Phuresidente Cyril Ramaphosa: Engetelo wa ku pfaleriwa hikokwalaho ka COVID-19 ya Khoronavhayirasi ku fika emakumu ka Dzivamisoko

MaAfrika-Dzonga ya rikwerhu ra mina,

Exikarhi ka vusiku namuntlha, ku ta va ku ri mavhiki mambirhi kusukela loko tiko ra ka hina ri nghenile eka ku pfaleriwa ka rixaka hinkwaro loku nga si tshamaka ku va kona ku kamanyeta ku hangalaka ka khoronavhayirasi.

Eku fambeni ka mavhiki mambirhi lama nga hundza, vutomi bya n’wina byi kavanyetiwile hindlela yo tika, mi xanisekile hi maxangu lamakulu naswona mi kondzelerile vukanakanisi lebyikulu.

Hi pfalerile misava mindzilekano ya ka hina, vana va ka hina a va le xikolweni, mabindzu ya pfarile mitirho ya wona, vo tala va lahlekeriwile hi malinghena, naswona ikhonomi ya hina yi yimile!

Naswona hambiswiritano, mi langutanile na mitlhontlho yaleyo yo tika, n’wina, vanhu va Afrika-Dzonga, mi angurile hi ku lehisa mbilu na xitiyanhlana leswi vonakaka.

Mi xiximile ku pfaleriwa na swona mi landzelerile swinene swinawana.

Mi amukerile swipimelo leswo tika eka mfambafambo wa n’wina na yo tala ya mitshunxeko ya siku na siku leyi hi yi tekaka ntsenantsena.

Mi endlile tano hikuva mi twisisile xitandzhaku lexi onhaka lexi vuvabyi lebyi byi nga ta va na xona ehenhla ka rihanyo na ku hanya kahle ka maAfrika-Dzonga hinkwavo handlekaloko hi teka magoza yo tika.

Mi tlhele mi twisisa leswaku hi boheka ku endla swilo hinkwaswo leswi nga ematimbeni ya hina ku sivela ndzahleko lowukulu wa vutomi lowu a wu ta humelela loko a hi nga tekangi goza.

Eka ntirhisano wa n’wina, eka vutiboheleri bya n’wina naswona ehenhla ka hinkwaswo eka ku lehisa ka n’wina mbilu, ndzi navela ku mi khensa hi ndzexe.

Ndzi navela ku mi khensa eka ku tiyisisa hi vuntshwa eka un’wana na un’wana na le ka misava leswaku hina, maAfrika-Dzonga, hi rixaka ra vanhu lava va hlanganaka endhawini yin’we na ku vumba vun’we emikarhini ya xirilo lexikulukumba.

Emasungulweni ya namuntlha ndzi vile na nhlengeletano leyi veke na mihandzu swinene na Tiphurimiya hi mayelana na ntirho lowu va nga eku wu endleni eka swifundzankulu na le ka swifundzatsongo ku yimisa ku hangalaka ka xitsongwatsongwana lexi.

Nakambe ndzi vile na nkanerisano na varhangeri va mavandla ya hina ya tipolitiki hinkwawo lama yimeriweke ePalamende, lama ya tiboheke hi ku hlanganela nseketelo wa wona eka matshalatshala lama hi nga eku ma endleni ku hunguta ntungukulu lowu.

Hi ku tirhisa leswi hi le ku kombiseni leswaku ha swi kota ku tirhisana swi nga ri na mhaka mavandla lama hi nga eka wona ku tirhana na nchaviso wo fana.

Kusukela loko ndzi tivisile ku pfaleriwa kutlulanyana mavhiki mambirhi lama nga hundza, ntungukulu wa khoronavhayirasi wa misava hinkwayo wu nyanyile.

Mavhiki mambirhi lama nga hundza ku vile na 340,000 ya timhangu leti tiyisisiweke emisaveni.

Sweswi hi na kutlulanyana 1.5 wa timiliyoni ta timhangu leti tiyisisiweke emisaveni hinkwayo.

Kutlula 90,000 wa vanhu emisaveni hinkwayo va lovile hikwalaho ka vuvabyi lebyi.

Tisisiteme ta swa rihanyu ta matiko mo tala ti taleriwile.

Hambi tiikhonomi leti hluvukeke swinene emisaveni a ti vangi na tindlela ta ku tshungula magidigidi lama khomiweke hi vuvabyi.

Ti kayakayile ku kuma swiphakeriwa swa vutshunguri na vatirhi lava lavekaka swonghasi ku tirhana na ntungukulu lowu.

Xitandzhaku lexi onhaka xa leswi hi leswaku vanhu vo tala va lovile.

Vumbhoni bya misava hinkwayo byi tele swinene hi mpimo.

Byi tiyisisa leswaku xiboho xa hina xa ku tivisa xiyimo xa rixaka xa mhangu na ku endla ku pfaleriwa ka rixaka hinkwaro a xi ri lexi lulameke naswona a xi ri hi nkarhi lowu faneleke.

Hambiloko ka ha ri ekusunguleni kutlula mpimo ku endla nxopaxopo wo tiya wa ku ya emahlweni ka vuvabyi lebyi eAfrika-Dzonga, ku na vumbhoni byo ringanela ku komba leswaku ku pfaleriwa ku le ku tirheni.

Kusukela loko ku pfaleriwa ku sungule ku tirha, mpimo lowu timhangu letintshwa ti kumekeke hawona laha eAfrika-Dzonga wu ehlile hindlela yo tivikana.

Kusuka eka 1,170 wa timhangu leti tiyisisiweke hi siku ra 27 Nyenyankulu, nhlayo ya timhangu leti tiyisisiweke namuntlha yi yima eka 1,934.

Eka mavhiki mambirhi ku nga si va na ku pfaleriwa, ntlakuko wa siku na siku wa nhlayoxikarhi eka timhangu letintshwa a wu ri kwalomu ka 42%.

Kusukela ekusunguleni ka ku pfaleriwa loku, ntlakuko wa siku na siku wa nhlayoxikarhi wu vile kwalomu ka 4%.

Loko hi ri karhi hi tekela enhlokweni xilaveko xa ku engetela ku kamberiwa ku kuma xifaniso xo antswa xa mpimo wa ntluletavuvabyi, leswi swi yimela ku ya emahlweni ka xiviri.

Magoza lama hi ma tekeke – yo tanihi ku pfala mindzilekano ya ka hina na ku tshimbisa tinhlengeletano – xikan’we na micinco leyi un’wana na un’wana a bohekeke ku endla eka matikhomelo ya yena n’wini, hakunene hi nonokisile ku hangalaka ka xitsongwatsongwana lexi.

Kambe nyimpi ehenhla ka khoronavhayirasi ya ha ri ekule na ku hela.

Ho va ntsena emasungulweni ya nyimpi leyikulukumba leyi koxaka xipfuno xa hina xin’wana na xin’wana na matshalatshala ma hina man’wana na man’wana.

Hi nge tilondli. Hi nge ngheniwi hi rinyadzo.

Emavhikini na le tin’hwetini leti taka, hi boheka ku engetela swinene mpimo wa angulo wa hina na ku engetela mfikelelo wa miphalalo ya hina.

Hi le ku dyondzeni havumbirhi kusuka eka mitokoto ya matiko man’wana na kusuka eka vumbhoni lebyi sweswi hi nga na byona hi mayelana na ntumbuluko wa ntungukulu eAfrika-Dzonga.

Havumbirhi swi veka mhaka leyi erivaleni na ku va leyi bohaka kuya emahlweni hi mukhuva lowu nga na vurhonwana na ku va lowu tiyisiweke kahle.

Ku swi veka hindlela yo olova, loko hi lava ku herisa ku pfaleriwa hi xihatla ku tlula mpimo kumbe hi xitshuketa ku tlula mpimo, hi xungeta ku pfuka hi vuntshwa ka vuvabyi lebyi.

Hi xungeta ku tlherisela endzhaku mivuyelo leyi hi yi kumeke emavhikini mangarimangani lama nga hundza, na ku endla vuhava ku titsona lokukulukumba loku hi ku endleke.

MaAfrika-Dzonga ya rikwerhu,

Madyambu lama, ndzi yima emahlweni ka n’wina ku mi kombela ku tiyisela ku lehanyana.

Ndzi boheka ku mi kombela ku titsona lokukulumbanyana ku endla leswaku tiko ra ka hina ri nga ha pona xirilo lexi na ku endla leswaku makume ya magidi ya vutomi va nga ha ponisiwa.

Endzhaku ka ku langutisisiwa hi vukheta ka vumbhoni lebyi nga kona, Khansele yo Lerisa ya Khoronavhayirasi ya Rixaka yi bohile ku engetela ku pfaleriwa ka rixaka hinkwaro hi mavhiki mambirhi man’wana endzhaku ka 21 wa masiku lamo sungula.

Leswi swi vula leswaku vunyingi bya magoza ya ku pfaleriwa lama nga kona ya ta tshama ya ri eku tirheni kufikela emakumu ka Dzivamisoko.

Hi ta tirhisa masiku lama landzelaka ku kambela hilaha hi nga ta endla hakona magoza lama fambelanisiweke na nxungeto lama nga ta kotisa nhlakarhelo wa swiphemuphemu wa ikhonomi, leswi pfumelelaka ku vuyela entirhweni ka tisekitara to karhi ehansi ka swiyimo leswi lawuriwaka hindlela yo tikisa.

Hi ta tlhela hi tirhisa nkarhi lowu ku tlakusa miphalalo ya hina ya rihanyu ra vaaki.

A hi tekangi xiboho lexi ku engetela ku pfaleriwa hindlela yo vevuka.

Tanihi Phuresidente wa n’wina, ndza mi ehleketelela hi ndzhwalo lowukulukumba na ku va wo tika lowu swi nga ta mi rhwexa wona.

Ndza wu tiva swinene nhlohlotelo lowu leswi swi nga ta va na wona eka ikhonomi.

Kambe ndza swi tiva, tanihilaha mi swi tivaka hakona, leswaku handlekaloko hi teka magoza lamo tika sweswi, handlekaloko hi khoma ndlela ku ringana nkarhi wo lehanyana, ntungukulu lowu wa khoronavhayirasi wu ta phutsela, ekuheteleleni wu yayarhela, tiko ra ka hina.

Hinkwerhu hi lava ikhonomi yi tlhelela eka xiyimo xa kahle, hi lava vanhu ku vuyela entirhweni, hi laha vana va ka hina ku tlhelela exikolweni, naswona hi lava ku kota ku fambafamba hi tshunxekile nakambe.

Kambe xirhangana xa hina xa xihatla ku boheka ku tshama xi ri ku nonokisa ku hangalaka ka xitsongwatsongwana lexi na ku sivela ku lahleka lokukulu ka vutomi.

Hi fanele ku endla leswi loko hi ri karhi hi sivela ikhonomi ya hina eka ku wa na ku ponisa vanhu va ka hina eka ndlala.

Hi tiyimiserile ku landzelela ndlela leyi havumbirhi yi ponisaka vutomi na ku sirhelela vutihanyisi.

Qhinga ra hina ri vumbiwa hi swiphemu swinharhu:

-    Xosungula, angulo wa rihanyu ra vaaki leri tiyisiweke ku nonokisa na ku hunguta ntlulelo wa vuvabyi.
-    Xavumbirhi, mpako wo angarhela wa magoza ya nseketelo wa ikhonomi ku pfuneta mabindzu na vanhu hi un’weun’we lava hlaseriweke hi ntungukulu lowu.
-    Xavunharhu, nongonoko wa nseketelo wa vaaki lowu engeteleke ku sirhelela miti leyi sweleke na lava nga sirhelelekangiki.

Tanihi mfumo, swin’we na vatirhisani va hina vo tala, hi tirhisile nkarhi wa ku pfaleriwa havumbirhi ku pfuxeta na ku tiyisa qhinga ra hina ra rihanyu ra vaaki ku lawula khoronavhayirasi leyi.

Endlelo ra hina i ku hlahluva emigangeni na ku kambela vanhu eswibedhlele, titliliniki na titliliniki leti fambafambaka na miganga, ku veka etlhelo lava va tluleriweke hi vuvabyi, na ku hlayisa lavaya va vabyaka emiakweni ya hina ya swa rihanyu.

Hi lava ku endla leswi hindlela yo kongomisa na ya xisisitematiki.

Hi tirhisile vhiki leri nga hundza ku hluvukisa maendlelo ya ku hlahluva na ku kambela eka swiphemu swo hambanahambana swa tiko.

Emavhikini mambirhi lama landzelaka, hi ta simeka nongonoko wa ku hlahluva na ku kambela wa miganga eka swifundzankulu hinkwaswo, ku ri karhi ku kongomisiwa ngopfungopfu eka miganga leyi nga sirhelelekangiki swinene.

Lavaya va kamberiwaka va kumeka va ri na xona naswona lava va nga kotiki ku tiveka wexe ekaya va ta vekiwa wexe eka miako yo hlawuleka leyi kumekeke naswona yi le ku nghenisiweni ka switirhisiwa.

Hi mikarhi hinkwayo, hi ta landzelela timfanelo ta ximunhu ta vanhu hinkwavo.

Hi nga hlawuleni ehenhla ka vanhu lava kamberiwaka va kumeka va ri na yona.

Ku tiyisisa leswaku maqhinga ma hina ya tirhisaniwa hindlela ya kahle na ku tiyisisa leswaku ya leteriwa hi data ya nkarhi wa xiviri, yo angarhela, hi tumbuluxile Senthara ya Vuxokoxoko ya COVID-19 eka Khansele ya Ndzavisiso wa swa Sayense na Tiindasitiri.

Leyi i senthara ya tlilasi ya misava leyi yi nga ta landzelerisa ku hlahluviwa hinkwako, ku kamberiwa na ku tiveka wexe na ku amukeriwa exibedhlele etikweni hinkwaro.

Se yi le ku kumeni ka tindhawukulu ta ntluletavuvabyi.

Yi landzelela ku hangalaka na ntikiso wa vuvabyi lebyi, na ku hi kotisa ku fambafambisa nkongomiso wa hina na swipfuno ku ya laha swi lavekaka swinene.

Hi le ku tirhisaneni na tikhamphani ta tiqingho ta tiselifoni na mihlangano yin’wana ku ku kuma vanhu lavaya va kamberiweke va kumeka va ri na xitsongwatsongwana na lavaya va khumbaneke na vona.

Tanihi xiphemu xa xiphemunyana xa vumbirhi xa qhinga ra hina, hi vekile magoza yo hambanahambana ku nyika nseketelo eka mabindzu lama nga eka ntshikelelo, eka vatirhi lava langutaneke na ndzahlekelo wa malinghena, eka vatitirhi na le ka mabindzu lama nga riki ya ximfumo.

Yo tala ya magoza lama ya le ku tekiweni hi mabindzu lamakulu na lamatsongo.

Nkwama wa Ndzindzakhombo wa Mpfumaleko wa Mitirho wu vekile etlhelo R40 wa tibiliyoni ku pfuna vatirhi lava va nga ta ka va nga koti ku tirha, tanihi xiphemu xa matshalatshala ya ku sivela ku lahlekeriwa hi mitirho hikwalaho ka ku pfaleriwa.

Kufika sweswi, wu hakerile R356 wa timiliyoni.

Ndzi ta tsakela ku hoyozela vathori lavaya hinkwavo lava va yeke emahlweni va hakela vatirhi va vona hi nkarhi lowo tika, xikan’we na vathori lavaya va tirhaka na tiyuniyoni na mfumo ku pfuneta vatirhi va vona ku fikelela mivuyelo leyi.

Ndzi ta tsakela ku kombela mabindzu hinkwawo ku ya emahlweni ya hakela vaphakeri va vona, ku fika eka mpimo lowu va kotaka hawona, ku tiyisisa leswaku vaphakeri volavo na vona va kota ku ya emahlweni va tirha na ku hakela vatirhi na vaphakeri va vona.

Hi mhaka leyi, ndzi ta tsakela ku kombela mabindzu lamakulu hinkwawo ku nga teki magoza ya ku tsutsumela eka ku tlula ntwanano hikwalaho ka xiyimo lexi a xi languteriwangi na ku tshika ku hakela vaphakeri va wona na vutiboheleri bya rhente, tanihileswi maendlelo walawo ya nga na xitandzhaku xa ntlhandlamano eka mabindzu man’wana hinkwawo lama tshembelaka eka nketani yaleyo.

Hi fanele ku endla hinkwaswo leswi hi nga swi kotaka ku tiyisisa leswaku ikhonomi leyi tumbeleke yi ya emahlweni yi kula ku tirha na ku kongomisa eka mabindzu lamatsongo lama hi ma lavaka hakunene.

Khamphanikulu ya Nhluvukiso wa Tifeme yi vekile etlhelo R3 wa tibiliyoni ta ku xaviwa ka swiphakeriwa swa vutshunguri swa nkoka swonghasi.

Se hi pasisile R130 wa timiliyoni eka ku nyika timali na ku langutela ku pasisa R400 wa timiliyoni tin’wana evhikini leri taka to ya eka tikhamphani leti ti endleke swikombelo swa ku nyikiwa timali ehansi ka xitirhisiwa lexo hlawuleka.

Ejensi ya swa Timali ya Mabindzu Lamatsongo yi pasisile ku tlheriseriwa endzhaku ka ku hakeriwa ka timali ta tiloni ku ringana nkarhi wa ntsevu wa tin’hweti.

Mphalalo wa swikweleti swa mabindzu lamatsongo na switirhisiwa swa ku kula ka mabindzu eka nkarhi wa sweswi swi le ku ahluleni ka swikombelo swa mpfuneto.

Ku na ntsengo wa R500 wa timiliyoni leyi nga kona eka nseketelo.

Mfumo wu rhangisile emahlweni R1,2 wa tibiliyoni ku nyika miphalalo eka van’wamapurasi va mpimo lowutsongo na ku hoxa xandla eka nsirhelelo wa mphakelo wa swakudya.

Hi ku engetela eka magoza lama ntirho wa timali, Bangikulu na yona yi ehlisile mipimo ya mitswalo naswona yi tekile magoza ku nghenisa mali leyi nga tirhisiwaka eka ikhonomi.

Wun’wana wa mitlhontlho leyi matiko hinkwawo emisaveni ma langutaneke na wona i nkayivelo wa swiphakeriwa swa vutshunguri ku lwisana na khoronavhayirasi.

Tanihi tiko hi bohekile ku tshembela eka vuswikoti bya hina vini ku phakela tinhundzu leti, kambe hi tlhele hi boheka ku xava swiphakeriwa leswi kusuka ematikweni man’wana.

Emavhikini lama ha ku hundzaka, hi vonile nhlohlotelo lowukulu wa mabindzu ya Afrika-Dzonga, vatirhi, swidyondzeki na tiejensi ta mfumo ku aka switoko swa switirhisiwa swa vutshunguri na swa muxaka wun’wana leswi lavekaka ku lwisana na khoronavhayirasi.

Tanihi xikombiso, hi tumbuluxile Phurojeke ya Swihefemurisi ya Rixaka ku hlengeleta hi ku hatlisa swipfuno swa xithekiniki na swa tiindasitiri swa tiko ra ka hina ku endla swihefemurisi leswi nga nghenisiwiki endzeni ka miri, leswi swi nga tirhisiwaka ku seketela vavabyi lava karhatiwaka hi vuvabyi lebyi.

Tiphurojeke tin’wana ti le ku kongomiseni eka ku engetela vuendli bya laha tikweni bya xipfalaxikandza xo sirhelela, swibasisaswandla na swimakiwa swa tikhamphani to endla mirhi leswi swi nga tirhisiwaka hi vatirhi va swa nhlayiso wa swa rihanyu na vaaki hi ku angarhela.

Tanihi xiphemu xa vunharhu xa angulo wa hina wa khoronavhayirasi, hi le ku tirheni ku nyika swilaveko swa masungulo swo tanihi mati na ku hlayisa ntshembeko wa mphakelo wa swakudya eka maAfrika-Dzonga lava sweleke swinene.

Hi tlhele hi ndlandlamukisa ku nyikiwa ka maphasele ya swakudya naswona hi nyikile mavhengelexiphaza nseketelo wa swa timali.

Ku fika sweswi, mfumo wu fikisile 11,000 wa mathangi yo hlayisela mati emigangeni leyi nga na xilaveko etikweni hinkwaro, naswona yo tala ya wona ya vekeriwile.

Hi ku engetela, 1,000 wa tilori ta mati ti nyikiwile eka mphakelo wa mati.

Vanhu vo pfumala makaya vo talanyana va rhurherile eka 154 wa vutumbelo.

Ndza tsaka ku vika leswaku Nkwama wa Nseketelano – lowu wu tumbuluxiweke ku hlengeleta swipfuno kusuka eka tikhamphani na mihlangano na vanhu hi un’weun’we ku hunguta ntungukulu wa khoronavhayirasi – kufika sweswi wu hlengelete kwalomu ka R2.2 wa tibiliyoni.

Se wu avele kwalomu ka R1 biliyoni ku xava swimandlamandla swo xuva, swivhikelaxikandza, swipfalaxikandza swa vuhandzuri, tikhiti to kambela na swihefemurisi.

Hi ta tlhela hi avela timali eka mphalalo wo pfuna vanhu eka miti leyi nga sirhelelekangiki, hi ku engetela eka R400 wa timiliyoni leti vekeriweke etlhelo hi mfumo ta timali ta nhlayiso ta Mphalalo wa Vaaki wa Ntshikelelo.

Hinkwawo ya matshalatshala lama, hambiloko ya laveka swonghasi na ku hoyozeriwa, ya ta va ya nga ringanelangi ya ri woxe ku vevukisela lava sweleke eka ntshikelelo wa ntungukulu lowu.

Naswona a ya nge nyiki mphalalo lowu mabindzu na vatirhi va wona va wu lavaka.

Magoza lama nga tolovelekangiki naswitsanana yo engetela ya ta lava ku tekiwa emavhikini na le tin’hwetini leti taka ku rhwala ndzahlekelo wa xitshuketa wa malinghena eka havumbirhi bya mabindzu na vanhu hi un’weun’we.

Hi le ka xiyimo lexi xi koxaka goza ra xihatla na maendlelo lama nga tolovelekangiki, xiyimo lexi xi koxaka maendlelo lamantshwa na nhlengeleto wa xipfuno xin’wana na xin’wana lexi hi nga na xona.

Khabinete yi ta hluvukisa mpako wo angarhela wa magoza ya ikhonomi ya xihatla ku angula havumbirhi eka xirilo lexa xihatla na le ka mitlhontlho ya ikhonomi ya ntikelo leyi hi faneleke ku tirhana na yona eka tin’hweti leta ha taka.

Switiviso swo engetela eka xiyenge lexi landzelaka eka qhinga ra hina ra nseketelo wa ikhonomi na vaaki swi ta nyikiwa hi nkarhi lowu faneleke.

Xiphemu xa nkoka swonghasi xa angulo wa hina eka xiyimo lexa xilamulelamhangu i nsinya wa nseketelano.

Kusuka erixakeni hinkwaro, tikhamphani na vanhu hi un’weun’we va tihumelerisile ku nyika mpfuneto wa swa timali na wa muxaka wun’wana.

Eka ku seketela matshalatshala lama, hi bohile leswaku Phuresidente, Xandla xa Phuresidente, Vaholobye na Swandla swa Vaholobye un’wana na un’wana wa vona a tsemeriwa n’wexanharhu emuholweni wa vona eka tin’hweti tinharhu leti taka.

Xiphemunyana lexa muholo wa vona xi ta nyikeriwa eka Nkwama wa Nseketelano.

Hi kombela vakhomantirho va le tihofisini ta mfumo van’wana na varhangerinkulu va tikhamphani ku endla xikoweto xo yelana na ku engetela ku yisa emahlweni mfikelelo wa matshalatshala lama ya rixaka.

Eka mhaka leyi, hi amukela munyikelo wa Vodacom wa 20,000 wa tiselifoni leti ti nga tirhisiwa hi vatirhi va swa rihanyu eka ku hlahluva na ku landzelerisa emigangeni.

Tanihilaha hi tshikeleleke hakona eka nkarhi lowu nga hundza na sweswi hi ta tshikelela nakambe, nyimpi ya hina ehenhla ka khoronavhayirasi yi lava ku cinca ko tivikana eka matikhomelo eka hinkwerhu ka hina.

Kufikela loko hi ta va hi kamanyetile khoronavhayirasi leyi, milawu yo fana yi tshama ya ha tirha.

Ku qhavulana, ku vukarhana, ku tshama ekusuhi na kusuhi na swivumbeko swin’wana swa ku khumbana swi kotisa xitsongwatsongwana lexi ku hundziseriwa, naswona swi fanele ku papalatiwa.

Hi fanele ku ya emahlweni hi hlamba swandla swa hina nkarhi na nkarhi na ku tirhisa swinene mati na xisibi kumbe xibasisaswandla.

Ku tshama u hlayisekile na ku endla van’wana va tshama va hlayisekile hi fanele ku ya emahlweni hi xixima swipimelo swihi na swihi leswi swi vekiweke eka mfambafambo wa hina na vutomi bya hina bya siku na siku.

Emavhikini mambirhi lama nga hundza, ndzi vulavurile na varhangeri va Afrika van’wana hi mayelana na matshalatshala ya tikokulu lama tirhisanaka ku hunguta khoronavhayirasi leyi na ku seketela vanhu va ka hina na tiikhonomi ta hina.

Hi tumbuluxile Nkwama wa Angulo wa COVID-19 wa AU ku hlengeleta swipfuno leswi lavekaka swonghasi ku seketela matshalatshala lama.

Hi fikelerile varhangeri va misava, hambiloko na vona va ri karhi va kayakaya hi ntungukulu lowu ematikweni ya ka vona, ku pfuneta tikokulu leri hi swiphakeriwa swa vutshunguri swa nkoka swonghasi na ku seketela mpako wa nhlohlotelo wo angarhela wa Afrika.

Tanihiloko hi ri karhi hi tirhana na vuvabyi lebyi nga etikweni ra ka hina, hi xiphemu xa matshalatshala ya misava lamakulukumba lama hlanganisaka rixaka ra vanhu endhawini yin’we hi tindlela leti vo tala va nga pfukangiki va ti ehleketile leswaku ta koteka.

Eka tibiliyoni emisaveni hinkwayo, na le ka hina laha eAfrika-Dzonga, ntungukulu lowu wa khoronavhayirasi wu cincile xin’wana na xin’wana.

A hi nge he swi koti ku tirha hi ndlela leyi a hi tirha hayona eka nkarhi lowu nga hundza.

Tanihi mfumo, tanihi tiNGO, tanihi mavandla ya tipolitiki, tanihi tikhamphanikulu na mabindzu lamatsongo, tanihi mihlangano ya swa timali, tanihi mihlangano ya miganga na tanihi maAfrika-Dzonga hi ta lava ku tifambelanisa na ntiyiso lowuntshwa.

Loko hi ri karhi hi huma eka xirilo lexi, tiko ra ka hina ri lava ku endla phurosese ya ku aka hi vuntshwa yo tivikana.

Ku endla tano, hi ta tswonga eka matimba ya hina: swipfuno swa hina swa ntumbuluko leswo tala, swimakiwakulu swa hina leswi hluvukisiweke, timakete ta hina ta swa timali leto enta, vuswikoti bya hina lebyi kombiseke vumbhoni eka thekinoloji ya vuxokoxoko na vuhlanganisi, na vuenti bya talenta exikarhi vanhu va ka hina.

Hi ta tswonga eka vuswikoti bya hina lebyi kombiseke vumbhoni bya maendlelo lamantshwa na vutumbuluxi, na vuswikoti bya hina ku hlangana endhawini yin’we hi nkarhi wa xirilo, na vutiboheleri bya hina eka un’wana na un’wana na vumundzuku bya hina byo fana.

Hi ta dyondza eka ntokoto wa misava hinkwayo na vumbhoni bya xisayense lebya kahle swinene, kambe hi ta vumba angulo wa Afrika-Dzonga lowu fanaka wu ri woxe lowu wu tirhisaka vuswikoti bya hina vini tanihi rixaka.

Ku hela loku ka vhiki i nkarhi wo kwetsima eka maAfrika-Dzonga vo tala.

Eka vo tala, swi ta tika ku tirhisa nkarhi lowu va nga ri na vanghana va vona na ndyangu.

Ndzi kombela leswaku mi veka emiehleketweni ya n’wina vusiku bya namuntlha hinkwavo lava nga etikweni ra ka hina lava va nga sirhelelekangiki, lava va pfumalaka na lava va nga voxe.

Ndzi kombela leswaku mi nyika leswi mi nga swi kotaka ku hunguta ndzhwalo wa vona.

Ku hoxa xandla eka Nkwama wa Nseketelano hi ndlela yihi kumbe yihi leyi mi nga yi kotaka.

Lowu i nkarhi wo tika eka hina hinkwerhu.

Hambiswiritano hungu ra Paseka hi rin’wana leri hi ri vekaka etimbilwini ta hina namuntlha.

I hungu ra ntshembo, ra nhlakarhelo na ku tswariwa hi vuntshwa.

Loko hi ri karhi hi famba egondzweni leri swin’we, loko hi ri karhi hi lwa ku hlula ntungukulu lowu, hi tshama ha ha tiyile na ku va na vun’we na ku tiyimisela.

Swo tala swi le ku komberiweni eka n’wina, swo tala kutlula leswi swi nga tshama swi komberiwa.

Kambe ha swi tiva leswaku i mhaka ya ku pona, naswona hi nga ringeti ku hluleka.

Hi ta hlakarhela.
Hi ta hlula.
Ingaku Xikwembu xi nga Katekisa Afrika-Dzonga na ku sirhelela vanhu va yona.

Ndza mi khensa.
 

Share this page

Similar categories to explore