MaAfrika Borwa oa a rategago,
Ga se ra ba le kopano bjalo ka setšhaba ka lapeng mo lebakeng le letelele.
E bile dikgwedi tše ntši go tloga mola go bago le leuba la coronavirus ka Afrika Borwa.
Leuba le le bakile mathata a magolo go batho ba rena ka moka.
Ka morago ga nako ye telele ya go hloka bonnete le go tshwenyega, ka moka ga rena re duma ge nkabe re ka boela bophelong bja setlwaedi.
Ke a tseba gore ba bantši ba rena ba lapišitšwe kudu ke coronavirus.
Bothata ke gore re thomile go lebala gore baerase ye e sa le gona tikologong ya rena.
Ge ke boledišana le lena mantšiboeng a lehono, leuba la COVID-19 le a mpefala go ralala le lefase ka bophara.
Lefase le sa tšwa go ba le palo ya godimodimo ya dipego tša batho bao ba sa tšwago go fetelwa ke baerase ye ka beke go tloga mola leuba le le thomago le palo ya godimodimo ya batho bao ba hlokofalago ka beke.
Batho ba go feta ba 51 milione ba fetetšwe ke baerase ye lefase ka bophara, gomme bonyane batho ba 1.2 milione ba hlokofetše ka lebaka la baerase ye.
Dinaga tše ntši di ka gare ga lephotho la bobedi la diphetetšo, gomme gantši di kekile kudu go feta lephoto la mathomo.
Seo re se bonago se re tlišetša nnete ye boima: ya gore COVID-19 e kgole le go fela.
E sa le gona mo kudu. Gomme e tla dula e na le rena le mo nakong ye e tlago.
Bjalop ka Afrika Borwa, re itemogetše seo re holofelago gore ke masetlapelo a mabe kudu.
Ka nakong ya ge leuba le le gare, ka Mosegamanye, re be re eba le dipego tša batho ba 12 000 bao ba fetelwago ke baerase ye ka letšatši.
Mo dikgweding tše di fetago tše pedi go fihla mo lebakeng le, palo ya diphetetšo tše diswa e sa eme felogotee ka fase ga diphetetšo tše 2 000 ka letšatši.
Palo ya mahu e theogetše fase gannyanegannyane, go swana le palo ya batho bao ba nyakago go amogelwa ka dipetlele.
Palomoka ya batho ba baswa bao ba amogelwago ka dipetlele e theogetše fase mo bekeng ya bo 14 ka go latelana.
Se ke ka lebaka la magato a sephetho ao re a tšerego mathomong ge leuba le le sa thoma, le ka lebaka la seabe seo moAfrika Borwa yo mongwe le yo mongwe a bilego le sona go lwantšheng baerase ye.
Se ke ka lebaka la bašomi bao ba šomago balwetšing bao ba ilego ba thuša ka mafelong a rena a tša kalafo ka go hloka go itirela le go kgotlelela, gomme ba ya ditšhabeng go lekodišiša batho le go ba dira diteko, bao ba tlišitšego khutšo le šebešebe, le bao ba dirilego gore ditirelo tše bohlokwa di šome.
Go kgatelopele yeo re e dirilego, go tloga ka dithuto tše re ithutilego tšona, bjale re a tseba gore ka fase ga legato la bjale la temošo la 1 re na le ditlabelo ka moka tše re di hlokago go thibela go hlasela gape ga baerase ye.
Ge fela e le gore re obamela ditshepedišo ka moka tše di hlokagalago le melawana ye e sa lego gona – bjalo ka batho, bjalo ka dikgwebo, bjalo ka dihlongwa – go ka se be le tlhokego ya gore re boele go legato la temošo la godingwana.
Re swanetše go ikgantšha ka phetolo ya rena bjalo ka setšhaba, yeo e bonwego ka bophara le go retwa ke batho ba bantši go ralala le lefase.
Ke bile le kopano ya bidio ya inthaneteng maabane le baetapele ba mmalwa ba dikgwebo tša boditšhabatšhaba bao dikhamphani tša bona di šomago ka dinageng tše ntši go ralala le lefase. Ka moka ga bona ba retile ka mokgwa wo Afrika Borwa e laotšego leuba le.
Le ge se e le kgatelopele ye e amogelwago, re swanetše go lemoga gore leuba le go fihla mo lebakeng le le tlišitše mathata a magolo go maphelo le go phela gabotse ga batho ba rena.
Go fihla mo lebakeng le, Afrika Borwa e bile le batho bao ba ka bago ba 742 394 bao ba fetetšwego ke coronavirus.
Go batho ba, palo ya go feta 92% e fodile.
Eupša masetlapelo ao re itemogetšego ona go tloga mola leuba le le thomago e bile mahu ao a tiišeleditšwego a batho ba 20 011 ka lebaka la COVID-19.
Le ge e le gore re na le palo ya fase kudu ya mahu ge re bapetšwa le dinaga tše ntši, re ka se thome go hlakanya tahlegelo le tlhaselo yeo mahu a a bilego le tšona.
Go tloga mathomong a mathata a, nepo ya rena e bile bobedi go phološa maphelo le go šireletša go iphediša ga batho.
Ge re aga leswa ekonomi ya rena ka gareng ga leuba le, se se swanetše go tšwela pele go ba tlhobaboroko ya rena ye kgolo.
Le ge e le gore diphetetšo di theogetše fase, batho ba bantši ba sa fetelwa ke baerase ye letšatši le lengwe le le lengwe gomme re tšwela pele go ba kotsing.
Re a bona ka fao diphetetšo di ka hlatlogago ka gona ka lebelo le ka fao go makatšago ka dinageng tše mmalwa.
Re bona gape ka fao mananeo a tša maphelo a ka imelwago kudu ka gona ka lebaka la diphetetšo tšeo di hlatlogago.
Go hlatloga ga diphetetšo ka dinageng tše dingwe go feleleditše ka go tsenya tirišong leswa ga magato a boima a kiletšo ya mesepelo.
Re bone gape ka dinageng tše dingwe ka fao go hlasela leswa ga baerase ye go ka fedišago ka pela dikholofelo tša tsošološo ya ekonomi.
Re swanetše go dira se sengwe le se sengwe ka fao re ka kgonago ka gona go thibela gore se se direge ka nageng ya rena.
Ge e le gore re tlo kgona go thibela go hlasela leswa ga baerase ye ka mo nageng ya rena go na le makala a mmalwa ao re swanetšego go a fa šedi.
Sa mathomo ke seemo sa ka Kapa Bohlabela, seo se laetšago dika tša go hlasela gape ga baerase ye.
Mo bekeng ye e fetilego, palo ya diphetetšo tše diswa ka mo profenseng ye e bile godimo ka 50% go feta beke ye e fetilego.
Gomme palomoka ya diphetetšo tše diswa mo matšatšing a 14 ao a fetilego e bile godimo ka 145% go feta matšatši a 14 ao a fetilego.
Dikoketšego tše di hlohleletšwa ke diphetetšo tša godimo ka Masepaleng wa ka gare ga Toropo wa Nelson Mandela le ka Seleteng sa Sarah Baartman.
Mo kgweding ye e fetilego, go bile le koketšego ya godimo ka go amogeleng ga balwetši ka dipetlele ka mo profenseng ye.
Bohlatse bo šišinya gore go oketšega fa ga diphetetšo ka Kapa Bohlabela go hlohleleditšwe ke ditlhaselo tša baerase ka dihlongweng tša thuto ya godingwana tša go swana le diyunibesithi, dikolo le go tsenela dikgokakano tše kgolo ga batho.
Ge se se kopanywa le go se obamele magato a go tlogela sekgoba magareng ga batho, a go apara maseke le magato a mangwe a pabalelo ya maphelo, seemo sa diphetetšo se a hlongwa.
Ka ge batho ba bantši ba tloga Kapa Bohlabela ba eya diprofenseng tše dingwe – kudukudu ba eya Kapa Bodikela – go setše fela nako ye nnyane kudu pele ga ge tlhaselo ye e ka kekela dikarolong tše dingwe tša naga.
Ka fao re swanetše go tšea magato a go laola go hlatloga ga diphetetšo tše.
Ge re arabela go hlatloga ga diphetetšo, re tsenya tirišong leano la thibelo ya tlhaselo leswa ya baerase leo le hlomilwego gotee le sehlopha sa go šoma ka tlhaselo ya baerase seo se rometšwego ka Afrika Borwa ke Mokgatlo wa Maphelo wa Lefase.
Ditsenogare di akaretša go hloma dihlopha tša go phethagatša kabo ya mananeo a tlhokomelo ya maphelo ao a lebišwago setšhabeng ka nepo ya go maatlafatša go latišiša bao ba ka bego ba kopane le bao ba fetetšwe ke baerase ye, go hlohleletša ditšhaba letšatši le lengwe le le lengwe go itšhireletša, go netefatša gore mafelo a tša maphelo a lokišitšwe, le go loka go ka kgona go arabela ditlhaselo tše di ka diregago ka makaleng a mangwe.
Re tlo šomišana mmogo le mmušo wa profense, mebasepala le dihlongwa tše dingwe ka Kapa Bohlabela mo matšatšing le dibekeng tšeo di tlago go netefatša gore tlhaselo ye ya baerase e a hlokomelwa le go laolwa.
Se re se bonago ka Kapa Bohlabela se swanetše go ba temošo go rena ka moka, ya gore ga se ra swanela go iketla le go goga maoto.
Ka fao re hlokometše gape le ditiragalo tša moragorago ka mafelong ao re itemogelago dipalopalo tša godingwana go feta ka fao go tlwaelegilego ka gona mabapi le diphetetšo tše diswa.
Mafelo ao re itemogelago dipalopalo tša godingwana tša diphetetšo tša go feta tšeo di tlwaelegilego a akaretša Lejweleputswa le Mangaung ka Foreisetata, Frances Baard le Pixley ka Seme ka Kapa Leboa, le Garden Route le ka toropokgolong ya Cape Town ka Kapa Bodikela
Go netefatša gore re kgona go hloma magato ka moka ao a hlokaglaago a thibelo ya diphetešo, re, bjalo ka ge go nyakwa ke Molao wa Taolo ya Masetlapelo, katološa Seemo sa Masetlapelo a Bosetšhaba ka kgwedi ye nngwe go fihla ka la 15 Manthole 2020.
Lekala le lengwe leo le tlišago tlhobaboroko leo re swanetšego go le fa šedi ke sehla sa meletlo seo se tlago, seo ka sona maAfrika Borwa a mantši a tšeago maeto go leba dikarolong tše dingwe tša naga fao batho ba felago ba kgobokana bjalo ka ba lapa.
Ditiragalo tše, ge di ka se tsenelwe ka maikarabelo, di tliša tšhošetšo ye kgolo kudu ya ka pela go taolo ya rena ya leuba le.
Eupša re ka efoga lephoto la bobedi la tlhaselo ge ka moka ga rena re ka raloka rema ya rena, ge re ka gopola seo re swanetšego go se dira go dira gore re bolokege le gore ba bangwe ba bolokege.
Go tloga ditoropong tše kgolo le ditoropokgolwaneng go ya go ditoropo tše nnyane kudu le metse, ka moka ga rena re tseba baerase ye.
Go tloga go moithuti wa Kreiti ya R go ya go mošomi wa ka femeng, go tloga go moithuti wa yunibesithi go ya go bokoko le borakgolo ka gae, ka moka re a tseba ka fao coronavirus e ka phatlalatšwago ka gona.
Ka fao seo ke se kgopelago go yo mongwe le yo mongwe wa lena mantšiboeng a lehono ga se selo se seswa. Ke le kgopela gore le direng seo le tsebago gore se swanetše go dirwa.
Re a tseba gore baerase ye e fetišwa ge re le kgauswi le kgauswi kudu le batho ba bangwe.
A re gopoleng gore e fetišwa ka ditsekana tše nnyane kudu go tšwa ka dinkong le ka ganong ga rena ge re bolela, ge re gohlola, ge re ethimola goba le ge re hema kudu ka maatla.
Ka moka ga rena re a tseba seo re swanetšego go se dira go itšhireletša le go šireletša bao re lego kgauswi le bona.
Maseke wa lešela, wo o aparwago godimo ga nko le molomo, e sa le ye nngwe ya ditšhireletšo tša rena tše kaone.
Ke a tseba gore se ka dinako tše dingwe e ka ba go hlaka.
Dimaseke di ka fiša tša ba tša dira gore o se ke wa lokologa.
Di dira gore go be boima go tseba batho ba bangwe goba go kwa gabotse seo ba se bolelago.
Eupša dimaseke tša lešela ga di ture, bjale di ka hwetšagala gohle, gomme tšhitelego ya go o apara e kaone kudu go phala go fetelwa ke baerase goba go fetetša batho ba bangwe.
Go apara maseke nako le nako ge re etšwa ka gae go kaone kudu go phala go ba le tlhaselo ya bobedi ya baerase ye.
Gape go kaone go phala go boela go kiletšo ya mesepelo ebile go kaone go phala go swanelwa ke go tswalela ekonomi.
Palo ya ditlhaselo tša baerase di amantšhitšwe le dikgobokano tša ka gare ga meago fao go nago le tsenyomoya ye e fokolago le go hloka sekgoba magareng ga batho.
Ka nnete ka ge e le gore sehla sa meletlo se a batamela go a kwešišega gore re nyaka go ba le ba malapa le bagwera. Wo e bile ngwaga wo o tlišitšego kgatelelo ya monagano le kgatelelo ye kgolo ya kgopolo. Re nyaka go kopana le ba lapa le go kgokagana le bona.
Eupša se ga se re gore re swanetše go nyefiša ka fao re bego re swere ka gona.
Re swanetše go gopola gore motho yo mongwe le yo mongwe yo re kopanago le yena o oketša dibaka tša gore re ka fetelwa ke baerase.
Re swanetše go efoga dikgobokano tše kgolo. Go kaone ke ge re ka kopana ka dihlopha tše nnyane.
Ge e le gore se swanela go tšwa re ye go gongwe, re swanetše go fokotša go kopana le batho ba bangwe.
Ke hlobega boroko kudu le go tšhošwa ke seo ke bego ke se bona go kgašo ya setšhaba le thelebišeneng ge batho ba swara meletlo ye megolo, dikgobokano tše kgolo le ditiragalo tša setšhaba tše o ka rego baerase ga e gona.
Ke bone diswantšho tša mafelo a ka gare ga meago ao a tletšego ka batho bao ba sego ba apara dimaseke ebile go sa bonale gore ba tlogetše sekgoba magareng ga bona le batho ba bangwe.
Tše ke ditiragalo tšeo di phatlalatšago baerase kudu tšeo di swanetšego go efogwa ka ge se e le maitshwaro a kotsi.
Melawana ye e bego e šoma mathomong a kiletšo ya mesepelo e swanetše go šoma le mo nakong ye.
Gomme bjale ke ge re tsene sehleng sa selemo go bonolo kudu go kopanela ka ntle ga meago goba ka diphapošing fao mafasetere a tla bego a butšwe.
Re boletše le peleng gore re swanetše go šomiša ditlabelo tša mehutahuta tša twantšho ya coronavirus tšeo di ka šomišwago go lwantšha baerase ye.
Re ka šomiša gape le theknolotši go lwantšha baerase ye.
Ke ipiletša go yo mongwe le yo mongwe wa lena go dira seo se dirwago ke maAfrika Borwa a 700 000 ao a taoneloutilego app ya selefoune ya COVID Alert SA.
App ya COVID Alert SA e ka go tsebiša ge e le gore o bile kotsing ya go tsenwa ke baerase – o ka be o le ka thekising, ka mmolong goba kgobokanong ya setšhaba – gomme e dira seo ka ntle le go laetša fao o lego gona goba go fana ka tshedimošo ya gago ya sephiri.
App ye ga e lefišwe ke dinetweke tša diselefoune, ka fao o ka se lefe selo go itšhireletša le go šireletša batho ba bangwe.
Ge o taonelouta app ye, o thuša go dira gore baerase e bonagale le go kgaola kamano ya phetišetšo.
Re rata go ipiletša go mekgatlo ka moka go hlohleletša bašomi ba yona ka moka le baeng go taonelouta app ye ge ba tsena ka dikantorong tša bona, ka mabenkeleng, ka dikolong, ka diyunibesithing le ka mafelong a mangwe ao a tswaletšwego.
Godimo ga magato a ao re swanetšego go a tšea go thibela tlhaselo ye nngwe ya baerase, re maatlafatša ditsenogare tša rena tša maphelo a setšhaba.
Go dira diteko go bohlokwa ge e le gore re nyaka go atlega go thibela tlhaselo ye nngwe ya baerase.
Ka ntle le mathata a go hloka bokgoni bja go thibela diphetetšo ao re bilego le ona dikgwedi tše mmalwa tše di fetilego, bjale re šoma gore re oketše kudu palo ya diteko tše di dirwago letšatši le lengwe le le lengwe.
Dipetlele ka moka, tša setšhaba le tša phraebete, di swanetše go dira diteko balwetši bao ba amogetšwego ka dipetlele go latela ditlhahli tšeo di bušeleditšwego.
Re tlo oketša ditekolo tša setšhabeng le go dira diteko ka mafelong ao a nago le phetetšo ye ntši.
Thibelamalwetši ye e šomago gabotse le yeo e šireletšegilego ke boiphemelo bjo bogolo kudu kgahlanong le COVID-19, gomme bjale go na le dithibelamalwetši tše mmalwa tšeo di sa lekolwago go ralala le lefase.
Phihlelelo ye e lekanego go thibela malwetši ye e šomago gabotse e bohlokwa go laola leuba le.
Mathomong a bekeng ye, lefase le bone tiragalo ye e fetošago seemo ka lefaseng la tša mahlale mabapi le go hlangwa ga thibelamalwetši.
Bjo ke bohlatse bja mathomo bja gore thibelamalwetši ye e šomago gabotse kgahlanong le coronavirus e a kgonagala.
Le gore tshedimošo ya peleng go tšwa go dinyakišišong e šišinya gore e ka kgona go šoma go feta 90%.
Se se fetoša seemo sa rena mabapi le bokamoso bja leuba la coronavirus.
Tshedimošo ye ya moragorago e tliša kholofelo ye mpsha ka ntweng ya rena kgahlanong le baerase ye.
Afrika Borwa e dirišana le dikhamphani tše mmalwa tša go tšweletša dihlare tša dinaga tše di fapafapanego go hwetša thibelamalwetši ye e bolokegilego le ye e šomago gabotse gore e tle e šomišwe ke batho ba rena gomme e tsenya letsogo go go hwetšagala ga thibelamalwetši ka khonthinenteng ka moka.
Re šomišana le Disenthara tša Afrika tša Taolo le Thibelo ya Malwetši go hwetša le go thekga ka mašeleng thibelamalwetši ya ka khonthinenteng ya Afrika.
Go akanywa gore Afrika e tlo hloka tšhelete ye e ka bago $12 pilione le dilekanyo tše 750 milione tša thibelamalwetši yeo e šomago gabotse.
Mathomong a beke ye, ka maatla a ka bjalo ka Modulasetulo wa Mokgatlo wa Dinagakopano tša Afrika, ke hlomile Sehlophatšhomo sa Afrika sa Khwetšo ya Thibelamalwetši ya COVID-19 go eta pele lesolo le.
Tona ya rena ya Maphelo o tla šoma mo go sehlophatšhomo se gotee le badudi ba bangwe bao ba kgethegilego ba khonthinenteng ya rena.
Afrika Borwa le yona e thwetšwe bjalo ka modulasetulommogo wa lesolo la lefase ka bophara la ACT-A leo le sepedišago phihlelelo go ditsenogare tša boithomelo – go akaretšwa dithibelamalwetši – go dinaga ka moka.
Dinaga di tlo swanela ke go aba thekgo ya mašeleng gore go be le phihlelelo go dithibelamalwetši tša go thibela go phatlalatša go tšwela pele ga coronavirus.
Ka ge e lemoga bokgoni bja naga ya rena bja go tšweletša dihlare ye nngwe ya dikhamphani tšeo di etilego pele tša go tšweletša dihlare lefaseng e lego, Johnson & Johnson, e tsenetše ditumelelano tša peleng le khamphani ya ka mo nageng e lego, Aspen Pharmacare, go tšweletša le go phuthela sehlare sa thibelamalwetši seo e sa lego gare ka go se tšweletša.
Aspen e na le bokgoni bja go tšweletša dilekanyo tše 300 milione tša sehlare sa thibelamalwetši seo e sa se tšweletšago ka pholanteng ya yona ya ka Nelson Mandela Bay. Se ke setšweletšwa sa kalafo seo se phološago maphelo seo se tlogo nyakega lefaseng ka bophara, seo se tlago tšweletšwa ke bašomi ba Afrika Borwa.
Se ke tlaleletšo go kgatelopele ye e dirilwego ke Biovac, e lego khamphani ya go tšweletša dihlare tšeo di dirilwego ka dilo tša tlhago yeo e šomišanago mmogo le mmušo wa Afrika Borwa.
Biovac e šetše e gatetše pele ka ditherišano le motšweletši wa boditšhabatšhaba wa thibelamalwetši yo a tlogo e kgontšha gape go tšweletša thibelamalwetši ya COVID-19 ka mo nageng go netefatša gore go ba le kabo ye e lekanego ka mo nageng le ka khonthinenteng.
MaAfrika Borwa ao a rategago,
Go tloga mola go thomago mathata a, re kgethile bobedi go phološa maphelo le go šireletša go iphediša ga batho.
Se ke ka lebaka leo ka Moranang re ilego ra tsebagatša lenaneo le legolo la kimollo ya batho go tša ekonomi le go tša leago ka nepo ya go fokotša diabe tša leuba le go dikhamphani, go bašomi, go malapa le go ditšhaba.
Tsenogare ye e be e le bohlokwa go dira gore dikgwebo di kgone go tšwela pele, go šireletša mešomo le go thibela gore dimilione tša batho di se ke tša bolawa ke tlala.
Mo lebakeng le, ge ekonomi ya rena e be e bulwa gannyanegannyane gomme dikeletšo tša mesepelo le ditiragalo di bulelwa, re kgonne go lebiša šedi ya rena go tloga go magato a tšhoganetšo ra leba go leano leo le nago le maikemišetšo la kagoleswa ya ekonomi.
Ka ditsenogare tša mehutahuta tšeo re di dirago go lwantšha leuba la COVID-19, re tloga go kimollo gomme ra leba go tsošološo.
Ge ekonomi e thoma go tošološwa, mananeo a mantši a lenaneo la kimollo a fedišwa gannyanegannyane.
Re a leka – ka se sennyane seo re nago le sona – go netefatša gore se se fedišwa gannyanegannyane.
Re a tseba gore diintasteri tše dingwe le bjale ga di kgone go šoma ka botlalo gomme go tla tšea nako gore mešomo ye mentši e boele sekeng.
Ke ka lebaka leo re katološitšego ditšhelete tša thušo ye e kgethegilego ya mmušo ya COVID-19 dikgwedi tše dingwe gape tše tharo, go fihla ka Pherekgong 2021.
Se se tla tliša letseno leo le bego le hlokagala kudu go batho bao ba ka bago dimilione tše 6 bao ba sa šomego ebile ba sa hwetšego mokgwa ofe goba ofe wa ditšhelete tša thušo ya mmušo.
Ka morago ga dipoledišano tše di tseneletšego le badirišani ba rena ba setšhabeng, ba Sekhwama sa bao ba Lebogišitšwego Mešomo (UIF), go bile gwa katološwa setlamo sa kholego ya UIF TERS mabapi le COVID-19 ka kgwedi ye nngwe, go fihla ka la 15 Diphalane 2020.
Dipoledišano di tšwela pele le badirišani ba rena ba setšhabeng ka ga thekgo go dikgwebo tšeo di lego mathateng go tšwela pele, go lebeletšwe tlhokego ya go netefatša gore UIF e na le tšhelete ye e lekanego gore e kgone go fihlelela koketšego ye e letetšwego ya dikleime tše di dirwago ke batho bao ba lahlegetšwego ke mešomo.
Setlamo sa UIF sa mabapi le COVID-19 se šetše se lefile tšhelete ye e nyakilego go ba R53 pilione go bašomi bao ba fetago 4.7 milione.
Mananeo a a kimollo a a hlokega go šireletša bao ba lego kotsing kudu ka nakong ya masetlapelo a magolo, eupša a tla swanela ke go fela.
Lenaneo le la kimollo le hlomile motheo wa tsošološo ya ekonomi ye e tseneletšego, ka go fokotša tahlegelo ya mešomo le go dira gore dikgwebo tše ntši di tšwele pele tšeo di ka bego di ile tša gapeletšega go tswalelwa.
Ge re fetogela go legato le leswa ka phetolong ya rena, mokgwa o tee fela wa gore re tšwele pele ke go dira gore re be le tsošološo ya ekonomi ya ka pela le ye e tšwelago pele go ya go ile.
Ka fao re šoma gore re kgontšhe dikarolo ka moka tša ekonomi go boela go šoma ka pela le ka polokego ka fao go ka kgonagalago.
Re fetoša melawana ya legato la temošo la 1 ka nepo ya go bušetša sekeng diiri tša go rekiša bjala ka mabenkeleng a go rekiša bjala.
Re bula gape maeto a boditšhabatšhaba a go etela dinageng ka moka ge fela go latelwa ditshepedišo tše di hlokagalago tša maphelo le go tšweletša setifikeiti seo se laetšago gore baeti ga se ba fetelwa ke COVID-19.
Ka go šomiša diteko tše di tseneletšego le tatišišo ye e nago le melawana re ikemišeditše go fokotša go phatlalatšwa ga phetetšo ye e tlago le baeti bao ba tšwago dinageng tše dingwe.
Re emetše gore magato a a tla thuša dikgwebo kudu tšeo di lego ka mafapheng a boeti le a kamogelo ya baeng.
Re lebeletše kudu go phethagatša ga leano le, re lebeletše kudu dilo tše mmalwa tšeo re di beilego pele tšeo di nago le seabe sa godimodimo le go netefatša gore re phethagatša se.
Lenaneo la rena la mananeokgoparara le tšwela pele go phethagatšwa ka lebelo, gomme le thekgwa kudu ke lekala la phraebete le dihlongwa tša tlhabollo.
Mananeo a mantši ao a thekgilwe ka lenaneotlhohleletšo la Tlhomo ya Mešomo la Mopresidente a šetše a thomile, gomme go thwala bašomi ka go a mangwe go šetše go thomile.
Magareng ga ona, Kgoro ya Thuto ya Motheo e buletše laneo la go thwala batho bao ba tlogo thuša barutiši le dikolo, go lebeletšwe kudu bafsa bao ba sa šomego ka profenseng ye nngwe le ye nngwe.
Bekeng ye e tlago, re tlo swara Khonferentshe ya boraro ya Dipeeletšo ka Afrika Borwa, e lego selaetši se bohlokwa bja naga ye bjalo ka lefelo la maeto a dipeeletšo go bobedi babeeletši ba ka mo nageng le ba dinaga tša ka ntle.
Re tlo tšwela pele go hlohleletša kgatelopele ka ga leano la peakanyoleswa le tsošološo, go akaretšwa go tsenya tirišong ga dipeakanyoleswa tša makala go fetoša seemo sa ekonomi ya rena.
Ka magato ao re a tšeago bjale re ka netefatša gore re tseleng ya tsošološo ya ekonomi.
MaAfrika Borwa ao a rategago,
Re lahlegetšwe ke maphelo a mantši ka lebaka la leuba le.
Bontši bja rena re ile ra swanela ke go laelana le yo re mo ratago, mogwera goba mošomimmogo.
Ge re lebelela morago go ngwaga wo o bilego le masetlapelo le bošoro bjo bontši, go bohlokwa bjalo ka setšhaba gore re swanetše go hlompha le go gopola batho ka moka bao ba hlokofetšego ka lebaka la bolwetši bjo.
Go tla ba maleba gore ka Lesolong la Matšatši a 16 la Ntwa kgahlanong le Dikgaruru go Basadi le Bana – e lego leuba la bobedi leo re lwantšhanago le lona – re laetšeng gore re gopola bao ba hlokofetšego ka lebaka la leuba la COVID-19 le ka lebaka la dikgaruru tša bong.
Kabinete e tšere sephetho sa gore go tloga ka la 25 go fihla ka la 29 Dibatsela, setšhaba se swanetše go tsenela nako ya go ba mahlokong mo matšatšing a mahlano e le go gopola batšwasehlabelo ba COVID-19.
Re tla fofišetša folaga ya bosetšhaba fasana bogareng naga ka bophara go thoma ka iri ya boselela mesong go fihla ka iri ya boselela mantšiboa go thoma ka Laboraro la 25 Dibatsela go fihla ka Lamorena la 29 Dibatsela.
Re ipiletša go maAfrika Borwa ka moka go apara lepanta le leso la letsogong goba maswao a mangwe a go llela bahu e le go laetša tlhompho go bao ba hlokofetšego ka lebaka la baerase ye.
Re ipiletša go maAfrika Borwa ka moka go aletša kwelobohloko ya bona le gore ba dire se e le go gopola magagaborena, e le go laetša maselapelo ao re nago le ona bjalo ka setšhaba, le bjalo ka tiišetšo ya maikamišetšo a rena a go fenya bolwetši bjo bošoro bjo.
MaAfrika Borwa a gešo ao a rategago,
Ge ke boledišana le lena mantšiboeng a lehono, naga e sa tšwa go amogela ditaba tšeo di kwešago bohloko kudu tša go hlokofala ga Molekodipharephare wa Dipuku tša Ditšhelete yo a rolago mošomo Morena Kimi Makwetu.
Ka nakong ya mošomo wa gagwe bjalo ka Molekodipharephare wa Dipuku tša Ditšhelete, Morena Makwetu o šometše naga ya gabo ka boikgafo, ka bokgoni bjo bogolo le ka seriti.
Dikwelobohloko le dithapelo tša rena di lebišwa go ba lapa la gagwe ka nakong ye ya mahlokong a magolo.
Bjalo ka setšhaba, a re tšweleng pele go dira seo re tsebago gore se swanetše go dirwa go dira gore rena le ba bangwe re bolokege.
A re tšweleng pele go laetša gore re batho ba kgotlelelo le tiišetšo.
A re laetšeng gore re a kgathalelana ge re le mahlokong, malwetšing le lehung.
Ke ditiro tša yo mongwe le yo mongwe mo dibekeng le dikgweding tše mmalwa tše di tlago tšeo di tlago tšea sephetho ka ga bokamoso bja naga ya rena.
Dikgato tšeo re swanetšego go di tšea ga di dikadike, eupša di bohlokwa.
Di ka kgona ebile di phološa maphelo.
A re tšweleng pele go šomišana mmogo bjalo ka lapa le legolo la maAfrika Borwa go bušetša sekeng, go tsošološa le go aga leswa ekonomi ya rena.
A Modimo a šegofatše naga ya rena ye botse ya Afrika Borwa a šireletše batho ba yona.
Ke a leboga.
