MaAfrika Borwa ao a rategago,
Bjale seripagare sa ngwaga se fetile go tloga mola re tsebišago ka ga seemo sa bosetšhaba sa masetlapelo ka nepo ya go arabela leuba la coronavirus.
Ka nako yeo, maAfrika Borwa a go feta 15 000 a lahlegetšwe ke maphelo a bona ka lebaka la bolwetši bjo gomme ba go feta ba 650 000 go tiišeditšwe gore ba fetetšwe ke bolwetši bjo.
Ekonomi ya rena le setšhaba di itemogetše masetlapelo a magolo.
Re itemogetše leuba le bogale leo le nago le tshenyo. Eupša, ka go thušana, ka go tšwela pele go se fele maatla, re lwele le lona.
Dikgwedi tše pedi tše di fetilego, ge leuba le le be le galefile, re be re hwetša dipego tša gore batho bao ba ka bago ba 12,000 ba fetetšwe ke bolwetši bjo ka letšatši.
Bjale, re mo go dipalo tša bogareng fao re bago le batho bao ba fetešwego ke bolwetši bjo bao ba ka bago ba 2 000 ka letšatši.
Bjale re na le kelo ya bao ba fodilego ya 89%.
Le ge dikiletšo di letefaditšwe mo kgweding ye e fetilego ka go ya go legatong la temošo la bobedi, go bile le go theogela fase gannyanegannyane ka go nanya ga diphetetšo tše diswa, tša bao ba amogelwago dipetlele le mahu a go bakwa ke leubale.
Nyakego ya mepete ya dipetlele, metšhene ya go thuša go hema, oksitšene le ya dinyakwa tše dingwe tše bohlokwa tša kalafo le yona e fokotšegile ka go nanya.
Re atlegile go fenya legato le lešoro la leuba le mola ka go le lengwe re šireletša bokgoni bja tshepedišo ya rena ya maphelo.
Ke rata go le reta, lena batho ba Afrika Borwa, ka ga katlego ye le go maphelo a diketekete ao a bolokilwego ka go magato ao le a tšerego mmogo.
Katlego ye e lemogilwe gape ke Mokgatlo wa Maphelo wa Lefase (WHO), wo o bego o šomišana mmogo le rena go maatlafatša phetolo ya rena go bolwetši bjo.
Ka ge re boletše peleng, ba tšwetše pele go re fa keletšo le go romela ditsebi tša bona ka nageng ya rena.
Re leboga thekgo ka moka ye re e hweditšego go Molaodipharephare wa WHO ka Geneva, gammogo le ya Makala a Afrika a Taolo le Thibelo ya Malwetši.
Le ge e le gore re bile le kgatelopele ye kgolo, palo ya batho ba rena e sa fetelwa ke bolwetši bjo gomme ba bangwe ba lahlegelwa ke maphelo a bona.
Ka kelo efe goba efe, re sa le ka gare ga leuba le le fetšago maphelo a batho.
Tlhohlo ya rena ye kgolo kudu mo lebakeng le – le mošomo wa rena o bohlokwa kudu – ke go netefatša gore ga re itemogele tlhaselo ye kgolo ye mpsha ya diphetetšo.
Dinaga tše mmalwa go ralala le lefase di hlasetšwe ke ‘lephoto la bobedi’ goba tlhaseloleswa ya diphetetšo.
Tše dingwe tša dinaga tše di be di fetile tlhahlogo ya diphetetšo ka bolwetši bjo gomme go le molaleng gore di kgonne go laola baerase ye.
Tše dingwe tša tšona di be di fedišitše bontši bja dikiletšo tša mabapi le ditiro tša ekonomi le tša leago.
Mabakeng a mantši, lephotho la bobedi la diphetetšo le bile šoro kudu go feta la mathomo.
Dinaga tše mmalwa di ile tša swanela ke go tsenya tirišong leswa magato a magolo a kiletšo ya mesepelo.
Phetolo ya rena ya maphelo a setšhaba bjale e nepišitše go tšwela pele go fokotša phetetšo ya baerase ye le go itokišetša kgonagalo ya tlhaseloleswa ka bolwetši bjo.
Bjale re tšere sephetho sa go tšwela pele go oketša go dira diteko tša coronavirus.
Ka lebaka la go theogela fase ga diphetetšo tše diswa le kgatelelo ye e fokotšegilego go mafelo a rena a tša maphelo, bjale re na le bokgoni bjo bo lekanego bja go dira diteko go oketša dinyakwa tša go dira batho diteko.
Magareng ga magoro a batho, bjale re tlo kgona go dira diteko go batho ka moka bao ba amogelwago ka dipetlele, go balwetši ba go etela dipetlele letšatši ka letšatši bao ba nago le maswao a COVID-19, le go batho bao ba bilego kgauswi le batho bao go tiišeleditšwego gore ba fetetšwe ke baerase ye ba ka be bona ba na le maswao goba ba se na le ona.
Mmogo le go dira diteko fao go okeditšwego, re kaonafatša go latišiša batho bao ba ka bego ba bile kgauswi le bao ba fetetšwego ke baerase ye ka go hloma app ya selefoune ya COVID-19 Alert South Africa le setlabelo sa COVID-19 Connect WhatsApp.
Mananeo ao a šomago gabotse a go dira diteko le a go latišiša batho bao ba ka bego ba bile kgauswi le balwetši a tla re dumelela go tseba ka pela batho bao ba ka bego ba bile kotsing ya go fetelwa ke bolwetši bjo le go laola diphetetšo pele ga ge di ka phatlalala go tšwela pele.
Ke nyaka go dira boipiletšo mantšiboeng a lehono go motho yo mongwe le yo mongwe yo a nago le mogala wa sebjalebjale ka Afrika Borwa go taonelouta app ya selefoune ya COVID-19 Alert South Africa go Apple App Store goba go Google Play Store.
App ye ga e lefišwe ka dinetweke tša ditirelo tša diselefoune, ka fao o ka kgona go e taonelouta ka ntle le tefišo ya datha.
Ka ge e šomiša theknolotši ya Bluetooth, app ye e tla lemoša mošomiši ofe goba ofe ge a bilego kgauswi le mošomiši yo diteko tša gagwe di laeditšego gore o fetetšwe ke coronavirus mo matšatšing ao a fetilego a 14.
App ye ga e tsebagatše leina la motho le gatee, ga e kgoboketše tshedimošo efe goba efe ka ga motho, ebile ga e latišiše fao motho a lego gona.
Kgoro ya Maphelo le yona e hlamile mananeo a WhatsApp le a di-SMS a batho bao ba hlokago diselefoune tša sebjalebjale go ba fa dipoelo tša diteko le go ba lemoša ka ga kgonagalo efe goba efe ya gore ba ka be ba fetetšwe ke baerase.
Go latišiša batho bao ba ka bego ba bile kgauswi le batho bao ba fetetšwego ke baerase ye ke kgato ye bohlokwa ya thibelo ya go itšhireletša le ya go šireletša ba lapa ba kgauswi le bagwera ba gago.
Re tlo dira diphatišišo tša naga ka bophara ka nepo ya go sekaseka maemo a makgonthe a phetetšo ka gare ga setšhaba.
Diphatišišo tše – tšeo di tsebjago bjalo ka diphatišišo tša boiphemelo bja mmele malwetšing – di šomiša diteko tša dilwelammele go bona ge eba motho o fetetšwe ke coronavirus.
Dinyakišišo tše tša naga ka bophara di tla dumelela bašomi ba tša maphelo go akanya bogolo bja diphetetšo tšeo di sa bonagalego ka maswao le boiphemelo bja mebele ka setšhabeng le go kwešiša bokaone mekgwa ya phetetšo ya baerase ye.
Re tšwela pele go tšwetša pele bokgoni bja rena bja tlhokomelo ya maphelo go netefatša gore re kgona go laola kgonagalo ya ditlhaselo dife goba dife tše di kgonagalago tša diphetetšo gabotse, le go netefatša gore motho yo mongwe le yo mongwe o hwetša tlhokomelo ye a e hlokago.
Kgoro ya Maphelo e šomišana mmogo le mekgatlo ya bašomi le batšeakarolo ba bangwe go netefatša gore bašomi ka moka ba tša maphelo le bao ba šomago go balwetši bao ba fetetšwego ke bolwetši bjo ba na le ditlabelo tša maleba tša go itšhireletša le go ba maemong ao a bolokegilego a mošomo.
Ke rata go leboga bašomi bao ba šomago go balwetši ba ka mo nageng ge ba tšweleditše bothata bja polokego kudu ebile ba sa boele morago.
Ke rata go ba leboga ka ga boikgafo bja bona bja go hlokomela batho ba rena le ka ga ditšhitelelo tše kgolo tše ba di dirilego.
Le ge re šoma gore re thibele phetetšo go tšwela pele ya baerase ye, re itokišetša gape nako yeo moento o tla bego o hwetšagala.
Go netefatša gore Afrika Borwa e kgona go fihlelela moento wo o šomago gabotse ka pela ka fao go kgonagalago le ka bontši bjo bo lekanego ka nepo ya go šireletša setšhaba, naga ye e kgatha tema ka go lesolo la lefase ka bophara leo le thekgwago ke WHO ka nepo ya go hwetša methopo ya go tšweletša le go phatlalatša moento.
Ka lesolo le, Afrika Borwa e ba le dinaga tše dingwe ge di thekga mananeo a mmalwa a go tšweletša meento le go nyaka phihlelelo ye e lekanego go meento yeo e atlegilego ka theko ya fase.
Ka go diriša maemo a rena bjalo ka modulasetulo wa Mokgatlo wa Selekane sa Afrika, re be re tšwetša pele lesolo la phihlelelo ye e lekalekanego go ralala le lefase gore go se be le naga ye e šaletšego morago.
Bjale re beeletša go bokgoni bja rena bja go tšweletša le go phatlalatša meento ka mo nageng, gore Afrika Borwa e kgone go raloka tema ye bohlokwa ka lesolong la go oketša phihlelelo go meento.
Naga ya rena e šetše e kgatha tema ka ditekong tše tharo tša meento, gomme se se laetša bokgoni bja bašomi ba rena ba tša mahlale.
MaAfrika Borwa ao a rategago,
Kgwedi ye e fetilego, go fokotšega kudu ka go diphetetšo tše diswa go kgontšhitše naga go ya go legato la bobedi la temošo ka ga coronavirus.
Bjale, ka kgatelopele go tšwela pele ye re bilego le yona ya ge diphetetšo di fokotšegile gape go tšwela pele, bjale re lokile go tsena legatong le leswa ka phetolong ya rena ya leuba le.
Re lwantšhitše leuba la coronavirus.
Bjale ye ke nako ya go bušetša naga ya rena, batho ba yona le ekonomi ya rena go seemo seo se tlwaelegilego kudu, seo se swanago kudu le maphelo ao re bego re a phela dikgwedi tše tshela tše di fetilego.
Ke nako ya go ya go seo se tla fetolago seemo sa rena sa tlwaelo se seswa le ge e le gore coronavirus e sa na le rena.
Le ge e le gore ditiro tše ntši tša ekonomi di boetše sekeng ka Phupu, bjale ke nako ya go tloša bontši bja dikeletšo tšeo di bego di sa šomago go ditiro tša ekonomi le tša leago ka ge go bolokegile go dira bjalo.
Ka morago ga go swara ditherišano le baemedi ba diprofense le ba dipušoselegae, le go diriša keletšo ya bašomi ba tša mahlale le ditherišano tšeo re di swerego le batšeakarolo, Kabinete e tšere sephetho mesong ya lehono gore naga e swanetše go ya go legato la temošo la mathomo.
Go ya go legato la temošo la mathomo go tla thoma go šoma go tloga bošegogare ka Lamorena la 20 Lewedi 2020.
Sephetho se se lemoga gore maemo a phetetšo a fase kudu le gore go na le bokgoni bjo bo lekanego ka tshepedišong ya rena ya maphelo bja go laola tlhokego ya bjale.
Go ya go legato la temošo la mathomo go tla ra gore go tla letefatšwa dikiletšo tše dingwe mabapi le dikgobokano.
- Dikgobokano tša setšhaba, tša sedumedi, tša sepolotiki le dikgobokano tše dingwe di tla dumelelwa, ge fela e le gore palo ya batho fao dikgobokanong tšeo ga e fete 50% ya mothamo wa tlwaelo wa lefelo leo, go fihla go palo ya godimo ya batho ba 250 go dikgobokano tša ka gare ga meago le batho ba 500 go dikgobokano tša ka ntle ga meago.
- Ditshepedišo tša maphelo, tša go swana le go hlapa diatla goba go di sanithaesa le go apara dimaseke, di tla swanelwa ke go obamelwa kudu.
- Palo ya godimodimo ya batho bao ba ka tsenelago dipoloko tša nahu e oketšwa go tloga go batho ba 50 go fihla go ba 100 ka lebaka la kotsi ya godingwana ya phetetšo ya baerase ka dipolokong tša bahu. Meletelo ya bošego e sa ileditšwe.
- Mafelo a boitšhidullo, a boitapološo le a boithabišo – a go swana le fao go itšhidullwago gona le a ditheetha – ao a bego a beetšwe mellwane ya go amogela fela batho ba 50, bjale a tla dumelelwa go amogela palo ya go fihla go 50% ya mothamo wa lefelo leo go ya ka fao go dumelelwago ke sekgoba sa lebato la ka gare, ge fela e le gore melawana ya go tlogela sekgoba magareng ga batho le ye mengwe ya tša maphelo e a latelwa.
- Dikiletšo tše di šomago mo lebakeng le ka ga ditiragalo tša dipapadi di sa tšwela pele go šoma.
Fao go nyakegago gore bakgethi ba ngwadišwe goba ge go swarwa dikgetho tše kgethegilego, Khomišene ya Dikgetho ye e Ikemego e tla dumelelwa go etela mafelo a tshokollo ya bagolegwa, mafelo a tša maphelo, magae a batšofadi le dihlongwa tše dingwe tša go swana le tšona.
Se se tla dirwa fela ge e le gore melawana ya tša maphelo e a latelwa, go akaretšwa go apara dimaseke le go hlapa diatla goba go di sanithaesa.
Ye nngwe ya magato a ka pela kudu ao re a tšerego go laola go phatlalala ga baerase ye e bile go iletša kudu go goroga ga batho go tšwa dinageng tša boditšhabatšhaba le go tswalela mellwane ya rena.
Ge re eya go legato la temošo la mathomo, re tlo letefatša gannyanegannyane dikiletšo ka ga maeto a boditšhabatšhaba.
Re tlo dumelela maeto a go tsena ka Afrika Borwa le a go tšwa mabakeng a kgwebo, a boithabišo le maeto a mangwe go thoma ka la 1 Diphalane 2020.
Se ke ge fela go latelwa magato a mehutahuta a go laola baerase ye le a go fokotša phetetšo ya yona:
- Maeto a ka iletšwa go ya ka le go tšwa ka dinageng tše dingwe tšeo di nago le dipalo tša godimo tša phetetšo. Lenaneo la dinaga tše le tla phatlalatšwa go ya ka tshedimošo ya moragorago ya tša mahlale.
- Baeti ba tla kgona fela go šomiša le tee la mafelo a botseno bja mellwaneng bjo bo bego bo dutše bo šoma ka nakong ya kiletšo ya mesepelo goba ba šomiša a mangwe a mafelo a maemofofane a mararo a magolo a ka mo nageng: Boemafofane bja Boditšhabatšhaba bja King Shaka, bja OR Tambo le bja Cape Town.
- Ge ba fihla, ba tla swanela ke go hlagiša dipoelo tša teko ya COVID-19 ye e laetšago gore moeti ga se a fetelwa ke baerase gomme dipoelo tše ga se tša swanela go ba di hweditšwe diiri tše di fetago tše 72 go tloga ka nako yeo a bego a tloga nageng yeo.
- Ge e le gore moeti ga se a dirwa teko ya COVID-19 pele ga ge a tloga nageng yeo, o tla kgopelwa go bewa ka lefelong la go beelwa thoko la kgapeletšo leo le tlago lefelwa ke yena.
- Baeti ka moka ba tla dira tekodišišo ge ba fihla gomme bao ba laetšago maswao a phetetšo ba tla swanela ke go dula ka lefelong la go beelwa thoko go fihlela ge go bušeletšwa teko ya COVID-19.
- Baeti ka moka ba tla kgopelwa go tsentšha app ya COVID-19 Alert South Africa diselefouneng tša bona.
Dinaga tšeo di šomišitšego app ya mohuta wo di kgonne go laola leuba la coronavirus gabotse kudu.
Ge re itokišetša go bula botseno bja mellwane ya rena, dintlo tša botseta tša Afrika dinageng tša ka ntle di tla bulela dikgopelo tša visa gomme di-visa ka moka tša lebaka le letelele di tla bušetšwa sekeng.
Lekala la tša boeti ke le lengwe la bahlohleletši ba bagolo ba ekonomi.
Re itokišitše go bulela lefase mejako ya rena gape, ebile re laletša baeti gore ba ipshine ka dithaba tša rena, ka mabopo a rena a mawatle, ka ditoropokgolo tša rena tše di tletšego ka ditiragalo le dirapa tša rena tša diphoofolo tša lešoka ka polokego le ka boitshepo.
Gape bjalo ka karolo ya go boela gannyanegannyane seemong sa mehleng sa ekonomi le sa leago:
- Diiri tša kiletšo ya mesepelo bošego di fetošitšwe. Kiletšo ya go sepela bošego bjale e tla šoma magareng ga bošegogare le iri ya bone mo maseng.
- Thekišo ya bjala ka mabenkeleng a go bo rekiša gore bo ye go nwelwa ka gae bjale e dumeletšwe go thoma ka Mošupologo go fihla ka Labohlano, go thoma ka iri ya bosenyane mesong go fihla ka iri ya bohlano manthapama.
- Bjala bo tlo dumelelwa go nwelwa fao bo rekišwago gona ka mafelong ao a nago le laesentshe fela gomme go obamelwa ka moka melawana ya kiletšo ya mesepelo ya bošego.
Mo matšatšing ao a latelago a mmalwa, melawana yeo e mpshafaditšwego e tla phatlalatšwa gomme Ditona di tla fana ka tshedimošo ka botlalo.
Kgoro ya Tirelo ya Setšhaba le Taolo e tla re mo nakong ye e sa fetšego pelo ya fana ka mangwalo a go ya go bašomi ba mmušo ka moka ka ga magato a tlago ba kgontšha gore makala ka moka a mmušo a boele mošomong ka botlalo a bolokegile le ka ntle le go ditelega.
Ka gobane go sa na le dikeletšo tše mmalwa tšeo di sa šomago tšeo di ka phethagatšwago ka go diriša melawana ya go amana le masetlapelo, re šetše re katološitše seemo sa bosetšhaba sa masetlapelo ka kgwedi go fihla go la 15 Diphalane 2020.
Go ya go legato la temošo la mathomo go tloša bontši bja dikiletšo tšeo di sa šomago go ditiro tša ekonomi, le ge e le gore go tla tšea lebakanyana pele ga ge go ka bolokega go makala ka moka go boela go šoma ka botlalo.
Nyakego ya lefase ka bophara le ya ka mo nageng le kabo ya dithoto le ditirelo go makala a mangwe e tla dula e le fase le ka moso fao go sego kgale, go sa kgathale gore dikiletšo tša mesepelo di fedišitšwe.
Ka fao go bohlokwa gore re thomeng go šoma ka tšhoganetšo ka nepo ya go aga leswa ekonomi ya rena, go bušetša sekeng kgolo le go hloma mešomo.
Ka morago ga dibeke tše mmalwa tša ditherišano, badirišani ba setšhabeng ka NEDLAC ba bile le kgatelopele ye kgolo go kwano ya setšhaba yeo e nago le maikemišetšo a magolo ka ga go bušetša sekeng ga kgolo ya ekonomi.
Se se emela katlego ye e sego ya ka ya bonwa ka mo nageng ya rena, e lego seo se laetšago seo se ka fihlelelwago ge re kopane go lwantšha mathata a tšhoganetšo.
Kabinete e tla aga go selo seo se re amago ka moka go feleletša kagoleswa ya ekonomi ya rena le leano la tsošološo ya ekonomi mo dibekeng tše di tlago.
Leano la kagoleswa le la tsošološo ya ekonomi leo le tlago feleletšwa le tla aga go thušo ya ekonomi le kimollo ya tša leago ya R500 pilione yeo re e tsebagaditšego ka Moranang, yeo e fanego ka thekgo ye bohlokwa go malapa, go dikhamphani le go bašomi ka nakong yeo ba bego ba le kgakanegong.
Ka go diriša thušo ya mašeleng yeo e kgethegilego ya COVID-19 le go oketša dithušo tša mašeleng tšeo di lego gona, tšhelete ye e fetago R30 pilione ya thekgo ya tlaleletšo e šetše e filwe thwii go batho ba go feta ba 16 milione go tšwa ka malapeng ao a hlokago.
Dikhamphani tša go feta tše 800,000 di holegile go setlamo sa thekgo ya meputso sa Sekhwama sa bao ba Feletšwego ke Mešomo (UIF) le ka go diriša dithekgo tša mašeleng le dikadimo tšeo di abjago ke dikgoro tša mmušo tšeo di fapafapanego le dihlongwa tša mmušo.
Bašomi ba go feta ba 4 milione ba amogetše tšhelete ye e ka bago R42 pilione ya thekgo ya meputso, e le go thuša go šireletša mešomo ye ka nakong yeo dikhamphani tše di bego di sa kgone go šoma.
Thekgo ye e thušitše dimilione tša maAfrika Borwa, gomme e tlišitše phetogo ya mmakgonthe go bao ba hlokago kudu.
Kholego ya UIF e katološitše go fihla mafelelong a seemo sa bosetšhaba sa masetlapelo go netefatša gore bašomi le dikhamphani tšeo letseno la tšona le tšwelago pele go ba kotsing di ka tšwela pele go thekgwa.
Godimo ga dikgwebo tšeo di amogetšego thekgo ya thwii, dikhamphani tše dingwe tše ntši di holegile go magato a kimollo ya metšhelo ao boleng bja ona e ka bago R70 pilione.
Gomme dimilione tša maAfrika Borwa di holegile go phokotšo ye e sego ya ka ya bonwa ka go dikelo tša tswala.
Dipeakanyo di dirilwe go Setlamo sa Netefaletšo ya Kadimo go dira gore go be bonolo go khamphani ya bogolo bofe goba bofe go hwetša kadimo ya tšhelete ka dikelo tša tswala tša fase, gomme ditefelo tša kadimo tša ditelwa kudu go fihla ka dikgwedi tše lesomepedi.
Re hlohleletša dikhamphani ka moka tšeo di itemogetšego tšhitišo ya letseo la tšona go nyaka thekgo go tšwa go setlamo se ge ekonomi e boela sekekeng.
Mathomong a leuba le re ile ra ipiletša go maAfrika Borwa go laetša kwelobohloko le lerato la bona la naga ka go thekga lesolo la mmušo la go lwantšha leuba le.
Re ile ra hloma Sekhwana sa Kwelobohloko, seo se amogetšego dineelo tše 300 000 tša ditšhelete go tšwa go batho bao ba nyakilego go ba ba 15 000 le go tšwa go dikhamphani tše di nyakilego go ba tše 2 500.
Dikabo tše tša ditšhelete di tšwa go batho fela le go bašomi, go mekgatlo ya sedumedi, go mekgatlo ya dipolotiki, go mekgatlo ye e sego ya mmušo, go dithraste le go ditheo.
Ka mošomo wa sona, Sekhwama sa Kwelobohloko se laeditše maatla a selekane le a tirišano le setšhaba.
Go tloga mola se hlongwago, se kgonne go hwetša dikabo tša ditšhelete tša go fihla go R3.1 pilione go tšwa dikhamphaning, ditheong le go batho.
Go fihla mo lebakeng le se abile tšhelete ye e ka bago R2.4 pilione go thekga makala a bohlokwa a ka fao re laolago coronavirus.
Phetolo ye e akaretša go reka ditlabelo tša go dira diteko, dikabo tša kalafo le ditlabelo tša go itšhireletša bolwetšing le go tšweletša metšhene ya go thuša go hema ka mo nageng. E tliša kimolo ya dijo go malapa ao a lego kotsing, diboutšhara go balemipotlana ba go itšweleletša dijo, tlhokomelo ya batšwasehlabelo ba dikgaruru tša bong le go lesolo la bosetšhaba la temošo ka ga COVID-19.
MaAfrika Borwa ao a rategago,
Dikgaruru kgahlanong le basadi le bana di tšwetše pele ka ntle le go fokotšega ka nakong ya leuba le.
Re ikgafile go tšwela pele ka tharollo ya rena ya go šomana le bothata bjo bja dikgaruru tša bong le polao ya basadi.
Go ya ka tshedimošo ya moragorago, re utollotše mafelo a 30 ao a tletšego ka ditiro tše tša dikgaruru tša bong le polao ya basadi go ralala le naga fao bothata bjo bo gotšego kudu.
Ge re eya go legato la temošo leo le latelago, re oketša le go kaonafatša ditirelo tša thekgo go batšwasehlabelo ba dikgaruru tša bong, kudukudu ka mafelong ao a tletšego ka ditiro tše.
Re swanetše go dira se e sego fela ka gore dikiletšo tša mesepelo di letefaditšwe, eupša bjalo ka mošomo wo o bego o šetše o dirwa wa go tsenya tirišong Leano la Togamaano la Bosetšhaba leo le amogetšwego ke Kabinete mathomong a ngwaga wo.
Se se akaretša go phethagatša mokgwa wo o kopantšwego wa makala a mantši wo o akaretšago thekgo ya menagano ya setšhaba, go nyakišiša melato, ditirelo tša ka malapeng le maatlafatšo ya batšwasehlabelo ka ekonoming tšeo di abjago lefelong le tee.
Mafelo ao a Etelwago ke Batho a Khuseleka a katološa mošomo wo o filwego netweke ye e lego gona ya Mafelo a Tlhokomelo a Thuthuzela, ebile a šetše a šoma ka dileteng ka Leboa Bodikela, ka Limpopo le ka Kapa Bohlabela.
Mošomo o tšwela pele wa go oketša mokgwa wo wa tlhokomelo le thekgo ka diprofenseng ka moka.
A re se keng ra dula fase gore re fedišeng bothata bja dikgaruru kgahlanong le basadi le bana.
Leuba la coronavirus le beile nyanyeng bogolo bjo ka bjona bomenetša bo hlasetšego setšhaba sa rena le go utswetša naga ya rena methopo ye bohlokwa ka nako yeo re e hlokago kudu.
Ditheo tša rena tša phethagatšo ya molao di fihlelela kgatelopele ye bohlokwa ka go nyakišišiša ditatofatšo ka moka a tšhomišobošaedi ya ditšhelete tša go amana le COVID-19.
Lekala la Dinyakišišo leo le Kgethegilego (SIU) le rometše pego ya lona ya lebakanyana go nna, fao le hlalošago ka botlalo kgatelopele ya dinyakišišo tša yona ka diprofenseng ka moka le ka dikgorong tše dingwe le dihlongwa tša bosetšhaba.
Ge SIU e phetha ka dinyakišišo tša yona, re tlo kgona go dira gore dikutollo tša yona di fiwe setšhaba.
SIU e šoma mmogo le ditheo tše dingwe tše seswai ka sebokeng sa go nyakišiša bomenetša bja mabapi le COVID-19 ka nepo ya go utolla, go nyakišiša le go sekiša ditiro dife goba dife tša bomenetša.
Bjalo ka karolo ya maitapišo a go hlohleletša gore go hloke sephiri le go ba le boikarabelo, Kgoro ya Ditšhelete ya Bosetšhaba e phatlaladitše dintlha tša dikonteraka ka moka tša go amana le COVID-19 tšeo di abilwego ke dihlongwa tša mmušo maemong a bosetšhaba le a ka diprofenseng.
Se ke katlego yeo e sego ya ka ya fihlelelwa yeo re holofelago gore e tla dira mohlala go ditshenyegelo ka moka tša ka moso tša mohuta wo.
Kantoro ya Molekodipharephare wa Dipuku tša Ditšhelete le yona e ralokile tema ya mohola kudu go utolla bofokodi le dikotsi ka taolong ya methopo ya go amana le COVID-19, le go utolla ditiragalo tšeo go nago le kgonagalo ya gore go ka ba le bomenetša ka gare ga tšona go nyakišišwa ke ditheo tšeo di emetšwego ka sebokeng sa go nyakišiša bomenetša mabapi le leuba le.
Re tšwela pele go šoma gore re maatlafatše maitapišo a rena a twantšho ya bomenetša ka go diriša magato a go fa NPA le ditheo tše dingwe tša phethagatšo ya molao methopo ya bašomi le ya ditšhelete ye e hlokagalago go lwantšha bomenetša, go maatlafatša dikgorotsheko tše di kgethegilego tša bosenyi bja ka dikgwebong, tšeo di tlago šoma ka melato ya go amana le COVID-19, le go phetha Leano le leswa la Bosetšhaba la Twantšho ya Bomenetša.
Re ikgafile go netefatša gore seemo se sego sa loka sa leuba le se fetile.
Re ka se kgone gore re be le tlhaselo ye nngwe gape ya diphetetšo ka nageng ya rena.
Tlhaselo ya bobedi ya diphetetšo e tla ba le tshenyo ye kgolo go naga ya rena, gomme e tla šitiša maphelo a rena gape le go iphediša ga rena.
Go tšwa go moAfrika Borwa yo mongwe le yo mongwe go netefatša gore se ga se direge.
Ge re tsena ka go seemo se seswa sa tlwaelo le go ithuta go phela le baerase ye, re swanetše go tšwela pele go phethagatša temošo efe goba efe ye e kgonagalago gore re efoge go fetetša ba bangwe.
Se ke ka fao re tlogo dira gore re bolokege le go dira gore ekonomi ya rena e dule e butšwe:
Sa mathomo, re swanetše go apara maseke kae le kae fao re lego gona setšhabeng gomme re netefatšeng gore o pipa nko le molomo.
Sa bobedi, re swanetše go tlogela sekgoba sa metara le seripa kgole le batho ba bangwe dinakong ka moka le go netefatša gore re mafelong ao a nago le tsenyomoya ye kaone.
Sa boraro, re swanetše go tšwela pele go hlapa diatla tša rena goba go šomiša sanithaesa sa diatla kgafetšakgafetša.
Sa bone, re swanetše go taonelouta app ya COVID-19 Alert South Africa, gomme re šireletše malapa a rena le ditšhaba tša rena.
Mo lebakeng la go feta beke go tloga gonabjale, maAfrika Borwa a tla keteka Letšatši la Bohwa ka fase ga maemo ao a tla bago kaone ka ditsela tše ntši go fapana le seo re itemogetšego sona mo dikgweding tše di fetilego tše tshela.
Ke ipiletša go yo mongwe le yo mongwe go šomiša letšatši le la maikhutšo bjalo ka nako ya go ba le ba lapa, go gopodišiša ka ga leeto le boima leo re le sepetšego, re gopoleng bao ba lahlegetšwego ke maphelo a bona, le go thakgala ka setu ka ga bohwa bjo bo makatšago le bjo bo farologanego bja setšhaba sa rena.
Ebile go ka se be le moketeko wo mokaone wa BoAfrika Borwa bja rena go phala go tsenela phadišano ya go binela mmino wo o binwago lefase ka bophara wa koša ya Jerusalema.
Ka fao ke ipiletša go lena ka moka go tsenela phadišano ye ka Letšatši la Bohwa le bontšheng lefase bokgoni bja rena.
Go swana le ge re dirile mmogo go fenya baerase ye, re swanetše go dira ka fao re ka kgonago ka gona re thomeng go šoma ka nepo ya go aga leswa ekonomi ya rena.
Re na le mošomo o mogolo pele ga rena.
Go tla tšea matsapa a mohlakanelwa go tšwa go moAfrika Borwa yo mongwe le yo mongwe go bušetša naga ya rena go katlego le go tlhabollo.
Se bjale ke mošomo wa moloko wa rena gomme mošomo wa rena o thoma lehono.
Re fentše pelaelo le go se itshepe go lwantšha tšhošetšo ye šoro go fetišiša ya maphelo a setšhaba yeo e sego ya ka ya bonwa.
Re bontšhitše seo maAfrika Borwa a se kgonago ge re kopanya maitapišo a rena.
A re tšweleng pele ka moya woo wa kopano le wa kwelobohloko.
A re tšweleng pele ka maikemišetšo le tharollo.
A Modimo a tšwele pele go boloka Afrika Borwa le batho ba yona.
Ke a leboga.
