Pego ya Kopano ya Kabinete yeo swerwego ka Laboraro la 13 Hlakola 2019 ka Tuynhuys, Motsekapa
A. Merero ye Bohlokwa Seemong sa Bjale
1. Maitshwaro a go Hlweka Gabotse a go Kwana le Tlhago
1.1. Kabinete e leboga maAfrika Borwa ka moka ge ba bile le Mopresidente Cyril Ramaphosa ge a be a tsebagatša Lesolo la Bosetšhaba la Maitshwaro a go Hlweka Gabotse a go Kwana le Tlhago. Lesolo le le fa makala a go fapafapana a setšhaba monyetla wa go kgatha tema ya ona le go lemošwa kudu ka tikologo. Afrika Borwa ke ye nngwe ya dinaga tša go saenela Kwano ya Paris phetogong ya leratadima yeo e hlahlago maitekelo a boditšhabatšhaba go fokotša go tupišwa ga dihlahlameši tša dikgase tša go se kwane le tlhago.
1.2. Ke mošomo le maikarabelo a batho ka moka mo Afrika Borwa go netefatša gore re ba le tikologo ya go hlweka le ya maphelo a mabotse ka motsotso wo le gape thakeng ye tlago kamoso. Tikologo ya go laolwa gabotse e kgatha tema go fokotša go tupišwa ga dihlahlemeši tša kgase tša go se kwane le tlhago, le go kgatha tema ye bohlokwa go lebeletšwe tšhireletšego ya dijo, meetse, enetši le mo maphelong a batho ka botlalo.
1.3. Kabinete e dira boipiletšo go mang le mang go dira gore lesolo le la Maitshwaro a Mabotse a go Hlweka a go Kwana le Tlhago e be setlwaedi maphelong a bona gore baagišani ba rena, batho setšhabeng le naga ka bophara e ka ba mohlala wo mobotse lefaseng ka bophara wa go hlweka, go tsamaišana le tlhago le go dulega.
2. Dikleimi tša naga
2.1. Kabinete e thabišitšwe ke lenaneo leo le tšwelago pele la phethagatšo ya dipeakanyolefsa tša naga tšeo di nepilego go phošolla mabošaedi a kgale le go aga setšhaba sa go lekalekana seo se tla holago maAfrika Borwa ka moka.
2.2. Ka gona go tšwetšapele pušetšo ya go lekalekana ya naga, Mopresidente Ramaphosa o eteletše pele tiragalo ya go fana ka dikleimi tša naga tša kgoparara tšeo di thomilwego ebile di rumilwego tša bogolo bja dihektara tše 142 setšhabeng sa Moretele seo se laeditšego gore se tla šomiša naga ye go ihlabolla.
2.3. Maloko a setšhaba se ba lahlegetšwe ke ditokelo tša bona tša naga ye ge ba be ba tlošwa ka tsela ye sehlogo go tšwa dithotong tša bona morago ga phethagatšo ya dipeakanyetšo tša Molao wa Bathobaso wa Naga wa 1913. Khomišene ya Pušetšo ya Ditokelo tša Naga (CRLR) e šomišitše tšhelete ya go feta R203 milione go lefa ka botlalo le go ruma dikleimi.
3. ESKOM
3.1. Kabinete e amogetše pego ya go tšwa go Motlatšamopresidente David Mabuza ka mošomo wa Komiti ya Moswananoši ya Kabinete ya mohlakanelwa go Eskom yeo e hlomilwego ka baka la dikgaotšo tša kabo ya mohlagase malobanyana mo gotee le ditlamorago tša gona tše mpe ikonoming ya naga. Matsapa ao a rulagantšwego a mmušo a go dira gore go be le go swarelela ga seemo sa ditšhelete, sa ditiro le sa sebopego ka gare ga Eskom a tšwelapele ka boreledi.
3.2. Sehlophatšhomo sa Tshekatsheko ya Sethekniki ya Eskom sa go thwalwa ke Tona ya Dikgwebo tša Mmušo le Lekgotla la Eskom se thomile mošomo wa sona bekeng yona ye. Sehlopha se se letetšwe go tšweletša pego ya mathomo mo dibekeng tše nne. Seemo sa mošomo sa dipolante tša mohlagase se santše se hlobaetša le ge e le gore kgaotšo ya mohlagase ga saka ya dirwa gape ga e sale go tloga ka la 15 Dibokwane 2019. Go bile le palo ya go bonagala ya ditiragalo tše kgolo mo mafelong ao a abelwago mohlagase yeo le yona e bilego le seabe dikgaotšong tša mohlagase.
3.3. Kabinete e lemogile kgatelopele ye botse yeo e dirilwego ka go humanwa ga mekgobokgobo ya malahla go ralala diteišene ka moka eupša šedi ya go feta mo e swanetše go fiwa Magato a Kabo ya Malahla. Le ge go le bjalo Kabinete e santše e hlobaetšwa ke tiragatšo ya mošomo ya diteišene tša mohlagase tša Medupi le Kusile ebile e laetše Tona ya Dikgwebo tša Mmušo go fana ka leano leo le feletšego la kaonafalo ya seemo la go ikala ka mabakakgolo a tekololefsa ya disenyegelo le go fetišwa ga tekanyetšokabo mo protšekeng ye ye mpsha ya kago.
4. Khomišene ya ILO ka Bokamoso bja Mošomo le Kwano ya Edcon
4.1. Kabinete e amogela ka atla tše pedi pego ya khomišene ya bolefase yeo e dirilego ditšhišinyo tše 10 tša go hlopša ka magoro a mararo: go beeletša mabokgoning a batho, go beeletša ka gare ga diinstitušene tša lefase la mošomo le go beeletša mešomong ya goba le seriti ye swarelelago. Ditšhišinyo tše di bolela thwii ka ditlhotlo tša go šika di le tharo tša go se lekalekane, bohloki le tlhokego ya mešomo.
4.2. Ka mošomo wa Tona ya Bašomi Mildred Oliphant, Afrika Borwa e gatetše pele go kaonafatša maemo a mafelo a mešomo ka magato ao a lekalekanego goya ka bong, go se fihle selo ge go dirwa dilo, go fediša dikgaruru, tlaišo mafelong a mešomo le magato a go ikgetha go netefatša menyetla ye lekalekanego.
4.3. Kabinete e amogela gape matsapa a mohlakanelwa a mmušo, ebago Sekhwama sa Inšorentshe ya bao ba Lahlegetšwego ke Mešomo (UIF) (sa go akaretša diyunione tša bašomi) le lekala la praebete (dipanka le beng ba dimolo tša dikgwebo) go kaonafatša maemo a ditšhelete a mogwebikgolo wa Afrika Borwa wa diaparo e lego EDCON. Ka gona go ruma kwano ya go phološa Edcon, bakgathatema ka moka ba ile ba swanela ke go ikuna tše ntši le go šoma mmogo kgafetšakgafetša.
4.4. Mo garegare ga maitekelo a go netefatša gore Edcon e sepela ka boreledi ke ditlamorago tša mešomo. Mešomo ya thwi ya go feta 40 000 le ye mengwe ye mentši ye diketekete ya thwi le ya go se be thwi e be e kabe e lobilwe ge nkabe seemo sa ditšhelete sa Edcon se ka be se tlogetšwe se sa fetošwa. Kabinete e dira boipiletšo go maAfrika Borwa ka moka go thekga kwalakwatšo yeo e dirilwego kua Samiting ya Mešomo gore batho ba reke ditšweletšwa tšeo di dirilwego ka Boikgantšho tša maAfrika Borwa le go thekga intasteri ya ka mo nageng ye.
5. Motšhiši wa Dibonelamafaufaung tša Bopharapapetla bja Diketekete tša dikhilomithara (SKA)
5.1. Paka ye mpsha ya pušo ya bolefase ya saense e lemogilwe ge Tona ya saense le Theknolotši, Mmamoloko Kubayi-Ngubane, legatong la mmušo wa Afrika Borwa, a saenela kwano ya boditšhabatšhaba (ya go bitšwa Kwano ya Rome) go la Italy, ka la 12 Hlakola 2019.
5.2. Se se hloma Bobogelo bja Motšhiši wa Dibonelamafaufaung tša Bopharapapetla bja Diketekete tša Dikhilomithara (SKAO), bjalo ka mokgatlo wa magareng ga mafapha a mmušo wo o filwego mošomo wa go aga le go sepediša theleskoupu ye maatlamaatla lefaseng ka bophara ya bonepadinaledi ya diyalemoya, yeo e tlo dirwago mo Afrika Borwa le Australia.
5.3. Kabinete e lebogiša ditšhaba tše lego karolo ya kgwebišano ye mo phenyong ye ya histori ebile e kgonthišiša boikgafo bja Afrika Borwa mo protšekeng ye ya SKA, go tšwelapele ka tsebagatšo ye atlegilego ya theleskoupu ya rena ya MeerKAT le tema ye bohlokwa ye kgathilwego ke Afrika Borwa mo moakanyetšong wa theleskoupu wa SKA. SKAO e tlaba mokgatlo wa mathomo wa boditšhabatšhaba wo o ikgafetšego mererong ya saense, fao Afrika Borwa e tla kgathago tema ye bohlokwa ya boetapele, mo magorong a saense, boentšineere le tlhahlo ya pholisi.
6. Mafula a KwaZulu-Natal
6.1. Kabinete e lebiša ditebogišo tša yona go thekgo ya go tšwa mekgatlong ye sego ya mmušo (di-NGO) yeo e loketšego matsogo le mmušo go romela bahlakodiši ka nako ya mafula ao a wetšego dikarolo tše dingwe tša naga ye.
6.2. Ka gona go fokotša ditlamorago tša mafula a nakwana kua KwaZulu-Natal, mmušo o sa tšwelapele go fana ka thušo le go thekga malapa a go angwa ke se. Dihlopha tša go namolela batho masetlapelong le bahlankedi ba gare ba lekola tshenyo yeo e bakilwego ke mafula a.
6.3. Kabinetee hlohleletša batho setšhabeng go ba le šedi ye kgolo kudu nakong ya mafula le nakong ya seemo sa boso se boima, le gore ba se leke le gatee go putla ditsela tše tletšego ka mafula, maporogo le dinoka.
7. Mafula nageng ya Malawi le ya Mozambique
7.1. Afrika Borwa ka Mopresidente Ramaphosa e amogetše dikgopelo tša moya wa botho le tša phuruphutšo le tlhakodišo go tšwa go Mopresidente wa Malawi Moprofesara Arthur Peter Mutharika le go tšwa go Mopresidente wa Mozambique Filipe Jacinto Nyusi ka go latela ga bona.
7.2. Sefofane se sennyane sa go ba le sehlopha sa ditsebi se rometšwe go ya Malawi go nyakolla gabotse mohuta wa thušo ya moya wa botho yeo e nyakegago fao. Afrika Borwa e ikgafetše go fa thušo efe goba efe ntle le go fetiša magomo a yona bjalo ka mmušo wo lego leloko la Ditšhaba tšeo di Hlabologago tša Borwa bja Afrika (SADC).
B. Diphetho tša Kabinete
1. Sengwalwa sa Makgoraditsela sa Saense, Theknolotši le Boihlamelo (STI) sa 2019
1.1. Saense le boihlamelo di fela di bopa seka sa tsela ya go se swane le tše dingwe ya go dira dilo ebile di re dumelela go kalokana le ditlhotlo tša kgale le kgale ka tsela ye maleba ya go seketša tšhelete. Ka gona go tsenelela ka gare ga mehola ye, Kabinete e dumeletše Sengwalwa sa Makgoraditsela sa STI, yeo e theago tlhahlo ya pholisi ya go gagaba lebaka le letelele go lebeletšwe tema yeo e golelago godimo ya STI. Ka kgatelopele Theknolotšing ya Sebjalebjale, STI e tla re bea maemong a maleba gore re hwetše monyetla wa go šomiša dikgatelopele tša go kitima ka lebelo la mmutla tša theknolotši.
1.2. Ditšhišinyo tše lego ka gare ga Sengwalwa sa Makgoraditsela se di lebeletše go rarolla go tsenelana ga dipholisi, tlhabollo ya mabokgoni a batho, tlhabollo ya tsebo, boihlamelo; bodiragatši le dipeeletšo tše hlatlogilego. Ditšhišinyo tše tša pholisi di tla bopa motheo wa tlhabollo ya dithulaganyo tša mengwaga ye lesome tša go ama bakgathatema ba maleba.
C. Ditiragalo tšeo di Tlago
1. Dikgaruru tša Bong (GBV)
1.1. Mopresidente Ramaphosa o tla bula semmušo Kgorotsheko ya Mmasetrata ya Booysen gola Gauteng ka Labone la 28 Hlakola 2019. Mopresidente, gotee le mekgatlo ye sego ya mmušo, o tla saenela tsebagatšo yeo ka yona go tla thomišwago ka phethagatšo ya diphetho tša Samiti ya Mathomothomo ya Mopresidente mabapi le GBV le polao ya basadi yeo e swerwego ka Dibatsela 2018.
1.2. Mopresidente o tla tsebagatša gape Kgorotsheko ya Masetrata ya Boemakepe bja Plettenberg gola Kapa Bohlabela yeo e tla abago ditirelo tša Kgorotsheko ya Malapa, melato ya segae (go akaretšwa ditaba tša Kgorotsheko ya Dikleimi tše Nnnyane), Kgorotsheko ya Melato ya tša Thobalano, dikgorotshekoo tša fao le tša dilete.
1.3. Mmušo o tsebagaditše palo ye bonagalago ya ditharollo go thekga batšwasehlabelo ba tlaišo. Palomoka ya Disenthara tša Tlhokomelo tša Thuthuzela tše 54 go ralala naga ka bophara di šoma bjalo ka dinolofatši tša dilo ka moka go fokotša kgonagalo ya goba motšwasehlabelo lekga la bobedi le nako ya go ruma melato ya ditlaišo tša thobalano.
1.4. Kabinete e sola ka bogale mohuta ofe goba ofe wa tlaišo, go akaretša le tlaišo ka mantšu kgahlanong le basadi le bana. Mmušo o santše o ikgafile go etapele twantšho ya go fediša GBV. MaAfrika Borwa ba hlohleletšwa go bega maphodiseng melato ka moka ya dikgonono tša go kata, go kwešwa bohloko thobalanong le mohuta ofe goba ofe wa dikgaruru mo nomorong ya mahala ya 0800 428 428. Ditiragalo tša tlaišo ya bana di ka begwa nomorong ya mohala ya Bana ya Afrika Borwa – 0800 055 555.
2. Pušetšo ya Naga
2.1. Ka CRLR Motlatšamopresidente, David Mabuza, bjalo ka Modulasetulo wa Komiti ya Magareng ga Ditona go Peakanyolefsa ya Naga, gotee le Tona ya Tlhabollo ya Dinagamagae le Peakanyolefsa ya Naga Maite Nkoana-Mashabane, o tlare ka Mokibelo, 16 Hlakola 2019, a etapele moletlo wa Mopresidente wa Neelano ya dikleimi tša naga tšeo di thomilwego ebile di rumilwe kua Empangeni, KwaZulu-Natal.
2.2. Kleimi ya Naga ya Setšhaba sa Ubizo e arogantšwe ka dihektara tša naga tše 2 548 ebile e bopilwe ke malapa a 149 ao kgale ba amogilwego lefase. Go nale baholegi ba 894 ba pušetšo ya naga (30% ya bona ke basadi) bao e lego mahlogedi a thwii a setšhaba se bao ba tlo holegago go tšwa neelanong ye ya naga. Palomoka ya dithoto ke R136 milione.
3. Kgwedi ya Ditokelo tša Botho
3.1. Afrika Borwa e tla keteka Kgwedi ya Ditokelo tša Botho ka tlase ga morero wo: “Ngwaga wa Dipolelo tša ka mo Nageng: Go hlohleletšwa ebile go Tiišeletšwa Ditokelo tša Botho’’ ka go šetša bohlokwa bja dipolelo tša ka mo nageng.
3.2. Kabinete e hlohleletša maAfrika Borwa go kgontšha ditokelo go ya ka fao di tšwelelago ka gare ga Molaotheo wa Rephabliki ya Afrika Borwa wa 1996 le Molaokakanywa wa Ditokelo, ka go boloka le go hlohleletša dipolelo tša ka mo nageng.
3.3. Tiragalo ye ya bosetšhaba e tla ketekwa ka Labone la 21 Hlakola 2019 kua Sharpville gola Gauteng fao mengwageng ye 67 ye fetilego badudi ba ilego ba ipelaetša ka moya wa khutšo kgahlanong le melao ya go tšea lehlakore ya dipasa fao mafelelong ba thuntšitšwego ke maphodisa a mmušo wa kgethollo.
3.4. Kgwedi ya Ditokelo tša Botho e akaretša gape le Beke ya Kgahlanong le Semorafe go thoma ka la 14 go fihla ka la 21 Hlakola 2019, ebile e tla šomišwa go laetša goya pele ditlamorago tše mpe tša semorafe mo setšhabeng.
D. Melaetša
1. Ditebogišo
Kabinete e lebogiša:
1.1. Bakgathatema ka moka bao ba dirilego dikgwebišano le mmušo go kgonthišiša gore Afrika Borwa e ba monggae wa Mogopo wa Lefase wa Kgwele ya Diatla wa 2023, wo e tla bago wa mathomo ka mo Afrika. Kabinete e thabela boitshepho bjo bo laeditšwego ke Federeišene ya Boditšhabatšhaba ya Kgwele ya Diatla. Naga ye e tloga e holofela go fana ka kamogelo ye borutho ya moya wa Ubuntu ditšhabeng tše 16 tšeo di tla bapalago dipapadi tše 60 nakong ya phenkgišano ya matšatši a 10 kua International Convention Centre, Motsekapa.
1.2. Mohumagadi Nomzamo Mbatha yo a filwego sefoka sa go ba mothopasefoka wa Difoka Bobotse bja Tlhago kua Difokeng tša Boditšhabatšhaba tša Basadi ba goba le Khuetšo gola Los Angeles, Amerika. Mbatha o tla lemogwa ka ditalente tša gagwe mo thelebišeneng bjalo ka motho wa go tsebega diyalemoyeng ebile e le sebapadi, le ka mošomo wa gagwe wa kua Ditšhabakopano (UN).
1.3. Morena Vincent Cosa ka bogale bjo a bo laeditšego ge a be a phološa ngwana nakong ya mafula a nakwana gola Johannesburg.
1.4. Mohumagadi Nosipho Mkhupheka ge a thopile Difoka tša Forbes tša Lefapha la Bohle la Basadi ba Afrika ka Labohlano, 8 Hlakola 2019. Mohumagadi Mkhupheka o thopile sefoka se ka baka la boikgafo bja gagwe bja go hlankela batho ka tlhompho morago ga dinako tša mošomo ka dikantorong ebile o hlaotšwe ka go hlankela batho ba Scottsburg gola KwaZulu-Natal ka mafolofolo.
1.5. Moprofesara Mashudu Tshifularo le sehlopha sa gagwe go tšwa Yunibesithing ya Pretoria yo a butšego madibogo ka tshepedišo ya bongaka ya mathomothomo lefaseng ya go šomiša marapo a gare ga tsebe ao a gatišitšwego diswantšhong tša 3D go phethagatša pušetšosekeng ya ditsebe tša go se hlwele di ekwa gabotse. Tshepedišo ye ya bongaka e dirilwe Bookelong bja Dithuto bja Steve Biko gola Pretoria, ka la 13 Hlakola 2019.
2. Mahloko
Kabinete e lebiša mahloko go malapa le bagwera ba:
2.1. Tona ya Kgoro ya Tirišano ya Makala a Mmušo le Merero ya Setšo (COGTA) Ngaka Zweli Mkhize yo ka madimabe a lobilego buti wa gagwe wo mogolo Morena Jabulani Gerald Mkhize ka Lamorena la 10 Hlakola. O tla bolokwa ka la 16 Hlakola legaeng la lapa la gagwe kua Willowfountain gola Pietermaritzburg, KwaZulu-Natal.
2.2. Morena Sibusiso Khwinana yo a bego a bapala tema ya Lefa mo thalokong ya thelebišene ya ka mo nageng ye lokolotšwego malobanyana mo ya go bitšwa Matwetwe. E be e le gape moleloko yo a thomilego Lekoko la Badiradithaloko tša Difala ba go Ikema, leo le nepilego go hloma sehlopha sa bagatiši bao ba itshepetšego talenteng tša bona le go ba hlohleletša go ema senna mešomong ya bona le go lemoga mabokgoni a bona.
2.3. Batšwasehlabelo ba phuhlamo ya masetlapelo a sefofane sa Ethiopian Airlines seo se welego se le leetong la goya Nairobi kua Kenya go tloga Addis Ababa gola Ethiopia, sa bolaya banamedi ka moka le sehlopha sa bašomedi ba difofane bao ba bego ba le ka gare ga sona.
2.4. Batho ka moka bao ba lobilego maphelo a bona mo mafuleng a moragorago dikarolong tše dingwe tša Afrika Borwa gotee le kua Malawi le Mozambique.
E. Bao ba Thwetšwego Mešomong
Batho ka moka bao ba thwetšwego mešomong mangwalo a bona a dithuto a tla tiišetšwa le go netefaletšwa ka maleba.
1. Morena Mandla Reginald Sithole: Mohlankedimogolo wa Ditšhelete Kgoro ya Mešomo ya Setšhaba;
2. Morena Enoch Godongwana le Mohumagadi Bongiwe Kunene: Balaodi bao e sego maloko a komitiphethiši mo Lekgotleng la Balaodi la Panka ya Tlhabollo ya Borwa bja Afrika (DBSA) lebaka la mengwaga ye meraro (3) go thoma ka la 1 Moranang 2019;
3. Go thwalwa gape ga Mohumagadi Malijeng Theresa Ngqaleni le mohumagadi Martie Jacoba Janse Van Ransburg: Balaodi bao e sego maloko a komitiphethiši mo Lekgotleng la Balaodi la DBSA lebaka la mengwaga ye meraro go thoma ka la 1 Moranang 2019;
4. Maloko a Lekgotla la Meetse la Bloem:
a. Morena Tefetso Bernard Phitsane (Modulasetulo);
b. Moadbokheiti Tshepiso Doreen Segoe-Backward (Motlatšamodulasetulo);
c. Morena Zolani Mkiva;
d. Morena James Jonathan Price;
e. Mohumagadi Theda Ntikile Sandlana-Thebe;
f. Mohumagadi Dipitseng Maropeng Manamela;
g. Morena Luvuyo Xola Ntoyi;
h. Morena Louis Evelyn van Rheede van Oudtshoorn;
i. Morena TM Manyoni; le
j. Mohumagadi Mmathebe Annah Faith Moja.
Dipotšišo: Mohumagadi Phumla Williams – Seboleledi sa Kabinete sa Motšwaoswere
Mogala: 083 501 0139
