MaAfrika Borwa ao a rategago,
E bile nako ye telele mola re swarago kopano ya lapa.
Ge ke bolela le lena la mafelelo, dikgwedi tše pedi tše di fetilego, Afrika Borwa e be e etšwa ka go lephoto la bobedi leo le bego le fetša setšhaba ka diphetetšo tša corona.
Nakong yeo palo ya diphetetšo tša ka mehla e be e le maemong a fase, gomme re ile ra bea naga Legatong la mathomo la Temošo ka ga Corona .
Le ge e le gore re tšwetše pele go kgopela setšhaba gore se ntšhe mahlo dinameng, maemo a fase a diphetetšo a re dumeletše gore re fokotše dikiletšo mabapi le bogolo bja dikgobokano.
Eupša mo lebakeng le, ka morago ga dikgwedi tše mmalwa tša diphetetšo tša fase, palo ya diphetetšo e thomile go hlatloga kudu ka dikarolong tše mmalwa tša naga.
Re bone tlhahlogo ye kgolo mo dikgweding tše nne tše di fetilego.
Mo matšatšing a šupa ao a fetilego, re bone palogare ya diphetetšo tše diswa tša ka mehla tše 3 745.
Ye ke tlhatlogo ya 31% go beke ye e fetilego, le tlhatlogo ya 66% go beke ya pele ga yeo.
Tekano ya diteko tša COVID-19 tšeo di laetšago gore motho o na le corona di oketšegile gabedi mo kgweding ye e fetilego go tloga go 4% go ya go palo ya go feta 11% le ge e le gore re okeditše go dira diteko go ralala le naga.
Re eletšwa gore kelo ya diphetetšo tša go feta 5% ke seo se bakago tlhobaboroko.
Diprofense tša Foreisetata, Kapa Leboa, Leboa Bodikela le Gauteng di fihlile mollwaneng wa lephoto la boraro la diphetetšo.
Go šetše nako ye nnyane pele ga ge naga ye ka moka e tla tsena ka go lephoto la boraro.
Go ya ka ditsebi tša rena tša maphelo, ditlhatlogo tšeo di sa tšwago go direga tša diphetetšo tše diswa ke ka lebaka la palo ya dikgobokano tša setšhaba tšeo di oketšegilego fao batho ba obamelego ditshepedišo tša maphelo tše bohlokwa.
Ditshepedišo tše di akaretša go apara dimaseke, go tlogela sekgoba magareng ga batho, go netefatša gore go na le tsenyomoya le mellwane mabapi le palo ya batho bao ba tsenelago dikgobokano.
Mafelo a mangwe ao a bakago diphetetšo tšeo di oketšegilego ke dipoloko tša bahu le tšeo di bitšwago meletlo ya ‘after tears’, gammogo le go kampa ga batho le dipapadi tša ka dikolong.
Ka ge dipalopalo tša diphetetšo di bile fase lebaka le letelele, le ka gobane ka moka ga rena re lapišitšwe ke leuba le, re šetše re itebetše.
Ga se ra ntšha mahlo dinameng mabapi le go apara dimaseke tša rena dinako ka moka, ga se ra efoga mafelo ao a tletšego ka batho, ebile re be re etelena kudu.
Ka lebaka la se, diphetetšo di hlatloga gape.
Tlhatlogo ya diphetetšo tša letšatši le lengwe le le lengwe di latela tsela yeo di bilego ka gona mo maphotong ao a fetilego a mabedi.
Re bone ka dinageng tše dingwe dipoelo tša masetlapelo tša go dumelela baerase ye go phatlalala e sa lekolwe.
Komiti ya Keletšo ya Tona ka ga COVID-19 ka fao e šišintše gore naga e tšwele pele go tsenya tirišong dikiletšo tše dingwe ka nepo ya go fokotša tlhatlogo ya diphetetšo.
E beile tšhišinyo ye go tlhatlogo ye e tšwelago pele ka go diphetetšo tše diswa mo matšatšing a 14 ao a fetilego, go amogela ga balwetšwi ka fao go oketšegilego ka diprofenseng ka moka le tlhatlogo ka go palo ya diteko tša COVID-19 tšeo di laetšago gore batho ba fetšwe ke baerase ye.
Dikiletšo tše dingwe di a hlokagala go netefatša gore mafelo a tša maphelo ga a tlale ka balwetši kudu le gore maphelo ao a ka bolokwago ga a lahlege.
Go ditela go phatlalala ga baerase go bohlokwa kudu go re thuša gore re kgone go entela batho ba bantši ka fao go kgonagalago pele ga lephoto la boraro le fihla maemong a lona a godimodimo.
Ditšhišinyo tše di ahlaahlilwe ke Lekgotlataolo la Bosetšhaba ka ga Coronavirus (NCCC), gomme pejana lehono, di ahlaahlilwe gotee le Ditonakgolo, dimeyara le baetapele ba setšo ka Lekgotleng la Kgokaganyo la Mopresidente.
Go latela dipoledišano tše, Kabinete e tšere sephetho sa gore naga e bewe Legatong la Temošo la Bobedi leo le Beakantšwego go thoma ka moswane.
Se se ra gore:
- Diiri tša kiletšo ya mesepelo bošego di tla thoma ka iri ya 11 mantšiboa gomme tša fela ka iri ya 4 ka masa.
- Dikgwebo tše di sego bohlokwa tša go swana le diresturente, dipara le mafelo a boitšhidullo a tla swanelwa ke go tswalelwa ka iri ya 10 mantšiboa. Se ke go dumelela bašomi ba tšona le bareki go ya gae pele ga ge diiri tša kiletšo ya mesepelo di thoma.
- Dikgobokano ka moka di tlo iletšwa go palo ya godimodimo ya batho ba 100 ka gare le batho ba 250 ka ntle.
Ge lefelo le le le lennyane kudu go amogela dipalo tše fao go ka bago le sekgoba magareng ga batho, gona palo ye e sa fetego seripagare sa bogolo bja lefelo leo e ka šomišwa Se se akaretša ditirelo tša sedumedi, ditiragalo tša dipolotiki le dikgobokano tša setšhaba, gammogo le diresturente, dipara, dithabene le mafelo a go swana le tšona.
Magato a mangwe a mmalwa a bohlokwa a tla tšwelela go dula a phethagatšwa.
Go tšwela pele go ba kgapeletšo go motho yo mongwe le yo mongwe go apara maseke wa sefahlego wo o pipago nko ya gagwe le molomo dinako ka moka ge a le mafelong a setšhaba.
Ke molato o mogolo go se dire seo.
Beng le balaodi ba meago ya setšhaba, mafelo, mabenkele, diresturente, dithekisi le dipese ba rwele maikarabelo a go netefatša gore batho bao ba lego meagong ya bona goba bao ba lego ka difatanageng tša bona ba apara dimaseke, le gore magato a maleba a go tlogela sekgoba magareng ga batho a a phethagatšwa.
Ge diteko tša gago di ka laetša gore o na le COVID-19, o swanetše go ipeela thoko ka gae matšatši a 10 go tloga ka letšatši le o thomilego go ba le maswao a bolwetši.
Ge e le gore o bile kgauswi le motho yo a nago le COVID-19, o swanetše go ipeela thoko le wena mo matšatšing a lesome ka morago ga go ba kgauswi le yena, le ge e le gore ga o bontšhe maswao afe goba afe.
Go tseba le go beela thoko batho bao ba kopanego le motho yo a nago le corona ke mokgwa wo mokaone wa go thibela baerase ye go phatlalala, ka fao go bohlokwa kudu gore ka moka ga rena re obamele melawana ya go ipeela thoko le ya go itlhaola.
Dipoloko tša bahu di sa beetšwe mellwane ya gore di se tsenelwe ke batho ba go feta ba 100, gomme, go swana le peleng, meletelo ya bošego, dikgobokano tša ka morago ga dipoloko tša bahu le dikgobokano tša ‘after-tears’ ga se tša dumelelwa.
Le ge naga e lebile lephoto la boraro la diphetetšo, go fihla mo lebakeng le ga re tsebe gore lephoto le le tlo ba le lešoro go fihla kae goba gore le tlo tšea lebaka le lekaakang.
Go ya ka bašomi ba tša mahlale bao ba eletšago mmušo, go ba šoro ga lephoto le la boraro go tlo laolwa kudu ke bontši bja batho bao re bago kgauswi le bona.
Se se ra gore yo mongwe le yo mongwe wa rena o swanetše go nagana ka batho ka moka bao re bago kgauswi le bona letšatši le lengwe le le lengwe le go fokotša go ba kgauswi le bona.
Ka dinako tše dingwe ga go kgonege go efoga go ba kgauswi le batho ba bangwe, go swana le ka mošomong goba ge re le ka mabenkeleng goba ka dinamelweng tša bohle.
Mabakeng ao, go bohlokwa gore re obamele kudu ditshepedišo ka moka tša maphelo ka go apara dimaseke, go tlogela sekgoba gareng ga rena le batho ba bangwe le go netefatša gore go ba le tsenyomoya ya maleba.
Eupša kae le kae fao go kgonagalago, re swanetše go fokotša go ba kgauswi le batho ba bangwe mo nakong ye.
Se se ka ra gore re fege dikgobokano tša setšhaba, re efoge mafelo a setšhaba le go se tšeye maeto ka ntle le ge go hlokagala.
Dikgobokano ke methopo ye megolo ya diphetetšo, e ka ba tša manyalo, dipoloko tša bahu, meletlo ya setšhaba, ditirelo tša sedumedi, dikopano tša dipolotiki goba dikgobokano fela tša ba lapa le bagwera.
Re swanetše go gopola gore baerase ga e sepele go tloga go lefelo go ya go le lengwe ka boyona; e sepela le batho.
Ge re sa tšeye maeto kudu, baerase e tlo phatlalala gannyane.
Go tloga go le bohlokwa go efoga mafelo a ka gare ga meago, ka ge corona e phatlalatšwa moyeng ge motho a bolela, a gohlola goba a ethimola.
Ge o nyaka go kopana le motho, go akaretšwa le leloko la lapa la gago, go bolokegile go dira seo ka ntle lefelong leo le nago le tsenyomoya kudu.
Bao ba lego kotsing ye kgolo, go akaretšwa batšofadi le bao ba nago le malwetši ao a bobamego, ba swanetše go ntšha mahlo dinameng ebile ba swanetše go fokotša go ba kgauswi le batho kudu ka fao ba ka kgonago.
Ge yo mongwe le yo mongwe wa rena a ka tšea matsapa a mo lebakeng le, re tla thuša go fokotša diphetetšo.
Re tla fokotša kgatelelo dipetleleng tša rena, gomme, ge re dira seo, re tla phološa maphelo a mantši.
Ge re tšwela pele go nepiša go fokotša diphetetšo tša baerase ka maitshwaro a rena, re tsene gare ka lenaneo le legolo la go entela setšhaba leo le sego la ka la bonwa ka nageng ya rena.
Dibeke tše pedi tše di fetilego, re thomišitše ka kgato ya bobedi ya lenaneo la moento, re lebeletše kudu go entela bašomi ba tša maphelo bao ba sego ba hlwa ba entelwa ka kgatong ya mathomo le batho ka moka ka mo nageng ya rena bao ba nago le mengwaga ye 60 le ya go feta.
Se se latela kgato ya mathomo ya lenaneo le, fao bašomi ba tša maphelo bao ba nyakilego go ba ba 480 000 ba ilego ba entelwa.
Bašomi ba go feta 67% ba tša maphelo a setšhaba ba entetšwe.
Bašomi ba ba entetšwe ka moento wa Johnson & Johnson, wo o nyakago gore batho ba entelwe gatee.
Ka ge bohlatse bo laetša gore batho bao ba tšofetšego ba kotsing ye kgolo ya bolwetši bjo bo kekilego bja COVID-19 le go hlokofala, re beile pele go entela batšofadi ka mo kgatong ya bobedi.
Mo dibekeng tše di fetilego tše pedi, batho ba go feta ba 480 000 ba hweditše selekano sa bobedi sa moento wa Pfizer bjalo ka karolo ya lesolo la go entela setšhaba.
Ka ge moento wa Pfizer o nyaka gore batho ba entelwe ka dilekanyo tše pedi go fana ka tšhireletšo ya godimodimo, batho ba ba swanetše go hwetša selekanyo sa bobedi sa moento matšatši a 42 ka morago ga selekanyo sa bona sa mathomo.
Ka moka, batho ba go feta ba 960 000 ka Afrika Borwa ba hweditše selekanyo sa moento o tee.
Mo matšatšing a mmalwa ao a tlago, re tla be re entetše dilekanyo tša moento wo go batho ba go feta ba milione o tee go maAfrika Borwa ao a lego kotsing kudu.
Go tloga go thabišitše kudu go bona diswantšho tša badudi ba rena ba batšofadi ba hwetša moento wo, le go bala ka dikanegelo tše ntši tša go loka le go rata naga ya bona ga bao ba etetšego mafelo a moento.
Maitemogelo a makaone a go entela setšhaba go fihla mo lebakeng le a laetša bobedi boikgafo le bophrofešenale ga bašomi ba rena ba tša maphelo, le boitokišetšo bjo bogolo bjo bo dirilwego go netefatša gore go entela setšhaba go a atlega.
Lenaneong la Elektroniki la go Ingwadišetša go Entelwa (EVDS) le laola tshepedišo ya go ngwadišetša kabo ya meento.
Lenaneo le le amanya batho bao ba ingwadišitšego le lefelo la moento leo le lego kgauswi le bona.
Lenaneo le le kgontšha sehlopha sa bosetšhaba go hlokomela tšhomišo ya moento le go romela meento fao e hlokegago gona.
Lenaneo la go ngwadiša le go entela batho ba mengwaga ye 60 le ya go feta le sepela gabotse
Mo lebakeng le re na le batho ba go feta dimilione tše tharo bao ba ingwadišitšego go EVDS.
Ka ge se e le la mathomo lenaneo le le šomišwa, go a kwešišega gore go bile le mathata mathomong, ao a šitetšego batho gomme ka dinako tše dingwe a baka dititelego.
Ka mahlatse, mathata a a rarollotšwe ka pela gomme lenaneo le fela le fetošwa le go maatlafatšwa ge moento o tšwela pele.
Go na le ditlhohlo tše dingwe tšeo re šomelago go di rarolla.
Palo ye kgolo ya batšofadi ba kopane le mathata a go ingwadiša go EVDS.
Se ke ka lebaka la tlhokego ya phihlelelo ya ditlabelo tše di hlokegago gore o ingwadiše inthaneteng, tša go swana le dikhomphutha, didirišwa tša go ba le inthanete goba diselefoune, kamoka le go palelwa ke go latela ditaelo tše di ngwadilwego ka Seisemane.
Re šoma go rarolla mathata a, gomme lesolo le legolo la go thuša batšofadi gore ba ingwadiše le tšwela pele.
Go na le ditsela tše nne tšeo o ka ingwadišago ka tšona gore o hwetše moento wa gago wa COVID-19:
- Ka go šomiša sefala sa go ingwadiša inthaneteng seo se hwetšagalago go wepsaete ya https://sacoronavirus.co.za/
- Ka go taela *134*832# gomme wa ingwadiša ka go latela ditaelo
- Ka go romela lentšu le “REGISTER” ka WhatsApp go 0600 123 456
- Ka go letšetša lefelo la megala ya go se lefelwe la bosetšhaba go 0800 029 999, fao go nago le motho yo a ka go thušago go ingwadiša le go araba dipotšišo dife goba dife ka ga lenaneo la moento.
Yo mongwe le yo mongwe wa rena a ka thuša batswadi ba rena, bomakgolo ba rena, goba batšofadi ba setšhabeng sa rena go ngwadišwa lenaneong le go šireletšega.
Meento ka moka yeo e dumeletšwego go šomišwa ka Afrika Borwa e bolokegile ebile e šoma gabotse.
E dirilwe diteko ka tlhokomelo ka ditekong tše kgolo gomme ya sepedišwa ka ditshepedišong tša tumelelo tšeo di tseneletšego ke Bolaodi bja Taolo ya Ditšweletšwa tša Maphelo bja Afrika Borwa le ke mekgatlo ye mmalwa ya bolaodi bja tša maphelo go ralala le lefase.
Se bohlokwa kudu ke gore ka moka ga tšona di fana ka tšhireletšo kgahlanong le bolwetši bjo bo kekilego goba lehu ka lebaka la COVID-19.
Re tšwela pele go boledišana le batšweletši ba meento gore re kgone go akaretša meento ye e fapanego ka lenaneong la rena.
Ba bangwe ba batšweletši ba ba gare ba nyaka ditumelelo tša maleba go tšwa go bolaodi bja rena bja ditšweletšwa tša maphelo.
Lesolo la go entela batho ka bontši ke matsapa a mohlakanelwa le badirišani ba rena ka moka.
Mo lebakeng le go na le mafelo a go entela a go feta a 400 go ralala le naga ka go bobedi makaleng a setšhaba le a phraebete.
Ka ge re begile mo nakong ye e fetilego, re hweditše meento ye e lekanego go fihlela go enta batho ba bagolo ka moka ka mo nageng, bao ba ka bago batho ba 40 milione.
Se se akaretša dilekanyo tše 31 milione tša moento wa Johnson & Johnson, e lego selekanyo se tee, seo se tlago tšweletšwa ka mo Afrika Borwa.
Se akaretša dilekanyo tše 20 milione tša moento wa Pfizer, wo o nyakago dilekanyo tše pedi go fa tšhireletšo ka botlalo.
Go tlišwa fao go rulagantšwego ga meento ya Johnson & Johnson le ge go le bjale go ditetšwe ka lebaka la mathata a taolo ao a amanago le go se obamele melawana ya maleba ka pholanteng ya tšweletšo ka United States.
Re emetše gore mathata a a rarollwe pele ga ge selekanyo sa mathomo sa meento ya Johnson & Johnson e ka lokollwa go tšwa lefelong la ka Gqeberha ka Kapa Bohlabela.
Le ge e le gore se ke tlhohlo ye e amilego kabo ya meento go dinaga tše ntši e sego fela ka nageng ya rena, re ikgokaganya kgafetšakgafetša le ba taolo ba maleba go netefatša gore dilekanyo tša rena di ka lokollwa ka pela ka fao go kgonagalago.
Dilekanyo tše di ka bago tše 1.3 milione tša Pfizer di šetše di phatlaladitšwe gomme tše 500 000 di hlabetšwe.
Dilekanyo tše dingwe tše 636 000 di tlo goroga bošegong bja lehono gomme di tlo tlišwa beke ye nngwe le ye nngwe ka morwalo wa go lekana le wa lehono go fihla mafelelong a Phupu, fao re tla amogelago dilekanyo tše 2.5 milione.
Dikgato tša rena tša go šomiša moento wa Pfizer mo lebakeng le di amile lebelo leo re kgonago go bula mafelo a go enetala ka lona.
Ka lebaka la diteng tša moento wa Pfizer tšeo di nyakago lenaneo la kabo leo le tonyago kudu, go akaretšwa ga mafelwana a mannyane le mafelo ka mafelong ao a lego a magaeng kudu go diretšwe mellwane.
Ge moento wa Johnson & Johnson o lokollotšwe, go tlo ba bonolo kudu go e hlabela. Ke selekanyo se tee gomme sona se ka kgona go bolokwa ka setšidifatšing seo se tlwaelegilego.
Le ge e le gore go phethagatša ga meento ya rena go a hlatloga mo dibekeng tše di latelago, ke ipiletša go mang le mang go se fele pelo le go emela nako ya bona.
Go bohlokwa gore re dumeleleng bašomi ba tša maphelo le bao ba nago le mengwaga ye 60 le ya go feta go entelwa pele, ka ge ba le kotsing kudu ya gore ba ka babja kudu goba ba amogelwa sepetlele.
Mo lebakeng le, ke fela dihlopha tše pedi tše tšeo di nago le maswanedi a go hwetša moento go fihla ge dihlopha tše dingwe tšeo di beilwego pele di tsebagatšwa.
Ke rata go leboga badirišani ba rena ka moka ba setšhabeng, go akaretšwa ba ka lekaleng la phraebete, la bašomi, le mekgatlo ya setšhaba, dihlopha tša sedumedi le baetapele ba setšo, ge ba tlile ka ditsela tša boithomelo tša go thekga lesolo le.
Bjalo ka khontinente ya Afrika re tšwela pele ka matsapa a go katološa bokgoni bja rena bja go tšweletša meento ka nepo ya gore re kgone go itšweleletša meento.
Gape re kariolo ya matsapa a lefase ka bophara a go netefatša gore dinaga ka moka di kgona go fihlelela meento ye e lekanego ka tšhoganetšo.
Re tšwela pele go ipiletša go dinaga ka moka go thekga phetišetšopele ya tumelelano ya TRIPS ye e dirilwego ka go Mokgatlo wa Kgwebišano wa Lefase gore meento ya COVID-19 le dihlare di kgone go tšweletšwa ka bontši, ka tefelo ya fase le ka lebelo.
Bjalo ka ge ditsela tša rena tša go šogana le leuba le di nyakile gore re swarane re dire mmogo, go tla ba fela bjalo le ka lesolo la rena la go hlabela meento leo le nyakago gore setšhaba ka moka se kgate tema gore re atlege.
Mo lebakeng le, selo sa rena seo re se beilego pele ke go hlatloša lesolo la rena la moento gore le fihlelele batho ba bantši ka fao go kgonagalago, ka pela ka fao go kgonagalago, ka karolong ye nngwe le ye nngwe ya naga ya rena.
Le ge go le bjale, re swanetše go ditela go hlatloga ga diphetetšo ka fao re ka kgonago gore re thuše badudi ba rena bao ba lego kotsing kudu gore ba šireletšege.
Beke ye nngwe le ye nngwe yeo re ditelago go hlatloga ga diphetetšo tša lephoto la boraro go re thuša go entela diketekete tše makgolo tša batho, gomme se se ka phološa maphelo.
Se ke ka lebaka leo go le bohlokwa go rena go dira se sengwe gonabjale, le gore re se dire mmogo, gore re fokotše go phatlalala ga baerase ka go apara dimaseke, go efoga dikgobokano le mafelo a ka gare ga meago, go tlogela sekgoba magareng ga rena le batho ba bangwe le go hlapa goba go sanithaesa diatla tša rena kgafetšakgafetša.
Ka go akgofiša lenaneo la moento, re kgauswi le go fenya leuba le.
Re ka se fele maatla mo lebakeng le. Re ka se itebale.
Go tšwa go yo mongwe le yo mongwe wa rena go itšhireletša, go šireketša ba malapa a rena le ditšhaba tša rena go fihla ge ka moka ga rena re entetšwe.
Ke le kgopela go ba le maatla, kgotlelelo, le setlwaedi sa lena bjalo ka maAfrika go thekgana le go bušetša morago lephoto le la boraro.
Re ka atlega ebile re tlo atlega, go swana le ge re atlegile peleng. A Modimo a šegofatše Afrika Borwa le go šireletša batho ba yona.
Ke a leboga.
