Kopano ye e kgethegilego ya Kabinete ye e bego e swerwe ka bidio ya inthanete e swerwe pele go thomišwa ka Kopano ya Kabinete ya Lekgotla.
A. Dipheto tša Kabinete
1. Katološo ya Leano la Mokgatlo wa Mohlagase wa Haetrotšene (HSRM)
1.1. Kabinete e dumeletše go katološwa ga HSRM mo mengwageng ye e latelago ye 10. HSRM e phethagatša Togamaano ya Leano la Naga ya Afrika Borwa la Mohlagase wa Haetrotšene leo le dumeletšwego ke Kabinete ka 2007 go lokišetša naga go tla go diriša mohlagase wa haetrotšene mo ekonoming. HSRM e aga go seo se fihleletšwego mo mengwageng ye e fetilego ye 10 go lokišetša gore Afrika Borwa bjale e fetše ka magato a yona a go nyakišiša le go itokišetša gomme e thome ka a go tšweletša le go šomiša mohlagase wo ka go o rekiša.
1.2. HSRM e kopanya gabotse ditheknolotši ka moka tša go amana le haetrotšene ka makaleng a mehutahuta a ekonomi ebile e hlohleletša kgolo ya ekonomi ye e akaretšago mang le mang. E bea Afrika Borwa bjalo ka lefelo leo le nago le bokgoni bja go ya go ile bja haetrotšene ye e ka dirišwago ka ekonoming le gape go katološa mebaraka ya diromelwantle ka ga ditheknolotši tša haetrotšene.
1.3. Botšweletši bja ditšweletšwa le dikarolo tša metšini ya haetrotšene ka mo nageng go tla tsenya letsogo go hlomeng ga mešomo le tlhabollong ya bokgoni, le gape go maatlafatša phetošo ya ekonomi yeo e tlago hola lekala la setšhaba leo le beetšwego thoko mo nakong ye e fetilego, kudukudu basadi le bafsa.
1.4. HSRM e fana gape ka ditsenogare tšeo di tlago tsenya letsogo go fokotšeng ga meši ya lefaufaung (GHG). Gareng ga tše dingwe e tla maatlafatša kabo ya mohlagase wa go dirišwa leswa go kabokgolo ya mohlagase ebile e šišinye gore go be le ditsenogare ka go lekala la Dinamelwa tša Merwalo ye Boima, e lego le lengwe la ao a tsenyago letsogo ka go meši ya GHG.
1.5. Leano le le sepedišitšwe ka go ditherišano tše di tseneletšego le batšeakarolo ba maleba ka moka, go akaretšwa dikgoro tša mmušo, dirutegi, lekala la phraebete le makgotla a tša mahlale. Le fana ka motheo wa kamano go netefatša gore go ba le kopanyo ya ditheknolotši ka moka tša haetrotšene le tlhabollo ya bokgoni ka mo nageng. Sengwalwa se se tla dirwa gore se hwetšagale wepsaeteng ya Kgoro ya Mahlale le Boitlhamelo ya: www.dst.gov.za.
2. Kwano ye e Fetošitšwego ka ga Tšhireletšo ya Sebele ya Dithoto tša Nyutleleara (CPPNM)
2.1. Kabinete e dumeletše go romelwa ga CPPNM ye e fetošitšwego Palamenteng go ya go dumelelwa, go latela Karolo ya 231(2) ya Molaotheo wa Repabliki ya Afrika Borwa wa 1996, ye e bolelago gore: “Tumelelano ya boditšhabatšhaba e tlama Repabliki fela ka morago ga ge e dumeletšwe ke sepheto sa dintlo tše pedi tša Palamente e lego sa Kopanokgothekgothe ya Maloko a Palamente le sa Lekgotla la Bosetšhaba la Diprofense”.
2.2. Dipheto tše di dirilwego ke Setheo sa Boditšhabatšhaba sa Enetši ya Athomo (IAEA) di maatlafatša tšhireletšo ya fasefase ya lefase ka bophara ya meago le dithoto tša nyutleleara tšeo di šomišwago mabakeng a go tliša khutšo. Bjalo ka leloko la IAEA, Afrika Borwa e ile ya saenela kwano ye gomme ka moragonyana ya e fetoša ka 2007.
2.3. Diphetošo tša kwano ye di maatlafatša tšhireletšo ya naga ya dinagamaloko, go akaretšwa dinyakwa tša tšhireletšo ya sebele ya mafelo le dithoto tša nyutleleara.
2.4. E fana ka lenaneo la melato ya go swana le go tsenya ka nageng le go romela dinageng tše dingwe dithoto tša nyutleleara ka ntle le go dumelelwa peleng. E tšwetša pele tirišano magareng ga dinagamaloko mabapi le go abelana tshedimošo ka ga ditiro tše di sego molaong ka ga dithoto tša nyutleleara.
3. Go Tsenywa ga Reekthara ye Nngwe ya Dinyakišišo tša Nyutleleara ya SAFARI-1
3.1. Kabinete e dumeletše go hlongwa ga protšeke ya reekthara ya nyutleleara ya mešomo ye mentši ka nepo ya go tšeela legato reekthara ya bjale ya nyutleleara ya SAFARI-1 yeo e lego ya Koporase ya Enetši ya Nyutleleara ya Afrika Borwa (NECSA). Reekthara ye e thomile go šoma ka 1965 gomme nako ya yona ya go šoma e tlo fela ka 2030.
3.2. SAFARI-1 ke ye nngwe ya batšweletši ba bane bao ba etilego pele ba radioaesothopu ya tša kalafo lefaseng yeo e šomišwago go alafa dimilione tša balwetši ngwaga o mongwe le o mongwe. E thekga naga gape le mo dinyakišišong tša mahlale, mo legorong la go dira dihlare, mo boleming, mo dithutong tša masaledi batho le diphoofolo le mo mahlaleng a tša tlhago.
3.3. Go tsenywa ga reekthara ye mpsha go tla netefatša gore Afrika Borwa e tšwela pele go ba ye nngwe ya dinaga tše di etilego pele ka mo Makaleng a le gore e holege go ditheknolotši tše diswa ka mo lefapheng le. Protšeke ye e tla etwa pele ke dikgoro tše mmalwa tše di amanego le NECSA bjalo ka modirelwamogolo.
4. Pego ya Bone ya Naga ya Afrika Borwa ka ga Tshedimošo ya Moragorago ye e Ntšhiwago ka Morago ga Dingwaga tše Pedi
4.1. Kabinete e dumeletše go romelwa ga Pego ya Bone ya Naga ya Afrika Borwa ka ga Tshedimošo ya Moragorago ye e Ntšhiwago ka Morago ga Dingwaga tše Pedi – yeo e šišinyago gore go fanwe ka tshedimošo ya moragorago ka ga matsapa a naga ye a go fokotša le go beakanya leswa phetogo ya tlelaemete – go Kopano ya Mokgatlo wa Dinagakopano ka ga Metheo ya Phetogo ya Tlelaemete (UNFCCC).
4.2. Pego ye e hlagiša melawana yeo e phethagaditšwego gammogo le magato le ditiro tšeo di dirilwego ke naga ye ka nepo ya go fokotša meši ya GHG. E hlagiša gape Tshedimošo ya moragorago ka ga go fetoša ditsenogare tša go leka go fokotša meši yeo e tšweletšwago ke ditiro tša ekonomi go latela Sengwalwa sa Ditherišano sa Bosetšhaba ka ga Melawana ya go Arabela Phetogo ya Tlelaemete.
4.3. Afrika Borwa e ikgafile go tsenya letsogo ka maleba go matsapa a lefase ka bophara a go fokotša meši ya GHG go latela dintlha tša tlhabollo tšeo di beilwego pele ke naga. Bjalo ka mosaenedi wa UNFCCC, Afrika Borwa e emetšwe go romela dipego tše tša moragorago kgafetšakgafetša.
5. Seabe sa Maikemišetšo sa Bosetšhaba (NDC)
5.1. Kabinete e dumeletše NDC ye e bušeleditšwego ya Afrika Borwa ka ga mollwane wa dinepišo tša go fokotša phetogo ya klaemete tša 2030 go romelwa go UNFCCC. Afrika Borwa e bušeleditše mollwane wa nepišo ya yona ya 2025 go tloga go tše 398 go ya go tše 510 gomme tša 2030 go tloga go tše 350 go ya go tše 420 tša ditone tša Methriki tša tekano ya Khaponetaeoksaete (Mt Co2-eq).
5.2. Ka fase ga Tumelelano ya Paris dinaga ka moka di swanetše go romela di-NDC tša tšona kamorago ga mengwaga ye mengwe le ye mengwe ye mehlano. Afrika Borwa e rometše NDC ya yona ya mathomo go UNFCCC ka Diphalane 2015, go realo e tshepiša go fokotša meši ya GHG nageng ya yona k mollwaneng wa go tloga go 398 go fihla go 614 tša ditone tša Methriki tša tekano ya Khaponetaeoksaete ka ngwaga wa 2025 le wa 2030. Tumelelano ya Paris e nyaka gape go fokotša dithempheretšha tša lefase ka bophara go ya fase gareng ga kgrata le seripagare le dikgrata tše pedi tša Selšias.
5.3. Dinaga ka moka di ile tša emelwa go mpshafatša dinepišo tša tšona tša ngwaga wa 2015 ka 2020 go netefatša gore di sepelelana le dithutamahlale tša moragorago. Mellwane ya dinepišo ye e bušeleditšwego e hlokometše dipego tša moragorago tša Phanele ya mebušo ye mentši ka ga Phetogo ya Tlelaemete, ebile e sepelelana le batšeakarolo ka moka bao ba tsenyago letsogo go matsapa a ka mo nageng.
B. Melaokakanywa
1. Molaokakanywaphetošwa wa Tšhilafatšo ya Mawatle (Thibelo ya Tšhilafatšo ye e Bakwago ke Dikepe) wa 2021
1.1. Kabinete e dumeletše Molaokakanywaphetošwa wa Tšhilafatšo ya Mawatle (Thibelo ya Tšhilafatšo ye e bakwago ke Dikepe) wa 2021 gore setšhaba se fe ditshwaotshwao ka ga ona. Molaokakanywaphetošwa wo o nyaka go fetoša Molao wa Tšhilafatšo ya Mawatle (Thibelo ya Tšhilafatšo ye e bakwago ke Dikepe), wa 1986 (Molao wa bo 2 wa 1986) gomme o dira gore o sepelelane le Kwano ye e bušeleditšwego ya Boditšhabatšhab ka ga Thibelo ya Tšhilafatšo ye e bakwago ke Dikepe (MARPOL).
1.2. Afrika Borwa ke mosaenedi wa kwano ya MARPOL, e lego kwanokgolo ya boditšhabatšhaba yeo e akaretšago thibelo ya tšhilafatšo ya tikologo ya mawatle ka dikepe ka ge di sepetšwa fao goba ka lebaka la dikotsi.
1.3. Molaokakanywaphetošwa wo o tla tsenya letsogo go lota tikologo ya mawatleng ka go fediša tšhilafatšo ya mawatle ka dikepe tšeo di tšhollago oli le dilo tše kotsi.
1.4. O šišinya gape gore dikepe di swanetše go šomiša makhura ao a nago le salfiri ya go se fete 0,50% goba di šomiše ditshepedišo tše di dumeletšwego tša go hlwekiša makhura a tšona.
2. Molaokakanywaphetošwa wa Dikhamphani wa 2021
2.1. Kabinete e dumeletše go phatlalatšwa ga Molaokakanywaphetošwa wa Dikhamphani wa 2021 gore setšhaba se fe ditshwaotshwao ka ga ona. Molaokakanywa wo o fetoša Molao wa Dikhamphani wa 2008 (Molao wa bo 71 wa 2008). Kabinete e dumeletše Molaokakanywa wo gore setšhaba se reišane ka ga ona ka Phato 2018 gomme dipoelo tša ditherišano tše di feleleditše ka gore go ngwalwe leswa diphetošo tšeo di dirilwego.
2.2. Diphetošo tše di bušeleditšwego di fana ka tlhathollo ye e tseneletšego mabapi le ditemana tše mmalwa tša Molaokakanywa wo, tšeo di nyakago go fokotša seemo sa taolo go dikgwebo; go maatlafatša masolo a go lwantšha le go hlwekiša tšhelete ye e hweditšwego ka bomenetša; go maatlafatša ditumelelano mabapi le go tsebagatša le go maatlafatša maatla a bengdišere ka khamphaning.
3. Molaokakanywa wa Bosetšhaba ka ga Phetogo ya Tlelaemete
3.1. Kabinete e dumeletše go romelwa ga Molaokakanywa wa Bosetšhaba ka ga Phetogo ya Tlelaemete Palamenteng. Molaokakanywa wo o nyaka go fana ka setlabelo sa semolao mabapi le go phethagatša Melawana ya Bosetšhaba ya go Arabela Phetogo ya Tlelaemete.
3.2. E dumelela gore melawana e beakanywe ka leswa yeo e tlago huetša go arabela ga naga ye mabapi le phetogo ya tlelaemete. E hlagiša gape gore go be le peakanyo ya diphetogo gore naga ye e kgone go fihlelela ekonomi yeo go yona go nago le meši ye mennyane le yeo e kgotlelelago tlelaemete.
3.3. Molaokakanywa wo o šetše o sepedišitšwe ka ditherišano tše di tseneletšego le setšhaba fao go bego go akaretšwa le batšeakarolo ba maleba.
C. Bao ba Thwetšwego Mešomong
Batho ka moka bao ba thwetšwego mešomong mangwalo a bona a dithuto a tla tiišetšwa le go netefaletšwa ka maleba.
1. Morena Smunda Mokoena bjalo ka modulasetulo wa Bolaodi bja Bosetšhaba bja Enetši bja Afrika Borwa.
2. Ngaka Margaret Mkhosi-Motsaathebe bjalo ka Mohlankedimogolophethiši wa Sehlongwa sa Bosetšhaba sa go Thota Ditšhila tša Metšhini ya Mahlasedi yeo e Alafago Balwetši.
Dipotšišo: Mohumagadi Phumla Williams – Seboleledi sa Kabinete
Mogala: 083 501 0139
