Mopresidente Cyril Ramaphosa: Polelo ya Maemo a Setšhaba

Polelo ya Maemo a Setšhaba ka Mopresidente Cyril Ramaphosa

Sepikara sa Seboka sa Maloko a Palamente (NA), Mohumagadi Thandi Modise,
Modulasetulo wa Lekgotla la Setšhaba la Diprofense (NCOP), Morena Amos Masondo,
Motlatšamopresidente David Mabuza,
Moahlodimogolo Mogoeng Mogoeng le maloko ao a hlomphegago a Tirelo ya molao,
Mopresidente wa Peleng, Morena Kgalema Motlanthe,
Mopresidente wa Peleng, Morena Thabo Mbeki,
Sepikara sa peleng sa NA, Ngaka Frene Ginwala,
Sepikara sa peleng sa NA, Morena Max Sisulu,
Sepikara sa peleng sa NA, Mohumagadi Baleka Mbete,
Mopresidente wa Palamente ya Afrika ka Moka, Morena Roger Nkodo Dang,
Bagale ba ntwa ya tokologo,
Ngaka Dennis Goldberg,
Ngaka Andrew Mlangeni,
Moatbokheiti Priscilla Jana,
Mohumagadi Joyce Dipale,
Mohumagadi Lillian Keagile,
Mohumagadi Smally Maqungo,
Ditona le Batlatšaditona,
Ditonakgolo le Dipikara tša makgotlatheramelao a diprofense,
Modulasetulo wa Mokgatlo wa Pušoselegae wa Afrika Borwa le Dimeyaraphethiši,
Mmušiši wa Panka ya Resefe ya Afrika Borwa, Morena Lesetja Kganyago,
Dihlogo tša Diinstitušene tša mmušo tšeo di thekgago temokrasi ya molaotheo,
Baetapele ba mekgatlo ya sedumedi,
Baetapele ba dihlongwa tša thuto le dinyakišišo,
Maloko a dintlo tša batseta,
Baeng bao ba laleditšwego,
Maloko a a hlomphegago a NA,
Maloko a a hlomphegago a NCOP,
MaAfrika Borwa ao a rategago,

Re kgobokane mo mathomong a Palamente ya botshelela ya Temokrasi, mengwaga ye 106 ka morago go tloga mola go hlangwago Molao wa Naga ya Bathobaso – e lego ye nngwe ya ditiro tše šoro tša go amoga batho naga, tša mahloko le kgobošo – o tsenywago tirišong.

Re gopola mantšu a Sol Plaatje ka ga tiragalo ye ya masetlapelo, ge a be a re:

“Ge re tsoga mesong ya la 20 Phupu, 1913, mothomoso wa Afrika Borwa o ikhweditše, e sego bjalo ka lekgoba, eupša e le molelekwa ka nageng ye a belegwego go yona.”

Batho ba rena ba hlakile kudu gomme ba itemogela mohlako wo o šiišago ka lebaka la go tsenywa tirišong ga Molao wa Naga ya Bathobaso. Diabe tša molao wo di sa le gona go rena.

Ka morago ga mengwaga ye lekgolo ka morago ga tiro yeo ye kgolo ya go hloka toka, re kgopelwa go aga Afrika Borwa yeo go yona go se nago le motho yo a ka bago lekgoba goba molelekwa, e be fela naga ye e lokologilego le yeo e nago le tekatekano ya batho le go hlomphega.

Re kgobokane mo ka nakong ye boima kudu le yeo e nago le ditlhohlo ka bophelong bja temokrasi ya rena ye sa golago.

Le ge go le bjale, re gape ka nakong ya histori ya rena yeo e swerego kholofelo ye kgolo le tshephišo.

Mo mengwageng ye 25 ya temokrasi re bile le kgatelopele ye kgolo ge re aga setšhaba se seswa seo go sona maAfrika Borwa ka moka a nago le ditokelo tša go lekana le dibaka tše ntši.

Mo mengwageng ye 25, re dirile tše ntši go fihlelela dinyakwa tša batho tša motheo, go fokotša bohloki le go fetošetša ekonomi yeo e agilwego go direla dikgahlego tša batho ba mmalwa.

Ka go šoma mmogo, re hlomile motheo wo o tiilego wo go ona re tlago aga naga yeo go yona batho ka moka ba tlago tseba khutšo le boiketlo le lethabo.

Le ge go le bjale, re kopana gape ka nako yeo naga ya rena e lebanego le ditlhohlo tše kgolo kudu.

Ekonomi ya rena ga e gole. Go hlongwa mešomo ye e sa lekanego.

Ye ke tlhobaboroko yeo e fetago tše dingwe ka moka.

E ama yo mongwe le yo mongwe.

E ama wena, mofsa wa ka eMzimhlophe ka Soweto, yo a feditšego dithuto tša gagwe mengwaga ye mehlano ye e fetilego gomme le bjale a sa šome.

E ama wena, mma yo a godišago bana a nnoši go tšwa ka Delft, yo tšhelete ya thušo ya botšofadi e sa holego fela wena eupša le ditlogolo tša gago.

E ama gape le wena, mošomi wa ka Nelson Mandela Bay, yo ka ntle le go hwetša moputso a swerego bothata bja go fihlelela dinyakwa tša bophelo.

Go boima go wena, moithuti yo e lego mofsa go tšwa ka Yunibesithing ya Sol Plaatje ka Kapa Leboa, yo a swanetšego go tshepa putseletšo ye nnyane go tšwa go batswadi ba gago gore o iphepe.

Dinnete tša bophelo tšeo batho ba rena ba phelago ka tšona ke thwii seo ke sa tšwago go se hlaloša.

A lena ke matshwenyego ao le phelago ka ona a batho ba setšhaba se.

Re le kwele, le ba bangwe ba bantši.

Bontši bja rena bao re lego baemedi bao ba kgethilwego go ba mo re tšere nako ye ntši mo dikgweding tše mmalwa tše di sa tšwago go feta re sepela le naga ka bophara, re theeleditše batho ba rena.

Sibezwile abantu bakithi, bekhuluma nathi, singena siphuma ezindlini zabo.

Ro vha pfa hoṱhe hoṱhe he ra tshimbila hone. Ndi amba na he ha tshimbila Vho Maimane na Vho Julius Malema.

Lapho kuhambe khona uMhlonishwa uButhelezi naye uzwile ukuthi abantu bathini.

Fao Morena Groenewald le yena a ilego gona, ge re be re mmona a sepela le naga ka bophara, hey kan ook se dat hy het die mense gehoor.

Sinizwile. Hi swi twile. Ro ni pfa. Re le utlwile. Re le kwele.

Ka dikgethong tšeo di swerwego ka Mopitlo, le re file thomo ye e kwešišegago ya gore go be le kgolo le mpshafatšo leswa.

Ka moka ga rena re le kwele – nna, Mohlomphegi Maimane, Mohlomphegi Malema, Mohlomphegi Buthelezi, Mohlomphegi Groenewald, Mohlomphegi Meshoe, Mohlomphegi Holomisa, Mohlomphegi Zungula, Mohlomphegi De Lille, Mohlomphegi Magwaza-Msibi, Mohlomphegi Galo, Mohlomphegi Lekota, Mohlomphegi Nyhontso le Mohlomphegi Hendricks.

Mašaledi ao a ganelelago a kgethologanyo a tlogetše naga ya rena e na le mathata a magolo a peakanyo – bobedi a ekonomi le a leago.

Re dutše re le mathateng ao, re gapeletšegago go šomana le phetogo ye kgolo ya tša theknolotši yeo e tlišago lefase le leswa la mošomo, yeo e beakanyago leswa ekonomi ya lefase ka bophara le yeo e hlalošago leswa dikamano tša leago.

Mmogo le dinaga ka moka tša lefase, re lebane le diphetogo tše di šiišago ka klaemeteng ya lefase ka bophara ka historing ya batho.

Maemo a boso ao a sa kgahlišego fao atomosefere e ruthufalago a tšhošetša ekonomi ya rena, a tšhošetša maphelo le mekgwa ya go phela ya batho ba rena, ebile – ka ntle le ge re ka dira se sengwe gonabjale – a tla tšhošetša go ba gona ga rena lefaseng.

Re kwele mantšu a bafsa bao ba ilego ba gwantela Union Buildings bekeng ye e fetilego, ba re kgopela gore re tšeye magato a go šireletša pholanete ya rena.

E be e le go rarolla ditlhohlo tše tša motheo ge re be re amogela Leanotlhabollo la Bosetšhaba (NDP) ka 2012 go hlahla lesolo la rena la bosetšhaba la go fenya bohloki, tlhokego ya mešomo le tlhokego ya tekatekano.

Le ge go le bjale, mengwaga ye 10 ye e šetšego gore re fihle go ngwaga wa 2030, ga se ra fihlelela kgatelopele ye e lekanego go fihlelela dinepo tša NDP.

Ka ntle le ge re ka tšea magato ao a sego a tlwaelega, re ka se fihlelele Nepo ya 2030.

Se se ra gore re swanetše go bea tše dingwe pele.

Re swanetše go nepiša go magato ao a ka bago le seabe se segolo kudu, magato ao a tlago thuša gore re ye pele ka lebelo, bobedi ka go lebaka la magareng le mo mengwageng ye e tlago ye 10.

Go tloga go nyakega go lemoga gore Tlhako ya Togamaano ya Lebaka la Magareng (MTSF) ya mengwaga ye mehlano ye e fetilego e bile le dilaetši tša go feta tše 1 100 tšeo ka tšona re bego re swanetše go ela kgatelopele ka go phethagatša NDP.

Bjale ke nako ya go lebelela kudu phethagatšo.

Ke nako ya go dira dikgetho.

Tše dingwe tša dikgetho tše di ka no ba boima gomme tše dingwe di ka no se kgahliše batho ka moka.

Ka ekonoming yeo e sa golego, ka nako yeo ditšhelete tša setšhaba di sego tše ntši, re ka se kgone go dira se sengwe le se sengwe ka nako e tee.

Ge re tsena mo pušong ye mpsha ye, re tla nepiša go dilo tše šupa tšeo re di beilego pele:

• Phetošo ya ekonomi le tlhomo ya mešomo
• Thuto, mabokgoni le maphelo
• Go tiišetša moputso wa setšhaba ka go diriša ditirelo tša motheo tšeo di tshepagalago le tša boleng ke ye nngwe ya dilo tše bohlokwa tšeo di beilwego pele
• Kopanyo ya dikgoba, madulo a batho le pušo ya selegae
• Tirišano ya setšhaba le ditšhaba tše di bolokegilego ke ye nngwe ya dilo tše bohlokwa tšeo di beilwego pele
• Go aga Mmušo wo o kgonago, wa maitshwaro a makaone le wo o hlabollago
• Afrika le lefase tše kaone.

Mananeo a rena ka moka le melaotshepedišo go ralala le dikgoro le ditheo ka moka a tla laelwa go nyakwa go phethagatša mešomo ye e nyalelanago yeo re dumelago gore e tla kgona go tliša bophelo bjo bokaone go maAfrika Borwa ka moka.

Ka yona nako yeo, re swanetše go bušetša NDP maemong a yona e lego gare ga lesolo la rena la bosetšhaba, go dira gore e be le mafolofolo, go e dira gore e be karolo ya maitemogelo ao re a bonego a batho ba Afrika Borwa.

Ge ke hlomamišwa semmušo, re boletše gore ye ke nako ye botse go setšhaba sa rena se seswa. Setšhaba seo se lebanego le ditlhohlo tše ntši. Setšhaba seo se nago le batho ba dimilione tše 57 seo se ilego sa emelela mo mengwageng ye e fetilego sa fenya ye nngwe ya ditshepedišo tše šoro kudu tšeo di kilego tša hlangwa ke batho, e lego kgethologanyo. Se ke setšhaba sa batho bao ba nago le kgotlelelo. Setšhaba sa batho bao ba nago le boikgafo bjo bogolo.

Re boletše gape gore ke ka ditiro tša rena bjale fao re ka kgonago go tseba fao re lebilego gona.

Ge Afrika Borwa e tsena go mengwaga ye 25 ya temokrasi, ebile re šetše morago maikemišetšo a NDP, a re tsebagatšeng nepo ye e tiilego le ya maikemišetšo a magolo, nepo ye e re kopanyago, yeo ka yona re lebišago methopo le maitekelo a rena ka moka.

Ge re tsena go ngwagasome wa mafelelo wa Nepo ya 2030, a re hlalošeng ka fao go kwešišegago kudu Afrika Borwa ye re e nyakago le go dumelelana ka ga magato ao a kwagalago ao re a hlokago go a fihlelela.

Go netefatša gore maitapišo a rena a tseba ko reyago, ke šišinya gore, ka gare ga dilo tšeo di beilwego pele ka mo pušong ye, re dumelelana ka ga dinepo tše hlano tša motheo mo ngwagasomeng wo o latelago, e lego karolo ya dilo tše di beilwego pele tše šupa.

A re dumelelaneng, bjalo ka setšhaba le bjalo ka batho bao ba kopanego ka ditlhologelo tša rena, gore mo mengwageng ye e tlago ye lesome re tla be re bile le kgatelopele ge re lwantšha bohloki, tlhokego ya tekatekano le tlhokego ya mešomo, fao:

• Go se na le motho ka Afrika Borwa yo a ka phelago ka tlala. Le ke leano leo le tiilego leo ke dumelago gore re tla le fihlelela.
• Ekonomi ya rena e tla gola ka lebelo le legolo kudu go feta setšhaba sa rena.
• Bafsa ba bangwe ba dimilione tše pedi ba tlo hwetša mešomo.
• Dikolo tša rena di tla ba le dipoelo tše kaone tša thuto gomme ngwana yo mongwe le yo mongwe wa mengwaga ye lesome o tla kgona go bala ka kwešišo.
• Bosenyi bja dikgaruru bo tla fokotšwa ka seripagare, ge e le gore bo ka se fedišwe.

A re direng boikgafo bjo gonabjale – go rena ka borena le go ba bangwe – re tseba gore bo tla oketša methopo le bokgoni bja rena, eupša re kwešiša gore ge re ka fihlelela dinepo tše tše hlano, re tla be re fetošitše setšhaba sa rena kudu.

Re bea dinepo tše tša maikemišetšo e sego ka ntle le mathata a magolo a mo nakong ye, eupša ka lebaka la ona.

Re bea dinepo tše gore diphetho tšeo re di tšeago mo lebakeng le di tie le go dira se sengwe ka tšhoganetšo ye kgolo.

Maikemišetšo a rena a gore mo ngwagasomeng wo o tlago ga go motho ka Afrika Borwa yo a ka phelago ka tlala a bohlokwa go maitapišo a rena a go fediša bohloki le go fokotša tlhokego ya tekatekano.

Godimo ga go hlola mešomo le dibaka tše dingwe tša ekonomi, se se ra gore re swanetše go maatlafatša moputso wa setšhaba le go fokotša tshenyegelo ya go iphediša.

Se se ra gore re swanetše go kaonafatša go se ture, polokego le kopanyo ya dinamelwa tša bohle go malapa ao a hwetšago letseno la fase.

Le ge e le gore re bile le kgatelopele ye kgolo ka kabong ya dintlo, maAfrika Borwa a mantši a sa hloka naga gore ba age dintlo le go iphediša.

Mo mengwageng ye e tlago ye mehlano, re tla akgofiša kabo ya dintlo tšeo di beilwego lefelong le lekaone le naga go maAfrika Borwa ao a hlokago.

Go kaonafatša boleng bja bophelo bja maAfrika Borwa, go fokotša bohloki ka mathoko a bjona ka moka le go maatlafatša ekonomi ya rena, re tla hlokomela maphelo a batho ba rena.

Re swanetše go hlokomela bokgoni bja dipetlele le dikliniki tša rena.

Koko wa mengwaga ye 80 ga se a swanela go tšea mosegare ka moka a le mothalading a emetše dihlare tša gagwe.

Molwetši yo a babjago ga se a swanela go gomišwa ka gobane go hlaelela dingaka le baoki.

Mosadi yo a swerwego ke lešoko ga se a swanela gore lesea la gagwe leo le sego la hlwa le belegwa le bewe kotsing ka gobane ampulentshe e tšere lebaka le letelele go fihla.

Bjalo ka karolo ya mošomo wo re swanetšego go o dira ka tšhoganetšo go kaonafatša tshepedišo ya rena ya tša maphelo, re feleletša Kwano ya Seboka sa Mopresidente ka ga Maphelo, seo se bokeletšago tsebo gomme se tla kgopela mabokgoni a bakgathatema ka moka ba bohlokwa go rarolla mathata ka dikliniking le ka dipetleleng tša rena.

Re tla kgole kudu ka go bušeletša leano ka botlalo la Inšorentshe ya Maphelo ya Bosetšhaba (NHI) ka ga go tsenya tirišong, go akaretšwa go akgofiša masolo a boleng bja tlhokomelo ka mafelong a setšhaba, go aga bokgoni bja bašomi, go hloma sebopego sa Sekhwama sa NHI, le go šoma ka tshenyegelo ya Tshepedišo ya Sekhwama sa NHI.

Re sa hlobja boroko ke dikelo tša phetetšo ya kokwanahloko ya phamokate (HIV), kudukudu gareng ga bafsa ba basetsana, le palo ya fase kudu ya banna bao ba dirago diteko tša HIV le ya bao ba thomago go nwa dihlare.

Re tla maatlafatša mošomo wa rena gore ka ngwaga wa 2020 re kgone go tsenya tirišong Leano la 90-90-90 (Fao 90% ya batho bao ba phelago ka HIV ba tla bego ba tseba maemo a bona a HIV. Fao 90% ya batho ka moka bao ba nago le phetetšo ya HIV ba tla hwetša kalafo ya go ya go ile ka dianthiretherobaerale gape fao 90% ya batho ka moka bao ba hwetšago kalafo ka dianthiretherobaerale dikokwanahloko tša bona di tla ba fase) gore re kgone go fediša HIV bjalo ka ge e le tšhošetšo ya maphelo a setšhaba, kamoka le go oketša palo ya batho bao ba nwago dihlare ka bonyane batho ba dimilione tše pedi ka Manthole wa 2020.

Ge e le gore re batla go rarolla bothata bja bohloki setšhabeng ka bophara, re swanetše go fana ka bokgoni le go hloma dibaka tša ka ekonoming go bagolofadi.

Ka fao ke taba ya tlhobaboroko gore go na le bana ba seripagare sa milione bao ba lego mengwageng ya go tsena sekolo bao e lego bagolofadi gomme ba sa tsenego sekolo.

Ge re arabela ditlhohlo tše, re išitše kgokaganyo ya masolo a tša bogole ka lekaleng la bohlokwa ka mmušong, ka Kantorong ya Mopresidente.

Re tsošološitše Sehlophatšhomo sa Mopresidente ka ga Bogolofadi, gomme re tla romela Phrothokholo ka ga Ditokelo tša Bagolofadi ka Afrika Palamenteng mo ngwageng wo gore e ye go dumelelwa.

Go rarolla mathata a bahloki bao ba šomago, Molao wa Moputso wa Fasefase wa Bosetšhaba (NMW) o thomile go šoma mo dikgweding tše di fetilego tše tshela gomme dilaetši tša ka pela ke gore dikhamphani tše ntši di obamela molao.

Khomišene ya NMW go emetšwe gore e tla phetha dinyakišišo ka ga seabe sa NMW go tlhomo ya mešomo, go bohloki, go tlhokego ya tekatekano le go diphapano tša meputso mafelelong a Lewedi 2019.

Re ka se fetoše seemo sa rena ge re sa lebeledišiše kudu kgolo ya ekonomi.

Mo ngwagasomeng wo o latelago, ke maikemišetšo a rena a gore ekonomi ya rena e swanetše go be e gola ka lebelo la go feta kudu kgolo ya setšhaba sa rena.

Ke fela ge re fihla go dipalopalo tša godimodimo tša kgolo fao re tla kgonago go bušetša morago tshenyo ya ekonomi ya nako ya rena ye e fetilego.

Re bolela se ka nako yeo bokamoso bja ekonomi ya rena bo fokolago kudu.

Ka morago ga go nanya ga kgolo ya ekonomi ka kotareng ya mathomo, panka ya resefe e šišinya gore kgolo ka 2019 go na le kgonagalo ya go ba fase go fetwa ke ka fao go bego go lebeletšwe ka gona ka Ditekanyetšong tša Dibokwane lenyaga.

Lebaka le lengwe la go se šome gabotse ga ekonomi e bile go wešwa ga mohlagase mathomong a ngwaga wo, gammogo le go tšwela pele ga go hloka bonnete ga kabo ya mohlagase le seemo sa Eskom.

Thuto e kwagala gabotse: gore go be le kgolo, re hloka kabo ya mohlagase ye e tshepagalago le ya go ya go ile.

Eskom e itemogela mathata a magolo a ditšhelete, a tshepedišo ya mošomo le a peakanyo.

Go tloga mola go bago le go wešwa ga mohlagase mathomong a ngwaga wo, Eskom e bile le kgatelopele ye kgolo ka go tsenya tirišong ga Leano la Dintlha tše Senyane, go realo e le go netefatša gore go ba le tlhokomelo ye kaone ya tshepedišo ya yona ya go fehla mohlagase, ka go fokotšeng ga ditshenyegelo le go netefatša gore go ba le malahla ao a bolokilwego ao a lekanego.

Go latela ditšhišinyo tša bobedi Sehlophatšhomo sa Tirišo ya Go ya go ile sa Eskom le Sehlopha sa Tekodišišo ya tša Sethekniki, Eskom e tla romela bašomi ba yona bao ba nago le bokgoni kudu le ba maitemogelo fao ba hlokegago kudu.

Maemo a ditšhelete a sehlongwa se a tšwela pele go ba tlhobaboroko ye kgolo.

Ka tšhelete ya bjale ye e abilwego ke mmušo, yeo e adilwego ka Ditekanyetšong tša 2019, Eskom e na le tšhelete ye e lekanego go fihlelela ditlamego tša yona go fihla mafelelong a Diphalane 2019.

Ge Eskom e palelwa ke go lefa tšhelete ye e e adimilego seo se tla baka bothata bjo bogolo ka ge se se tla ama dikoloto tše dingwe tšeo setheo se se nago le tšona gomme se se tla baka mathata a magolo mo setheong se seo se tšwelago pele go tsena dikolotong ka lebaka la ge tšhelete ya sona e se ye kaalo.

Le ge go le bjale, re tla swanelwa ke go rarolla bothata bjo ka go ala Molaokakanywatekanyetšo wo o Kgethegilego maemong a tšhoganetšo ka nepo ya go aba karolo ye kgolo ya thekgo ya ditšhelete ya R230 pilione yeo Eskom e tla e nyakago mo mengwageng ye e tlago ye 10 ka mengwaga ya mathomong.

Se re swanetše go se dira ka gobane Eskom e bohlokwa kudu go ekonomi ya rena fao re ka e tlogelago gore e phuhlame. Eskom ke maikarabelo a rena ka moka bjalo ka setšhaba gomme re swanetše go netefatša gore re a e thekga.

Dintlha ka botlalo di tla abja ke Tona ya Ditšhelete ge nako e dutše e sepela.

Re tla tsebiša go thwalwa ga Mohlankedimogolophethiši yo moswa, ka morago ga go leboga modiro ga Morena Phakamani Hadebe. O tlile ka nako ye boima kudu ka Eskom gomme o dirile mošomo o mobotse le lekgotlataolo leo le etilwego pele ke Morena Jabu Mabuza go bušetša khamphani seemong se sekaone.

Mo nakong ye e sa fetšego pelo re tlo thwala Mohlankedimogolo wa Peakanyoleswa, yo go tlago emelwa gore o tla beakanya leswa seemo sa ditšhelete tša Eskom go beilwe šedi ye kgolo go nyalelano gareng ga letseno, sekoloto le sebopego sa ditshenyegelo sa khamphani.

Eskom e šoma gape le mmušo le bakgathatema ba bangwe go rarolla leano la yona ka bophara la peakanyo le sekoloto sa yona ka kakaretšo gammogo le sekoloto seo se kolotwago ke mebasepala le batho bao ba šomišago mohlagase.

Bjalo ka naga, re swanetše go tiišetša molawana wo o rego bao ba šomišago mohlagase ba swanetše go o lefela.

Ge ba sa lefele se se tsenya kotsing kabo ya mohlagase ka moka, ekonomi ya rena le maitapišo a rena a go hloma mešomo.

Matšatši a go iletša go lefa mohlagase a fedile. Ye bjale ke nako ya go aga, ke nako ya gore ka moka ga rena re tsenye letsogo.

Ka fao, re ipiletša go batho ba rena ka moka bao ba šomišago mohlagase go lefa gore Eskom e kgone go aba mohlagase.

MaAfrika Borwa ao a rategago,

Go fihlelela dinepo tša rena tša kgolo, re tla aga leswa metheo ya ekonomi ya rena ka go tsošološa le go oketša makala a tšweletšo.

Se se nyaka gore re gopodišiše leswa leano la rena la diintasteri, go tsenya tirišong peeletšo ka lekala la phraebete le go hlohleletša mmušo go thekga ekonomi ye e akaretšago bohle.

Go nyaka gore Mmušo o kgathe tema ya ona gabotse bjalo ka mokgontšhi yo a abago ditirelo tša motheo le mananeokgoparara a bohlokwa, molaodi yo a beago melawana ye e hlomago dibaka tše di lekanago go bakgathatema ka moka, le moabaleswa yo a netefatšago gore bao ba lego kotsing kudu ka setšhabeng ba a šireletšwa le go fiwa sebaka sa go dira ka fao ba kgonago ka gona.

Go na le tema ye nngwe yeo re nyakago gore Mmušo o e raloke, yona ke tema ya bohlomi bja kgwebo. Tema yeo Mmušo o kgonago go iteka mahlatse le go kgontšha ekonomi go gola.

Re tla fa šedi ye kgolo go makala a ekonomi ao a nago le bokgoni bjo bogolo kudu bja kgolo.

Re šomiša dikatlego tša rena ka go lekala la difatanaga, re tla tsenya tirišong maano a magolo ao re a hlomago le kgwebo le bašomi ka diintastering tša go swana le tša diaparo le dilogwa, gase, dikhemikhale le dipolastiki, le ka makaleng a botšweletši bja tšhipi le dimetale.

Re tlo oketša lekala la bolemi le la go šoma ditšweletšwa tša temo go ya go ile ka go thekga dikgwebo tše bohlokwa tša ditirelo tša mehutahuta le tša botšweletši, go hlama mebaraka ye meswa le go fokotša go bota ga rena ga ditšweletšwa tša temo tšeo di tsenywago ka nageng.

Re tla thekga intasteri ya meepo ka go hlabolla mebaraka ya diminerale tša Afrika Borwa ka tlhwekišo ye e nepišitšwego, ka ditshenyegelo tša tšweletšo tšeo di fokoditšwego, le ka dinyakišišo le tlhabollo ye e okeditšwego.

Ka go diriša ditsenogare tša mafelo tša go swana le mafelo a ekonomi ao a kgethegilego, go tsošološa mafelo a diintasteri a kgauswi, mafelo a dikgwebo, mafelotlalo a tša titšithale le dikgwebo tša makheišeneng le tša magaeng, re tla tliša tlhabollo ya ekonomi mafelong a kgauswi. Re tla nepiša gape go dikgwebopotlana le go dikgwebo tša magareng ka ditoropokgolong tša rena, ka makheišeneng le ka dinagamagaeng le go hloma mafelo a mebaraka fao ba ka kgonago go rekiša ditšweletšwa tša bona.

Re tla dira bokaone go maikemišetšo a rena ka go oketša go etela ga baeti ba rena ba boditšhabatšhaba ka palo ya go feta gabedi go fihla go ba dimilione tše 21 ka 2030.

Se se tla fihlelelwa ka go mpshafatša seo naga ye se tsebagalang ka sona, ka go tsebagatša tirišo ya visa ya maemo a godimo lefaseng le nepišo ye kgolo go mebaraka ya China le ya India le go fihla ka difofane ga baeti go tšwa ka khonthinenteng ya rena.

Re ikgafile go netefatša gore baeti bao ba tlago ka nageng ya rena ba bolokegile.

Re tla oketša intasteri ya rena ya theknolotši ya maemo a godimo ka go netefatša gore tlhako ya semolao le ya taolo e tšwetša pele boitlhamelo, go oketša tlhabollo ya mabokgoni go bafsa ka ditheknolotšing tše diswa, le go fokotša ditefelo tša datha. Kae goba kae fao re ilego gona, bafsa ba tšwetše pele go tšweletša taba ya tefelo ya godimo kudu ya datha ka Afrika Borwa.

Go fana ka tlhohleletšo go tshepedišo ye, mo kgweding ye e tlago, Tona ya Dikgokagano o tla fa Bolaodi bjo bo Ikemego bja Dikgokagano tša Afrika Borwa taelo ya melawana gore se thome ka tshepedišo ya go fana ka dilaesentshe tša mehutahuta tša marang a kgašo.

Tshepedišo ye e tla akaretša magato a go tšwetša pele phadišano, phetošo, kgolo ye e akaretšago mang le mang ya ka lekaleng le phihlelelo ya bohle.

Ye ke karolo ye bohlokwa ya go fokotša tefelo ya datha, yeo e lego bohlokwa go bobedi tlhabollo ya ekonomi le go tliša dibaka go bafsa.

Re ipiletša go intasteri ya mananeokgoparara a dikgokagano go fokotša tefelo ya datha go tšwela pele gore e sepelelane le ditefelo tše di beilwego tša dinaga tše dingwe lefaseng.

Re maatlafatša lesolo la rena la dipeeletšo.

Go R300 pilione ya dipeeletšo yeo e tsebagaditšwego ka Khonferentsheng ya rena ya mathomo ya dipeeletšo mo ngwageng wo o fetilego, tekano ye e fetago R250 pilione ya diprotšeke e tsene go kgato ya phethagatšo.

Re tšwela pele go aga molokoloko wa dipeeletšo, tšeo di tlago bontšhwa ka Khonferentsheng ya Bobedi ya Dipeeletšo ya Afrika Borwa ye e tlago swarwa go thoma ka la 5 go fihla ka la 7 Dibatsela.

Ka nako ye ya go hlokega ga bonnete, mošomo wa baromiwa ba tša dipeeletšo o agile maporogo a bohlokwa magareng ga mmušo le dikgwebo.

Go tšwa go pego ya bona, go molaleng gore dilo tše ntši kudu di sa swanetše go dirwa go kaonafatša seemo sa dipeeletšo.

Se se akaretša go lekodišiša ka mokgwa wo mmušo o kgokaganyago mošomo go rarolla ditlhohlo tšeo babeeletši ba lebanego le tšona le go beakanya leswa melawana ya rena ya tšwetšopele ya dipeeletšo le bohlami.

Kgatelopele ye kaone e dirilwe ka Lesolo la Kgolo ya Lekala la Setšhaba le la Phraebete, leo le tšwetšwago pele ke Tona Nkosazana Dlamini Zuma, Morena Roelf Meyer le Ngaka Johan van Zyl Slabbert.

Lekala la phraebete le tshepišitše go beeletša R840 pilione ka diprotšekeng tše 43 ka makaleng a 19 le go hloma mešomo ye 155 000 mo mengwageng ye e tlago ye mehlano.

Ge o boledišana le ba kgwebo, mmušo o tshepišitše go tloša melawana ya mapheko le go akgofiša go phethagatša diprotšeke tše.

Re šoma ka dipeakanyoleswa tšeo di beilwego pele ka tšhoganetšo ka nepo ya go kaonafatša bonolo bja go dira kgwebo ka go tiišetša le go tsenya tirišong ditshepedišo tša taolo, go dira gore diphemiti di dirwe ka boitirišo le dikgopelo tše dingwe, le go fokotša tefelo ya go obamela.

Mananeokgoparara ke lefapha le bohlokwa la peeletšo leo le thekgago phetošo ya dibopego, kgolo le tlhomo ya mešomo.

A bohlokwa go tsošološo ya ekonomi, go fa mmušo wa rena o moswa kwešišego le seabe.

Mokgwa wa rena o moswa go tlhabollo ya mananeokgoparara o theilwe go dilekane tše di tiilego gareng ga makala a setšhaba le a phraebete, le ditšhaba tša kgasuwi.

O akaretša sehlopha se se kgethegilego sa magato a ditšhelete le a dihlongweng go thekga kago le go bea pele mananeokgoparara a meetse, ditsela le go fa baithuti madulo ka tirišo ye e šomago gabotse ya tšhelete ye e diretšwego ditekanyetšo.

Ka ge go hlalošitšwe ka go SoNA ye e fetilego, mmušo o beetše thoko R100 pilione go hloma Sekhwama sa Mananeokgoparara.

Re šomela go dira gore sekhwama se e be sehlongwa, seo se tlago laolwa ke Pankatlhabollo ya Borwa bja Afrika, fao Kgoro ya Mešomo ya Setšhaba le Mananeokgoparara yeo e sa tšwago go beakanywa leswa e tlogo raloka mošomo wa tlhokomedišišo.

Re dirile se re rerišana le babeeletši ba phraebete, ba go swana le dikhwama tša phenšene, tšeo di nago le mafolofolo mabapi le go kgatha tema ka Sekhwameng sa Mananeokgoparara.

Dipeakanyoleswa tše di tla netefatša gore go ba le peakanyo ye kaone ya diprotšeke tša mananeokgoparara, kgonagalo ye kgolo le mošomo wa tokišetšo, taolo ya togamaano ye e kaonafetšego, phethagatšo ya go hloka diphošo le pušo ye kaone.

Se se tla aba thekgo ye e nyakegago kudu ka lekaleng la boagi leo le bego le sa šome lebaka le letelele.

Re tla hlohleletša nyakego ya ka nageng le go godiša botšweletši bja ka Afrika Borwa ka go netefatša gore lesolo la ‘Reka tša ka Nageng’ le kae le kae le gohle.

Re ipiletša go maAfrika Borwa ka moka go reka diphahlo tše di dirilwego ka nageng.

Suthu, hempe le thai tšeo ke di aparego lehono di dirilwe ka mo nageng ke bašomi ba dilogwa ba ka Afrika Borwa ka House of Monatic, mo Salt River ka Motsekapa.

A re rekeng diphahlo tše di dirilwego ka nageng go oketša nyakego ka ekonoming ya rena.

Mo ngwageng wo o tlago, re nyaka go feleletša ditumelelano le barekiši gore ba setoke diphahlo tše ntši tša ka Afrika Borwa ka dišelefong tša bona le go tšwetša pele ka mafolofolo ditšweletšwa tše botse tše di dirilwego ke bašomi ba Afrika Borwa.

Ka yona nako yeo, re tlo tšwetša pele ditšweletšwa tša rena ka mafolofolo kudu ka khonthinenteng ka moka le lefaseng ka bophara.

Magato a a thekgilwe ke boikgafo bja rena bjo bo tiilego go tlhako ya ekonomi ye kgolo le go tlhako ya melawana ya ditšhelete yeo e tlago tšwela pele go thekga boitshepo le peeletšo.

Re ikgafile go kadimo ye e nago le šedi le taolo ya ditshenyegelo ye e nago le tlhokomelo ye kgolo ka nepo ya go bea sekeng ditšhelete tša rena tša setšhaba le go fokotša seemo sa dikoloto.

Panka ya Resefe ya Afrika Borwa ke sehlongwa se bohlokwa sa temokrasi ya rena, seo se nago le seriti le maemo ka bophara ka nageng ya rena le maemong a boditšhabatšhaba.

Go se fetoge ga ditheko ke seemo seo se hlokagalago eupša seo se sa lekanego gore go be le kgolo ya ekonomi.

Go oketša ditheko tša diphahlo le tša ditirelo go fediša maatla a go reka a maAfrika Borwa ka moka, kudukudu a bahloki.

Infoleišene e tšwela pele go nyatša bokgoni bja difeme tša rena tša go phadišana ka diromelwantle le ka dithoto tše di tsenywago ka mo nageng, gomme se se bea diintasteri le mešomo kotsing.

Ka mabaka a, Molaotheo wa rena o fa Panka ya Resefe ya Afrika Borwa maatla a go šireletša boleng bja tšhelete ya rena kgahlegong ya kgolo ye e lekalekanago le ya go ya go ile.

Lehono, re tiišetša leswa thomelo ye ya molaotheo, yeo panka ya resefe e swanetšego go e phethagatša e ikeme, ka ntle le letšhogo, go rata goba ka ntle le go tšea lehkakore.

Molaotheo wa rena o nyaka gape gore go swanetše go ba le ditherišano tša kgafetšakgafetša gareng ga panka ya resefe le Tona ya Ditšhelete ka nepo ya go tšwetša pele kgokaganyo ya ekonomi ye kgolo, tše ka moka e le kgahlegong ya go hloma mešomo le kgolo ya ekonomi.

Ge e le gore re kgona go phadišana maemong a boditšhabatšhaba, ge e le gore re ka kgona go goketša peeletšo, re swanetše go rarolla tshenyegelo ya godimo ya go dira kgwebo ka Afrika Borwa, le ditshepedišo tša taolo tšeo di hlakahlakanego le tše telele.

Re swanetše go fihla nakong yeo e lego gore ga go khamphani yeo e swanetšego go leta dikgwedi tše di fetago tše tshela go hwetša phemiti goba laesentshe gomme dikhamphani tše diswa di swanetše go kgona go ngwadišwa mo letšatšing le tee.

Re tla tšwela pele go fokotša tshenyegelo ya go dira kgwebo ka go fokotša ditefišo tša diromelwantle maemakepeng, ra nyaka dikgetho tša tšweletšo ya mohlagase tša tshenyegelo ya fasefase, le go dira gore dinamelwa tša ditimela di be le bokgoni le go hloka mathata.

Ka ge re hlahlwa ke NDP, ke maikarabelo a rena a gore re nyake tlhabollo ya mang le mang ya go ya go ile yeo e kgotlelelago phetogo ya klaemete.

Ka go šoma ka go dirišana le lekala la phraebete, bašomi le setšhaba sa boditšhabatšhaba, re tla oketša masolo a rena a go fetoga le a phokotšo.

Re na le sebaka sa go ba pele go kgolo ya tikologo, ya go hloma diintasteri tšeo di tšweletšago khapone ye nnyane, ya go tšwetša pele ditheknolotši tše diswa le ya go akgofa re labile go ekonomi ya ka moso.

Re swanetše go oketša seabe sa mohlagase wa go dirišwa leswa wo o hlwekilego ka go motswako wa mohlagase wa bosetšhaba le go utolla bokgoni bja ekonomi ya haetrotšene.

Kgolo ya ekonomi ka lebelo le yona e hloka pušetšo ya dinaga ye e potlakilego ka metsesetoropong le ka dinagamagaeng gotee le melao ya mabapi le ditshwanelo tša dithoto tša dinaga.

Re amogetše pego ya Phanele ya Keletšo ya Mopresidente ka ga Peakanyoleswa ya Naga le Bolemi, yeo e bego e etilwe pele ke Motlatšamopresidente, yeo bjale e tlago hlagišwa ka Kabineteng gore e dumelelwe.

Ditšhišinyo tša phanele ye di tla laola go feleletšwa ga lenaneo la peakanyoleswa ya naga leo le kwešišegago, la diabe tše bohlokwa le la phetogo.

Mo lebakeng la nako ya magareng, mmušo o tla akgofiša masolo a go tseba le go lokolla naga ya setšhaba yeo e loketšego madulo a ditoropong a mabotse le a temo.

Ka maano a tlhohleletšo le a tšošološo ao a tsebagaditšwego ngwageng wo o fetilego, re tshepišitše go bea pele thekgo ya ditšhelete go balemi bao ba sa thomago.

Ka go ditekanyetšo tša lebakanako la magareng, R3.9 pilione e abetšwe Panka ya Lefase go thekga balemi ba tša kgwebo ba bathobaso.

Karolo ye kgolo ya leano la kgolo la Afrika Borwa ke kopanyo ya ekonomi ya rena le ya dinaga tša baagišani ba rena le ya ka khonthinenteng ka bophara.

Lefelo la Kgwebišano ya go se Lefelwe la ka Khonthinenteng ya Afrika le tla kaonafatša tshepetšo ya diphahlo le ya ditirelo, letlotlo le mokgwa wa tšweletšo go ralala le khontinente.

Leano la rena la diintasteri leo le tsošološitšwego le nepišitše go koketšo ya dikamano tša rena tša kgwebišano le peeletšo le selete ka moka sa Borwa bja Afrika le khonthinente ka bophara.

Ka gare ga Dinaga tše di Hlabologago tša Borwa bja Afrika, re tla bea pele tlhabollo ya ditšweletšwa tša mehutahuta tša go putla mellwane ka Makaleng a bohlokwa a go swana le a enetši, meepo le tlhwekišo ya diminerale, botšweletši, mananeokgoparara le go šoma ditšweletšwa tša temo.

MaAfrika Borwa ao a rategago,

Kgolo ya ekonomi ya rena e tla ba le boleng bjo bonnyane ka ntle le ge e ka hlola mešomo ye mentši kudu.

Taba ya gore dipalopalo tša tlhokego ya mešomo gareng ga bafsa ba maAfrika Borwa e feta 50% e tloga e le bothata bja ka nageng bjo bo nyakago ditharollo tša tšhoganetšo, tša boitlhamelo le tšeo di kgokagantšwego fao rena ka moka re swanetšego go bona gore ke nyakego ya gore re šome mmogo.

Le ka gobane bafsa ba bantši ba tsena mešomong ngwaga o mongwe le o mongwe, ekonomi e swanetše go hlomela bafsa mešomo ye mentši go feta ka fao e e hlomago ka gona mo lebakeng le; e le fela go dira gore dipalopalo tša go hloka mešomo ga bafsa di nanye.

Seemo se sempe ke gore ge re etla go tlhokego ya mešomo ka bafsa, re swanetše go šoma gore re no ba lefelong le tee.

Ka fao go bohlokwa gore re tšwele pele ntle le go ditelega go phethagatša leanokakaretšo – leo le laolwago le go kgokaganywa go tšwa ka Kantorong ya Mopresidente – go hlama mešomo ye meswa ye e sego ka fase ga ye dimilione tše pedi ya bafsa mo mengwageng ye lesome ye e tlago.

Leano le le tla šoma ka dikgorong tša mmušo ka moka le ka makaleng ka moka a mmušo a mararo, ka go dirišana le lekala la phraebete.

Re šetše re šoma le lekala la phraebete go dira ditsela tša mabapi le go hloma mešomo ya bafsa ka go oketša tsela ya bjale ya dikamagano tša taolo.

Tše ke dikamagano tšeo di dumelelago bafsa bao ba kgethago gore ba bonagale kudu, thekgo ya dikamagano le dibaka go laetša gore ba a hwetšagala go ka šoma le go itlhomela mešomo.

Ba netefatša gore bafsa go tšwa malapeng ao a hlokago – le kudukudu bafsa ba basetsana – ba a maatlafatšwa go diriša dibaka tše diswa.

Mmušo o tla tšwela pele go hlama mešomo ka go diriša Lenaneo leo le Katološitšwego la Mešomo ya Setšhaba, kudukudu ka mafapheng ao a nyakago bašomi ba bantši go swana le ka tlhokomelong, go rema mehlare, go thiba go dutla ga meetse le go lokiša ditsela.

Re tla tšwela pele go hloma mananeo go netefatša gore bafsa bao ba beetšwego thoko ka ekonoming ba loketše mešomo le go thwalwa ka makaleng ao ‘nyakego ya mešomo’ e golago.

Makala a a akaretša mararankodi a megala a ditirelo tša go rulaganya kgwebo, dikhamphani tša go šoma ditšweletšwa tša temo tša mehutahuta, go hloma tša sethekniki, go lokiša le go hlokomela le dibaka tše diswa tšeo di abjago ka go diriša ekonomi ya titšithale le Lebakanako la Tirišo ya Theknolotši go Phethagatša mešomo (4IR).

Mmušo o tla netefatša gape gore bafsa ba thwalwa ka mešomong ya ekonomi ya setšhaba ya go swana le kgodišo ya bana ba mengwaga ya tlasana le tlhokomelo ya maphelo.

Re tla katološa Tirelo ya Bafsa ya Bosetšhaba gore e amogele bafsa ba 50 000 ka ngwaga.

Mmušo o tla thekga dibaka tšeo di kgontšhwago ka theknolotši go bafsa bao ba itlhomelago mešomo ka dinagamagaeng le ka makheišeneng.

Re tla katološa mananeo a rena go kgontšha bafsa gore ba hwetše maitemogelo a mošomong ka masolo a go swana le Tirelo ya go Thwalwa Bafsa Mešomong, le gape go nolofatša boithutelamešomo.

Re tla tsenya tirišong mafelo a tlhahlo ka ga dikgwebopotlana ka nepo ya go fa dikgwebo tšeo di hlongwago ke bafsa keletšo ka ga ditšhelete le ya sethekniki ge ba thoma ka dikgwebo tša bona.

Maabane, ke bile le monyetla o mogolo wa go kopana le go tsenela poledišano le bafsa ba mmalwa ba Afrika Borwa bao ba dirago mošomo wo o makatšago wa go aga naga ya rena le go hlabolla batho ba rena.

Ke bahlomi ba dikgwebo le baagi ba setšhaba, balwelatoka le bašomi ba tša bokgabo.

Ge e le gore go na le selo se tee seo re ithutilego sona ka dipoledišanong tša rena le bafsa ba naga ye ke gore re ka se ba gapeletše diphetho tšeo re di tšeago: se sengwe le se sengwe seo re swanetšego go se dira se swanetše go etwa pele ke bafsa ka bobona.

Ba re boditše seo ba se nyakago, le seo ba se hlokago.

Ba nyaka mešomo, ee, gape ba nyaka go ba bengmešomo.

Ba tletše ka dikgopolo, ba ka pele ga boitlhamelo, gomme ba nyaka go itirela dilo.

Re swanetše go thekga mahlagahlaga a  bohlomi bja dikgwebo ka gobane mahumo a naga ye a laolwa ke mafolofolo le talente ya boitlhamelo tša bafsa ba rena.

MaAfrika Borwa ao a rategago,

Ge e le gore re tlo netefatša gore mo ngwagasomeng wo o tlago, ngwana yo mongwe le yo mongwe wa mengwaga ye 10 o kgona go bala ka kwešišo, re tla swanela ke go hlohleletša setšhaba ka moka go thekga lesolo le legolo la go bala.

Go bala ga bana ba mengwaga ya ka tlasana ke motheo o bohlokwa wo o laolago kgatelopele ya thuto ya ngwana, ge a le ka sekolong, ge a le ka go thuto ya godingwana le go fihla a hwetša mošomo.

Boitlhamelo bjo bongwe ka moka – go thoma ge mošomo o dirwa go kaonafatša boleng bja thuto ya motheo go fihla go kabo ya thuto ya godingwana ya go se lefelwe go bahloki, go tloga go peeletšo ya rena ka go dikholetšhe tša Thuto le Tlhahlo ya tša Sethekniki le Mešomo ya Diatla go fihla go katološo ya go ithuta ka mešomong – re ka se tšweletše dipoelo tšeo re di hlokago ka ntle le ge re ka thoma ka go netefatša gore bana ba kgona go bala.

Ke ka masolo a go swana le Tirišano ya Bosetšhaba ya Mabapi le go bala fao re ka kgonago go kgokaganya lesolo le la bosetšhaba.

Barutiši ka moka ba Kgatothuto ya Motheo le ba Kgatothuto ya Magareng ba swanetše go hlahlwa go ruta go bala ka Seisemane le ka Dipolelo tša SeAfrika, gomme re hlahla le go thwala sehlopha sa bahlahli bao ba nago le maitemogelo gore ba fane ka thekgo ya boleng bja godimo go barutiši ka dikolong.

Re tsenya tirišong Lenaneo la go Bala la ka Dikreiting tša Fasana, leo le nago le maanothutišo ao a kopantšwego, dipuku tša go bala tša tlaleletšo le thekgo ya sephrofešenale go barutiši ba Kgatothuto ya Motheo.

Se se bopa karolo ya maitapišo a magolo a go maatlafatša tshepedišo ya thuto ya motheo ka go maatlafatša dihlopha tša baetapele ba dikolo. Ka go kaonafatša bokgoni bja barutiši le go netefatša gore go ba le kelo ya kgatelopele yeo e swanago go kreiti ya boraro, ya bohlano le ya bosenyane.

Gape re swanetše go lokišetša bafsa ba rena go tla go dira mešomo ya ka moso.

Se ke ka lebaka leo re tsebagatšago dithuto tša go swana le go khouta le tshekatsheko ya datha maemong a dikolo tša phoraemari.

Maloko ao a hlomphegago,

Afrika Borwa yeo re e nyakago ke naga yeo go yona batho ka moka ba bolokegilego ebile ba ikwago ba bolokegile.

Ka fao, a re šomeng mmogo go netefatša gore bosenyi bja dikgaruru bonyane bo fokotšwa ka seripagare mo mengwageng ye lesome ye e tlago.

Kgato ya mathomo ke go oketša go bonagala ga maphodisa ka go thwala banna le basadi ba bantši ba maphodisa, le gape go dira gore badudi ba kgathe tema kudu ka go diriša diboka tša go hlapetša setšhaba tšeo di šomago gabotse.

Mo lebakeng le, go na le baithuti ba go feta ba 5 000 bao ba ingwadišitšego go hwetša tlhahlo ya motheo ka dikholetšheng tša rena tša go hlahla maphodisa gomme re letetše gore palo ye e tla oketšega go fihla go ba 7 000 ka tikologong ya tlhahlo mo lebakeng le le tlago ge re ba amogela gabedi.

Re šomela go kaonafatša dipalopalo tša katlego ya go nyakišiša le go sekiša bao ba dirilego bosenyi, le go netefatša gore go ba le tlhahlo ye kaone le bophrofešenale ka tshepedišong ya tirelo ya toka go bosenyi ka moka.

Bosenyi bja dikgaruru ke bothata bja setšhaba gomme bo hloka gore setšhaba ka moka se eme ka maoto.

Re šoma le mekgatlo ya setšhaba ka ga maano a go fediša Dikgaruru tša go Amana le Bong (GBV) le polao ya basadi.

Ka morago ga dipoledišano tše di tseneletšego, re gare re šomaana le gore go tle go hlongwe Lekgotla la GBV le Polao ya Basadi gammogo le Leano la Togamaano la Bosetšhaba leo le tlago re hlahla ka moka, kae le kae fao re lego gona, ka maitapišong a rena a go fediša bothata bjo bogolo bjo bja bosetšhaba.

Re maatlafatša le go hlama maphodisa le ditshepedišo tša dikgorotsheko go thekga batšwasehlabelo ba GBV.

Re oketša ntwa kgahlanong le digongwana tša diokobatši ka go tsenya tirišong Leano la Bosetšhaba la Twantšho ya Digongwana le Leanolegolo leo le bušeleditšwego la Bosetšhaba ka ga Diokobatši.

Magagešong,

Baeng bao ba hlomphegago,

Phihlelelo ya maikemišetšo a ka moka e nyaka Mmušo wo o kgonago le wo o hlabollago.

Wo ke Mmušo wo o sa abego dihlongwa le mananeokgoparara ao a kgontšhago ekonomi le setšhaba go šoma, eupša wo o nago le bokgoni bja go phethagatša phetogo.

Mathomong a kgwedi ye, re tsebagaditše go kopanya leswa dikgoro tše mmalwa tša mmušo ka nepo ya go di kgontšha go phethagatša mešomo ya tšona.

Sephetho sa rena se phethilwe go lebeletšwe go dira mošomo gabotse, go fokotša tshenyegelo, pušo ya tirišano le nyalelanyo ya togamaano.

Se ke mathomo a tshepedišo ye kgolo ya go emiša go phuhlama ga bokgoni bja Mmušo le go beakanya leswa mokgwa wa rena wa kabo ya ditirelo gore o direle badudi ba naga ya rena bokaone.

Re tlo diriša mokgwa wo o theilwego go dilete – re lebeletše kudu dilete tše 44 le ditoropokgolo tše seswai – go akgofiša kabo ya ditirelo, go netefatša gore mebasepala e thekgwa ka tshwanelo le go abelwa methopo ka maleba.

Go netefatša gore Mmušo o kgona go kgontšha tlhabollo ya ekonomi le ya setšhaba, go bohlokwa gore re maatlafatše Dikgwebo tša Mmušo (di-SOE).

Ka go diriša Lekgotla la Mopresidente la di-SOE, mmušo o ikemišeditše go hloma kamano gareng ga dikhamphani tša mmušo ka moka le go hlaloša mešomo ya tšona bokaone.

Ka lekgotla le, re tlo šoma le baetapele ba di-SOE go hlama seemo sa semolao le sa taolo seo se tšwetšago pele boitlhamelo le go šoma ka lebelo ntle le mathata le go maatlafatša bokgoni bja tšona.

Re tlo aga go mošomo wo re šetšego re o thomile go rarolla mathata a pušo ye e fokolago, go se šome gabotse le a seemo se sekaone sa ditšhelete go ya go ile.

Re ikgafile go aga Mmušo wa maitshwaro a makaone fao go se nago le sebaka sa bomenetša, tsogolekobong, tšhomišobošaedi ya melawana le go šomiša ditšhelete tša setšhaba bošaedi.

Re nyaka bahlankedi ba tirelo ya setšhaba bao ba nago le bokgoni le ba diphrofešenale ba go ba le maitshwaro a mabotse – le bao ba ikgafilego go direla setšhaba.

Dikgato tša go tšea diphetho tšeo re di tšerego go fediša go goga mmušo ka nko le go lwantšha bomenetša, go akaretšwa magato a go maatlafatša Tirelotaolo ya Bosekisi ya Bosetšhaba (NPA), Lekala la Dinyakišišo tše di Kgethegilego (SIU), Tirelo ya Metšhelo ya Afrika Borwa le Setheo sa Tšhireletšego ya Mmušo (SSA), di fihlelela dipoelo tše bohlokwa.

Eupša go sa na le mošomo o montši wo re swanetšego go o dira.

Re kgopetše Molaodi wa Bosetšhaba wa Bosekiši bja Setšhaba go hlama leano leo le tlago oketša kudu bokgoni le go šoma gabotse ga NPA, go akaretšwa go tšeela dithoto ntle le mathata.

Re swanetše go netefatša gore tšhelete ya mmušo ye e utswitšwego e a bušetšwa gomme ya šomišwa go aba ditirelo le mananeokgoparara a motheo ao a hlokagalago kudu go ditšhaba tšeo di hlokago kudu.

Re emetše gore Kgorotsheko ye e Kgethegilego ye mpsha ya SIU e tla thomiša ka mošomo wa yona mo dikgweding tše mmalwa tše di tlago go akgofiša dikleime tša baagi tšeo di bakilwego ke dinyakišišo tša SIU, tšeo mo lebakeng le di akanywago go ba R14.7 pilione.

Afrika Borwa e tla tšwela pele go raloka tema ka mafolofolo ka dikamanong tša boditšhabatšhaba ka nepo ya go nyaka khutšo le tšhireletšo lefaseng ka bophara, tlhabollo ye e theilwego go batho le katlego go bohle.

Re mpshafatša maikemišetšo a rena a go šoma ka tirišano le setšhaba sa boditšhabatšhaba go lota le go šireletša tshepedišo ya dinaga tše ntši yeo e theilwego go melao le Mokgatlo wa Dinagakopano (UN) bjalo ka hlogo ya yona.

Re tla šomiša boleloko bja rena bja Lekgotlatšhireletšo la UN go tšwetša pele tharollo ye e nago le khutšo ya dithulano, kudukudu ka khonthinenteng ya rena.

MaAfrika Borwa ao a rategago,

Ge e le gore re nyaka go fihlelela Afrika Borwa ye re e nyakago, re hloka kwano ye mpsha ya setšhaba.

Re swanetše go hloma dilekane tše di tiilego gareng ga mmušo, kgwebo, bašomi, ditšhaba le badudi.

Se se bea maikarabelo go yo mongwe le yo mongwe wa rena le go rena ka moka.

Mmušo o swanetše go hloma seemo seo se kgontšhago, o šomiše methopo ya setšhaba ka bohlale le go beeletša ka go bokgoni bja batho ba naga ye.

Re nyaka gore ba kgwebo ba diriše maikemišetšo a togamaano a bosetšhaba a naga ye le go hlokomela seemo sa setšhaba ge ba tšea diphetho le ge ba tšea magato.

Re dumela gore mekgatlo ya bašomi e swanetše go tšwetša pele dikgahlego tša bašomi mola e le gore, ka yona nako yeo, ba tšwetše pele go šoma go ya go ile ga dikgwebo le go hloma mešomo.

Badudi ba swanetše go tšwela pele go raloka tema ya bona go rweša mmušo boikarabelo eupša ba swanetše gore gape ba be le rena ge re phethagatša mešomo ka nepo ya go fihlelela dinepo tša rena ka moka.

Re lebeletše gore mekgatlo ka mo Palamenteng ye e be karolo ye bohlokwa ya selekane se, e re fe thekgo, tsebo le go tla ka ditharollo tše di kwagalago le maitapišo a go tšwetša pele kgahlego ya setšhaba.

Kwano ye ya setšhaba e nyaka gore yo mongwe le yo mongwe a tsenye letsogo.

E tla nyaka gape maitapišo le go tšea diphetho.

Bokamoso bja rena ka moka bo laolwa ke maitshwaro a yo mongwe le yo mongwe wa rena.

Ge e le gore re tlo maatlafatša leswa go phethagatšwa ga NDP, re swanetše go lebiša šedi ya rena go mathoko ka moka ka bophara.

Re nyaka Afrika Borwa yeo go yona batho ka moka ba ipshinago ka boiketlo le katlego.

Eupša re nyaka gape Afrika Borwa yeo re tlago oketša bokgoni bja rena ka botlalo ge re gatela pele ka kgatelopele ya lebelo le legolo.

Re nyaka Afrika Borwa ye e beilego pele mananeo a yona a diporo tša ditimela, le yeo e tšweletšago ditimela tša lebelo le legolo tšeo di kgokaganyago ditoropokgolo tša rena le mafelo a kgakala kudu a naga ya rena.

Re swanetše go nagana ka naga yeo go yona ditimela tša mabelo a magolo di putlago Johannesburg ge di etšwa mo di lebile Musina, gomme tša ema ka Buffalo City di le tseleng ya tšona di etšwa eThekwini le go boela morago mo Motsekapa.

Re nyaka Afrika Borwa ya ekonomi ya theknolotši ya godimo fao dikgatelopele tša maphelo a elektroniki, tirišo ya diroboto le dihlare tša go sepedišwa ka remoute di dirišwago ge re tsenya tirišong NHI.

Naa ke Afrika Borwa ya mohuta mang yeo re e nyakago?

Re nyaka Afrika Borwa yeo e sa no romela dinageng tša ka ntle ditšweletšwa tša tlhago eupša yeo e fetogilego lefelo la tšweletšo ya dikarolo tše ntši tše bohlokwa tšeo di šomišwago ka go elektroniki, ka difatanageng le ka dikhomphutheng.

Re swanetše go ba naga yeo e kgonago go iphepa le yeo e dirišago dikgatelopele tša moragorago ka go bolemi bja sebjalebjale.

Ke lora ka Afrika Borwa yeo go tšwelelago toropokgolo ye mpsha yeo e agilwego ka nakong ya temokrasi, yeo e nago le meago ya mabato a mantši, dikolo, diyunibesithi, dipetlele le difeme.

Toro ye ke nago le yona e hlohleleditšwe ke dipoledišano tša ka le batho ba bane ba bohlokwa: Ngaka Nkosazana Dlamini Zuma, Ngaka Naledi Pandor, Mohumagadi Jessie Duarte le Mopresidente Xi Jinping wa China, yo kanego ya gagwe ya ka fao China e agago toropokgolo ye mpsha dikhilometara tše 100 go tšwa Beijing e thušitšego go tiišetša toro ya ka.

Ye ke toro yeo ka moka ga rena re ka bago le yona gomme ra kgatha tema go e aga.

Ga se ra aga toropokgolo ye mpsha mo mengwageng ye 25 ya temokrasi.

75% ya maAfrika Borwa e tlo dula ka metsesetoropong ka ngwaga wa 2030.

Ditoropokgolo tša Johannesburg, Tshwane, Motsekapa le eThekwini di feletšwe ke sekgoba sa go amogela bao ba hudugelago ditoropokgolong.

Naa nako ga se ya fihla go rena gore re be le maatla re dire go feta ka fao re kgonago ka gona gomme re dire seo se ka bonagalago se sa kgonagale?

Naa nako ga se ya fihla gore re age toropokgolo ye mpsha ya sebjalebjale yeo e theilwego go ditheknolotši tša 4IR?

Ke rata go laletša maAfrika Borwa go thoma go nagana ka ga kgonagalo ye.

Re setšhaba sa Afrika Borwa seo, ka Molaotheo wa sona, se fago kholofelo go bao ba e hlokago, ditokelo go bao ba amogilwego dithoto le bao ba beetšwego thoko, le boiketlo le tšhireletšo go banna, go basadi le go bana ba yona.

Le ge e le gore re ka be re dirile diphošo, ga se ra lebala gore re bomang, le seo re se emetšego.

Re sa le setšhaba seo.

O ka botšiša gore ke na le kholofelo bjang ka nako ye boima ka tsela ye.

Ke na le kholofelo ka gobane ke šomile le badudi ba naga ye – baoki le bašomi ba tlhokomelo ya maphelo, banna le basadi ba ba šomelago mmušo bao ba aparago diyunifomo, barutiši ka dikolong tša rena, baithuti bao ka ntle le go phela gaboima ga ba malapa a bona ba ikemišeditšego go atlega, le bafsa bao ba lekago go thoma dikgwebo tša bona, go hlama le go itlhamela, le go dira tše kaone go sa kgathale ka maemo ao ba lego ka go ona.

Ke lena le mphago kgotlelelo, bao le nna ke le fago kgotlelelo.

Ba lora ka ga bophelo bjo bokaone go maAfrika Borwa ka moka.

Ka go šoma mmogo ga go seo re ka se bego sona, ga go seo re ka se kgone go se dira, ebile ga go seo re ka se se fihlelelego.

Ga go seo se sa kgonagalego.

Tše ka moka di šetše le badiri, badiri bao ba kgonago go phethagatša mošomo. Badiri bao ba kgonago go ba le maikemišetšo ao a kwagalago ka ga seo se swanetšego go dirwa le go dira gore se kgonagale.

Ee, ke batho bao ba re hlohleletšago bjalo ka batho ba Afrika Borwa. Ke batho bao ba hlokometšego batho bao ba kgonago go lebelela pele gomme ba bona Afrika Borwa ye e atlegilego.

Ina, hi vona vanhu lava, lava hlohlotelaka vanhu va Afrika-Dzonga. I vanhu lava va hlayisaka volavo va kotaka ku languta emahlweni na ku vona Afrika-Dzonga leri humeleleke.

Ndi vhenevho vhane vha ri Afrika Tshipembe heḽi ḽashu vha ṱoḓa ḽi tshi ya phanḓa, ḽi vhe na mvelaphanḓa ine ya ḓo vhonwa nga vhathu vhoṱhe.

Ye ke Afrika Borwa ye e swanetšego go re hlohleletša.

Ka go šoma mmogo ga go seo re ka se kgonego go se dira, ebile ga go seo re ka se se fihlelele.

Ge re tsena mo nakong ye ya pušo, a re beyeng ka dipelong tša rena mantšu a Ben Okri, ge a re:

Will you be at the harvest,
Among the gatherers of new fruits?
Then you must begin today to remake
Your mental and spiritual world,
And join the warriors and celebrants
Of freedom, realizers of great dreams.
You can’t remake the world
Without remaking yourself.
Each new era begins within.
It is an inward event,
With unsuspected possibilities
For inner liberation.
We could use it to turn on
Our inward lights.
We could use it to use even the dark
And negative things positively.
We could use the new era
To clean our eyes,
To see the world differently,
To see ourselves more clearly.
Only free people can make a free world.
Infect the world with your light.
Help fulfil the golden prophecies.
Press forward the human genius.
Our future is greater than our past.

MaAfrika Borwa ao a rategago,

Ke dinako tša go swana le tše fao e lego gore ka nako ya bothata re thoma go nagana ka Afrika Borwa ye re e nyakago.

Ke dinako tša go swana le tše ge naga ya rena e lebane le mathata a magolo fao re lebelelago go feta bogomapono gomme ra bona Afrika Borwa yeo e nago le ekonomi ye e golago le bafsa ba rena ba hweditše mešomo, le Afrika Borwago ye e fenyago le yeo e ikemišeditšego go gatela pele.

Ye ke Afrika Borwa yeo batho ba rena ba e hlologetšego. Ye ke Afrika Borwa yeo maAfrika Borwa ka moka a boletšego gore a nyaka go e bona.

A re tšweleng pele re ageng Afrika Borwa ye.

Ke leboga kudu.

Ke a leboga.