta humelela.


Xikwembu a xi katekise Afrika-Dzonga na ku sirhelela vanhu va yona.


Ndza khensa.

Share this page

Similar categories to explore