MaAfrika Borwa a gešo ao a rategago,
Labohlano le le tlago le tlo ba tekano ya ngwaga go tloga mola go begwago ka molwetši wa mathomo wa coronavirus ka Afrika Borwa.
Go tloga ka yona nako yeo, batho ba go feta ba milione le seripa ka Afrika Borwa ba fetetšwe gomme batho bao ba nyakilego go ba ba 50 000 go begilwe gore ba hlokofetše ka lebaka la bolwetši bjo.
Tše ntši di fetogile ka nageng ya rena le maphelong a rena.
Eupša moya wa batho ba rena ga se wa fetoga.
Le kgotleletše mathata a magolo kudu, eupša le tšwetše pele la se fele maatla, la kopana le go ba le kholofelo.
Bjale, ngwaga ka morago ga ge baerase ye e fihlile ka nageng ya rena, re na le leano leo le kwagalago gabotse gore re laole diphetetšo gomme, mafelelong, re fenye bolwetši bjo.
Mo nakong ya ka fase ga ngwaga setšhaba sa bašomi ba tša mahlale lefaseng ka bophara se hlamile, sa dira diteko le go tšweletša meento ye mmalwa yeo e bolokegilego le go šoma gabotse kgahlanong le bolwetši bjo.
Bašomi ba tša mahlale ba Afrika Borwa le dihlongwa tša dinyakišišo di bile le seabe se bohlokwa mabapi le maitapišo a ebile ba tsentše letsogo go tsebo ya lefase ka bophara ka ga bolwetši bjo, go akaretšwa mabapi le go tšwelela ga mehuta ye meswa ya bolwetši bjo.
Ke kgale re eme ka lentšu la gore moento o tla ba kgato ya rena ye e tšeetšwego sephetho ya go lwantšha COVID-19, gomme ka yona tsela yeo re hlomile ditshepedišo maemong a ka khonthinenteng le a bosetšhaba go lokišetša gore go hwetšagale moento wo o šomago gabotse.
Go swana le dinaga tše dingwe tše ntši, le rena bjale re thomišitše ka lenaneo la rena la go hlaba moento.
Mo matšatšing a 10 go tloga mola re thomago ka lenaneo la rena la go hlaba moento wa coronavirus, bašomi ba tša maphelo ba go feta ba 67 000 – bao ba etilego pele ntwa ya rena kgahlanong le COVID-19 – ba entilwe.
Morwalo o moswa wa mabotlelwana a 80 000 tša moento wa Johnson & Johnson o fihlile ka mo nageng maabane, gomme gannyanegannyane re oketša palo ya mabotlelwana a, ao a šomišetšwago go enta batho letšatši le lengwe le le lengwe.
Go thomišwa ga lenaneo la rena la go hlaba moento go sepetše gabotse kudu.
Go laeditše gore re ka kgona go fihlelela ge re šomišana mmogo bjalo ka mmušo, setšhaba sa bašomi ba tša mahlale le lekala phraebete.
Diprofense ka moka di hlomile mafelo a go entela batho gomme di hlomile maano a go katološa lenaneo le ge le dutše le gola.
Palo ya mafelo ao a tlago ba gona a go entela batho a tla oketšwa bekeng ye e tlago go tloga go mafelo a 17 go fihla go a 49.
Go mafelo a a 49, a 32 a tla ba dipetlele tša setšhaba gomme mafelo a 17 a tla ba dipetlele tša phraebete.
Wona a akaretša mafelo a ka dinagamagaeng ka nepo ya go kaonafatša phihlelelo go bašomi ba maphelo ba dinagamagaeng.
Ge go entelwa ga bašomi ba tša maphelo go phethilwe, re tla thomiša ka kgato ya bobedi ya go entela batho go ya mafelelong a Moranang goba mathomong a Mopitlo.
Kgato ya bobedi e tla akaretša batšofadi, bašomi ba ditirelo tše bohlokwa, batho bao ba phelago ka ditheong goba bao ba di šomelago le bao ba phelago ka malwetši ao a bobamilego.
Ka mo kgatong ye, re tlo thoma go diriša mafelo a mantši kudu a go entela batho ka lekaleng la setšhaba le la phraebete a tlhokomelo ya tša maphelo gore re kgone go fihlelela batho ba bantši ka fao re ka kgonago ka gona ka nako ye nnyane yeo e kgonagalago.
Mo nakong ye e sa tšwago go feta re sa tšwa go saenela tumelelano le ba Johnson & Johnson ka nepo ya go hwetša mabotlelwana a 11 milione.
Go mabotlelwana a, a 2.8 milione a tla tlišwa ka kotareng ya bobedi gomme ao a šetšego a tla arolwa le go tlišwa ge ngwaga o dutše o sepela.
Re hweditše gape le mabotlelwana a mangwe a moento a 20 milione go tšwa go Pfizer, gomme a tlo tlišwa go thoma ka kotara ya bobedi.
Godimo ga fao, re hweditše mabotlelwana a moento a 12 milione go tšwa go lenaneo la COVAX ebile re gare re feleletša magato a rena a dgo abelana meento ye le dinaga tša Mokgatlo wa Selekane sa Afrika.
Re fela re ikgokaganya kgafetšakgafetša le batšweletši ba bangwe ba meento go netefatša gore re na le dipalo tše re di hlokago tša meento ye ge re e hloka.
MaAfrika Borwa ao a rategago,
Ge ke be ke bolela le setšhaba la mafelelo, mathomong a kgwedi ye, naga e be e fetile nako ya tlhatlogo ya lephoto la bobedi la diphetetšo tša coronavirus.
Ka ge le be le hlohleletšwa ke mohuta o moswa wa baerase ye, lephoto la bobedi le bile šoro kudu ebile le bakile tahlegelo ye kgolo ya maphelo go feta lephoto la mathomo.
Naga ye bjale e tšwele ka go lephoto la bobedi.
Diphetetšo tše diswa, go amogelwa ga balwetši sepetlele le mahu ka moka ga tšona di theogetše fase kudu ebile a tšwela pele go theogela fase gannyanegannyane.
Mo bekeng ye e sa tšwago go feta, naga ye e bile le diphetetšo tše diswa tšeo di nyakilego go ba ka fase ga tše 10 000.
Kgwedi yeo e fetilego, ka beke ya mafelelo ya Pherekgong, naga ye e bile le diphetetšo tše diswa tše di fetago tše 40 000.
Gomme kgwedi pele ga fao, ka beke ya mafelelo ya Manthole, naga e bile le diphetetšo tše diswa tše di nyakilego go ba tše 90 000.
Go theogela fase mo ga diphetetšo mo dibekeng tše di fetilego tše seswai ke ka lebaka la go diriša magato a maphelo a setšhaba ao a tsebagaditšwego, go fetoga ga maitshwaro le go tiya ga masole a mebele go bao ba kilego ba fetetša ke bolwetši bjo ka ditšhabeng tša rena.
Re kgonne go tšwa ka go lephoto la bobedi ka gobane batho ba bantši ba ile ba obamela dikiletšo tše boima le go obamela ditshepedišo tša maphelo tša motheo, go akaretšwa go apara dimaseke le go tlogela sekgoba magareng ga bona le batho ba bangwe.
Magato ao re ilego ra swanela ke go a tsenya tirišong ka Manthole a be a hlokega gore re laole diphetetšo le go thibela gore mafelo a rena a maphelo a se ke a tlala ka balwetši.
A be a hlokega go phološa maphelo.
Re ile ra swanela ke go diriša magato a re tseba gore a bea dikiletšo go maphelo a ka mehla a motho yo mongwe le yo mongwe ka mo nageng. A ile a baka tšhitelego ye kgolo go batho ba bantši.
Le ge e le gore re tšere matsapa ka fao re ka kgonago ka gona go dira gore re bule ekonomi, re be re tseba gape gore go bile le dikarolo tše dingwe tša ekonomi tšeo di tlago amega le tšeo di ka se kgone go šoma ka botlalo.
Mokgwa wa rena o bile wo e lego gore mellwane yeo ga se ya swanela go dula e tsentšwe tirišong lebaka le letelele go feta ka fao go hlokagalago go laola bolwetši bjo.
Ka lebaka la go theogela fase ga diphetetšo, naga ye bjale e ka fediša dikiletšo tše dingwe tša mesepelo le tša ditiragalo.
Gape, re dira se re ntšhitše mahlo di nameng.
Le ka morago ga lebaka le letelele la diphetetšo tša fasana, re bone ka fao palo ya diphetetšo tše diswa e ka hlatlogago ka gona ka lebelo ka ntle le go fa temošo.
Go ya ka tshekatsheko ya seemo sa bjale sa leuba ka mo nageng, Kabinete e tšere sephetho pejana lehono go tloša naga ye go Legato la Temošo la Boraro la go ya go Legato la Temošo la Mathomo la Coronavirus.
Legato la temošo le leswa le tla thoma go šoma moragonyana mantšiboeng a lehono ge melawana ye e šetše e ngwadilwe ka gare ga Kuranta ya Mmušo.
Se se tla ra gore:
- Diiri tša kiletšo ya mesepelo bošego bjale di tla thoma go iri ya 12 bošegogare go fihla ka iri ya bone mesong.
- Dikgobokano di tla dumelelwa, go latela mellwane ye e beilwego ya mabapi le bogolo bja mafelo, go obamela go tlogela sekgoba magareng ga batho le ditshepedišo tše dingwe tša maphelo.
Dikgobokano tše di tla akaretša tša sedumedi, tša setšhaba, tša sepolotiki le tša setšo.
- Palo ya godimodimo ya batho bao ba dumeletšwego fao dikgobokanong dife goba dife ke batho ba 100 ka gare ga meago goba batho ba 250 ka ntle ga meago. Ge lefelo le le le lennyane kudu go ka kgona go amogela dipalo tše fao go tla bago le sekgoba magareng ga batho, gona palo ye e sa fetego seripagare sa bogolo bja lefelo leo e ka šomišwa.
- Meletelo goba dikgobokano tše dingwe pele ga dipoloto goba ka morago ga dipoloko ga se ya dumelelwa.
- Mafelo a boithabišo a bošego a tla dula a tswaletšwe.
- Thekišo ya bjala e tla dumelelwa, go ya ka ditumelelo tša tlwaelo tša dilaesentshe tša mafelo ao. Le ge go le bjale, ga go bjala bjo bo swanetšego go rekišwa ka diiri tša bošego tša kiletšo ya mesepelo.
- Go apara dimaseke mafelong a setšhaba e sa le kgapeletšo, gomme go se apare maseke fao go nyakegago e sa le molato wa bosenyi.
- Mellwane ya naga ye 33 yeo e bego e tswaletšwe mo nakong ye ka moka e tla dula e tswaletšwe, mola ye mengwe ye 20 yeo e bego e butšwe e tla dula e butšwe.
- Ke fela maemafofane a mahlano ao a tlago bulela maeto a boditšhabatšhaba fao go tla bego go beilwe magato a taolo ya diphetetšo ao a tlwaelegilego. Maemafofane a ke bja OR Tambo, Cape Town, King Shaka, Kruger Mpumalanga le bja Lanseria.
Bjale ka ge re fediša dikiletšo tše dingwe, ga se ra swanela go itebale.
Dikiletšo tše mmalwa tšeo di sa dirišwago ka fase ga Legato la Temošo la Mathomo di tlogetšwe gore di tšwele pele go šoma ka nepo ya go dira gore diphetetšo di dule di le fase le, kudukudu, go thibela ditiragalo tše di bakago diphetetšo tše dintši.
Mohuta o moswa wa baerase – wo o bitšwago 501Y.v2 – bjale ke mohuta wa baerase ye wo o tletšego kudu ka mo nageng.
Ka gobane mohuta wo moswa wo o fetetšwa gabonolo kudu, mohuta wo o kgona go fetetša batho ba bantši wa tliša kgatelelo ye kgolo go lenaneo la rena la maphelo gomme mafelelong re feletša re eba le tahlegelo ye kgolo ya maphelo.
Ka fao, go tlogela sekgoba magareng ga rena le batho ba bangwe go sa le bohlokwa kudu.
Go apara maseke le go efoga fao go tletšego batho go sa le bohlokwa kudu le go feta.
Gomme bjale go sa le bohlokwa kudu gore ka moka ga rena re taoneloutele diselefounong tša rena app ya selefoune ya COVID Alert SA.
MaAfrika Borwa ao a nyakilego go ba a dimilione tše pedi ba šetše ba šomiša app ya COVID Alert SA gore ba tsebišwe ge e le gore ba bile kgauswi le motho yo a fetetšwego ke baerase.
O kgopelwa go ya go dirwa diteko ge o ka ba le le lengwe la maswao a COVID-19.
Magato a ga se fela go itšhireletša eupša ke gape go šireletša bao re ba ratago le bao re kgathalago ka bona.
Go latela magato a ke go itšhireletša, go šireletša ba lapa la gago le setšhaba sa geno.
Ke mabapi le go rwala maikarabelo le go kgathala.
Re swanetše go tšwela pele ka magato a le ge e le gore batho ba bantši ba a entelwa.
Meento e fokotša kudu kgonagalo ya gore motho a be le maswao a baerase ye le gore a babje kudu, ebile e fokotša palogare ya diphetetšo ka setšhabeng.
Ka fao re nyaka go bona meento bjalo ka magato ao re nago le ona ka lenaneong la twantšho ya go laola leuba le.
Ka ge re boletše mo nakong ye e fetilego meento bjale ke legato leo le šomago gabotse kudu leo re nago le lona.
Le ge go le bjale, re tla kgona fela go fenya leuba le ge re ka tšwela pele go diragatša gape magato a thibelo ka moka.
Re swanetše go dira tše ka moka gore re kgone go fenya leuba le le gore re kgone go akgofiša tsošološo ya ekonomi ya rena.
Re swanetše go dira se go bušetša sekeng naga ya rena go kgolo le go dira gore batho ba boele mešomong.
Le ge e le gore ditiragalo tša ekonomi di boela sekeng, le ge re tsenya tirišong lenaneo la tlhohleletšo ya tlhomo ya mešomo le la peeletšo go mananeokgoparara, le ge re diragatša dipeakanyoleswa tša ekonomi ka tšhoganetšo ye kgolo, dikgwebo tše ntši di sa swere bothata bja go dira kgwebo.
Batho ba bantši ba sa lahlegetšwe ke mešomo gomme malapa a mantši a sa kwa seabe sa go lahlegelwa ke bontši bja letseno la bona.
Ka ge ke tsebagaditše ka Polelong ya Seemo sa Naga, gore re okeditše nako ya go ba mošomong ya Thušo ya Tšhelete ye e Kgethegilego ya mabapi le COVID-19 ka dikgwedi tše dingwe tše tharo, go fihla mafelelong a Moranang.
Re okeditše gape le nako ya kholego ya thekgo ya meputso ye e kgethegilego ya go amana le COVID-19 ya Sekhwama sa Bao ba Lahlegetšwego ke Mešomo (UIF) go fihla ka la 15 Hlakola 2021 go makala a ekonomi ao a sego a kgona go šoma mo nakong ye.
Magato a a laeditše gore a šoma gabotse go fokotša seabe sa leuba le go ekonomi go bao ba lego kotsing kudu ka setšhabeng sa rena.
Ditšhelete tša setšhaba tša naga ya rena, le ge go le bjale, di ka fase ga kgatelelo kudu, gomme re ka se tšwele pele ka magato ao a kimollo go ya go ile.
Go boela go Legato la Temošo la Mathomo go ra gore bontši bja dikiletšo tšeo di bego di sa šoma mabapi le go šoma ga ekonomi di tlošitšwe.
Re emetše gore se se feletše ka tšhomišo ya godimo ya tšhelete, yeo e thekgwago ke go tsoga gannyanegannyane ga tlhomo ya mešomo.
Re emetše gore dikgwebo di tsenye tirišong maano ao di bego di sa a emišitše.
Ge re dira diphetošo tša mananeo go tšwela pele, se se tla godiša ditšwelopele tšeo re thomilego go di bona ka ekonoming.
Ke ka lebaka leo matsapa le maitapišo a rena bjale a swanetše go ya go go godiša ekonomi – gomme se se akaretša go dira gore diphetetšo di dule di le fase.
Ka lebaka le, gareng ga a mangwe, go fedišwa ga dikiletšo ga se gwa swanela go bonwa bjalo ka lebaka leo le dirago gore re tlogele go obamela melawana ya go iphemela.
Tšhošetšo ya lephoto la boraro e tloga e le gona kudu, go swana le tšhošetšo ya mehuta ye mengwe ye meswa ye mentši ya baerase ye.
Go swana le ge re bone mo ngwageng wo o fetilego, magato ao re a tšeago bjalo ka motho o tee le bjalo ka seboka a tla laola ge eba re tlo itemogela go tšwelela ga lephoto le lengwe la baerase le gona bjang.
Mo lebakeng le, baerase ye e tšwela pele go rarela ka malapeng a rena, ka mafelong a rena a mešomo le ka ditšhabeng tša rena.
Ge lesolo la rena la go enta batho le gola, re swanetše go tšwela pele go ntšha mahlo dinameng kudu ka nepo ya go itšhireletša le go šireletša ba bangwe.
Mmogo le bašomi ba rena ba tša mahlale le ditsebi, re tlo tšwela pele go hlokomela seemo kudu le go fetoša mokgwa wa rena ka tsela ye e nago le phetolo le ya go fetogafetoga.
Leuba le le tšere tše ntši go rena, eupša ga se la tšea maatla a rena, go kgotlelela ga rena goba maikutlo a rena a kwelanobohloko bjalo ka batho.
Ga se la nyefiša moya wa rena goba la dira gore sephetho sa rena se fokole.
Moya wa rena wa seAfrika Borwa wo o swanago o nnoši wo o re kgontšhitše gore re tie le ge re be re lebagane le tšhošetšo yeo re sego ra ka ra e bona mo nakong ye e fetilego, o tlago tšwela pele go re hlohleletša ge re beakanya leano la rena la tsošološo.
A re duleng re kopane, re na le kholofelo ebile re ikemišeditše go feta le peleng go fenya tlhohlo ye.
A Modimo a tšwele pele go šegofatša Afrika Borwa le go šireletša batho ba yona.
Ke a leboga.
