IKulumo kaMengameli u-Cyril Ramaphosa ngeNdima yeSewula Afrika Emzameni weliZwe wokuLawula umaBhubhisa oyi-COVID-19

MaSewula Afrika wekhethu,

Litjhingile,

Sithethe isiqunto sokuriyadisa ukuthoma kwekulumo le yesitjhaba ngemizuzu ema-30 ngombana umakadabona wezokurhatjha ngommoya eSewula Afrika, uMma uNoxolo Grootboom, gade kulilanga lakhe lokugcina lokufunda iindaba ze-iri le-7 eeNdabeni zakwa-SABC namhlanjesi marhwaqela.

Ngifisa ukumethulela ingwani uMma u-Grootboom njengombikiindaba oveleleko, esikhathinesi soke sebizelo lakhe, bekasilethela ngeenkumbeni zethu izehlakalo ezimlando ngelizweni lekhethu nephasini zombelele.

Sifisela uMma u-Grootboom okuhle, besimthokoze ngeminyaka eminengi anikele ngayo emsebenzinakhe.

Emakhaya ngamakhaya sithi kuwe, Siyakuthanda.

Sekungaphezudlwana komnyaka selokhu samemezela ubuJamo beHlekelele yeliZweloke ekulwisaneni nombulalazwe i-COVID-19 godu safanelwa kukwethula amagadango wokurhobhisa ukurhatjheka kwayo.

Ukusukela ngaleso isikhathi, kwafuneka ukuthi soke sijayele imiqinteliso pheze kiyo yoke imikhakha yepilo yethu.

Pheze okube budisi khulu kunakho koke yindlela lombulalazwe obe nomthelela endleleni yokuphilisana komphakathi eyenza sizizwe siyingcenye yomphakathi.

Sihlulukele izinto ezinengi egade sizithatha lula, njengokuvakatjhela abantu esibakhonzileko, ukuya eminyanyeni namkha ukuya ekeregeni.

Ngemva komnyaka, sibe nendima ebonakalako ekulawuleni umbulalalizwe lo.

Imizamo engapheli amandla yabasebenzi bethu  bezepilo ihlenge iinkulungwana ezinengi zabantu ekufeni, nomsebenzi wokudosa phambili kwabososayensi bethu udosele epumelelweni yelwazi elingcono  ngengogwana le.

Ngamatjhuguluko soke esiwenzileko ngokuziphatha kwethu siqu sethu, sikghonile ukuzivikela, savikela nemindeni yethu kunye nomphakathi wekhethu.

ESewula Afrika, njengakamanye amazwe amanengi ephasini zombelele, asikabukukulungela ukubuyela endleleni yokuphila ejayelekileko.

Emnyakeni wesibili ngokulandelana, kuzakufanela godu sinciphise ukuthintana kwethu, khulukhulu ngesikhathi sePhasika.

Lokhu kunjalo ngombana sisabhodwe mbulalazwe i-corona.

Emnyakeni odlulako lo, ilizwe libale imibiko yengogwana i-corona engaphezu kweengidi eziyi-1.5.

Ngaphezu kwalokho, bangaphezulu kwee-52 000 abantu ababikwe ukuthi babulewe yi-COVID-19. 

Siyayikhumbula begodu sihlala silila imbiko ngenye nenye ipilo elahlekileko.

Njengokubika kwami nangigcina ukukhuluma nani, iSewula Afrika idlulile   ehlandleni lesibili lokuthelelwa yingogwana. 

Eemvekeni ezimbili ezidlulileko, isibalo semibiko emitjha sinzinzile esilinganisweni esingaba yi-1,200 yemibiko emitjha qobe langa.

Isibalo sabantu abalaliswe eembhedlela siyehla, ngokunjalo nesabantu ababhubhako naso siyehla.

Isibalo sokululama kwabagulako selizwe loke singaphezudlwana kwama-95%.

Lokhu kungonobangela okarisako wokubambisana kwawo woke AmaSewula Afrika athobele imiqinteliso esolokho yaba khona ukusukela ngoNtaka wanyakenye ukuvikela ipilo.

Kubufakazi godu bezinga lokuyelela eliphezulu esiraga nalo ukulilandela njengelizwe mayelana nokutjhejisisa, ukuhlola, ukulandela umtlhala wabathelelweko namagadango wokuvikela ubulwele.

Ngokufanako, ihlelo lethu lokujova lelizwe loke sele lithomile godu lizokuba nomfutho.

Phakathi kukaMhlolanja, sathoma ngesiGaba soku-1 sehlelo lethu lokujova okufaka hlangana ukujovwa kwabasebenzi bethu bezepilo.

Isigabesi sisemtlhaleni wokuqedwa ngeenyanga ezintathu.

Ukufikela khathesi abasebenzi bezepilo abazii-250,000 bafumene umjovo we- Johnson & Johnson njengengcenye yokulingwa kwehlelo lokujova iSisonke.

Sithenge imithamo eziingidi ezili-11 zomjovo wakwa-Johnson & Johnson, esiwazi njengonamandla ukulwisana nemihlobo yengogwana erhageleko ngelizweni lekhethu.

Sifumene eminye imithamo eziingidi ezima-20 godu siqedelela isivumelwano ne- Johnson & Johnson.

Siqedelela godu isivumelwano semithamo eziingidi ezima-20 zomjovo we-Pfizer, ofuna imithamo  emibili.

Imijovo le izokwanela ukujova abantu abaziingidi ezima-41.

Sizokwethula ezinye iimemezelo nasele imikhulumiswano le iphelile.

Siseengabeni ezihlukileko zemikhulumiswano nabakhiqizi bemijovo efana ne-Sinovac, Sinopharm ne-Sputnik V. Abanye babakhiqizaba baseengabeni zokugcina zokugunyazwa kokusetjenziswa kwemijovo eSewula Afrika.

Ngaphezu  kwemithamo yemijovo, sizokufumana imijovo bunqopha evela ebakhiqizini ngokweemvumelwano zethu nabo, sizokufumana godu nesabelo  semithamo yomjovo  ngegadango  le-African Union  esalakha nagade iSewula Afrika ingusihlalo weHlangano yeBumbano lamaZwe we-Afrika (i-AU).

Nanyana kuriyadile nje ukuthola imijovo le, sisesenethemba lokuthi sizakuphumelela ukuhlanganisa inani labantu esizibekele ukubajova. 

Isidingo semijovo ephasini loke siphakeme khulu,   kodwana nokho nanyana kunjalo sisebenza ngamandla ukufumanela abantu beSewula Afrika nebekhonthinenti ye-Afrika umjovo owaneleko.

Kuye kwafanela bona sijayele ukutjhuguluka kwengogwana nobufakazi obuvelako ngokusebenza ngefanelo kwemijovo ehlukileko.

Sizokuqinisekisa bona sinemithamo eyaneleko enamandla ukufikelela izinga lokuqina kwamasotja womzimba wesitjhaba msinyana.

IsiGaba se-2 sihlelwe ukuthoma phakathi nenyanga kaMrhayili.

Sithemba bona imithamo eyaneleko ebuya kubakhiqizi izokufika ukuya ngokwamanani ekuvunyelenwe ngawo nabo.

Ngaphasi kwesiGaba se-2 sithemba bona sizokujova inengi labantu belizwe lekhethu esikhathini esiziinyanga ezintandathu.

Ngokukhambisana nekambiso ejayelekileko yeentjhabatjhaba, sizokutjheja qangi abasengozini ekulu yokungalaliswa esibhedlela neyokubulawa yingogwana le,  njengabantu abaneminyaka engaphezu kwama-60 nabantu esele vele banamanye amalwele.

IsiGaba sesibili sehlelo lokujovela i-COVID-19 sinqophe ukuqinisekisa bona sizokuvikela abantu belizwe lekhethu, sivikele izenzelwa zepilo ukuthi zingabhedlheki sehlise nesidingo sokuqinteliswa kwamakhambo nemisebenzi ethileko okuphazamisa khulu zefundo, umnotho nepilo yethu.

Ukutlolisela ukujovwa kuhlelelwe ukuthoma ngoSihlabantangana.

Abantu bakhuthazwa bona bazitlolise eHlelweni leButhelelomininingwana lokuHlabela i-COVID-19 (i-EVDS), kodwana labo abangakghoniko ukutlolisa ku-EVDS) ngethungelelwano lekhomphyutha bazozitlolisa mathupha emazikweni wezepilo.

Ukuqinisekisa ukuthi sinomthangalasisekelo kutshwaywe iinkhungo zokujovela ezingaphezu kwe-2,000 ngelizweni zombelele. Zifaka hlangana iindawo zokusebenzela zabodorhodere, imitholapilo yomphakathi namakhemisi, iinthabathaba zeentolo, kanti laphokhunye kukhona neendawo ezikulu ezinjengeentediyamu kunye neendawo zokubambela amakhonfrensi.   

IHlelo le-Elekthroniki lokuBulunga imiNiningwana yokuJova lihlonyiwe ukuphatha ukusatjalaliswa kwemijovo nokulayela abantu eenkhungweni zokujovela eziseduze nalapho bahlala khona.

Lelihlelo lizokuvumela ukutlolisa, ufumane ilanga lokujovwa nesikhungo oyokujovelwa kiso, ufumane isitifikeyidi sedijithali namkha sephepha esiqinisekisa ubujamo bakho mayelana nokujovwa nasele ujoviwe.

Woke ozokujovwa kufanele atloliswe ehlelenweli maqangi, bese uzokubizwa ukutlolisela ukujovwa nasele ufanelwe kujovwa.

Sizokusebenza neenhlangano zeemfunda nezeenyingi nalezo ezinzinze emiphakathini ukutlolisa izakhamuzi lezo ezingakghoniko ukusebenzisa ithungelelwano lamakhomphyutha.

Sitlama iindlela zokuthola nokutlolisa abantu abangekho kurejista yesitjhaba ukuthi nabo bajovwe.

Sihlala sizibophelele ukuhlala sibikela isitjhaba ngawo woke amagadango wokusatjalaliswa komjovo.

Izolo, iSekela likaMengameli nami sivakatjhele isikhungo sokukhiqiza se-Aspen esisePumalanga Kapa, esizokuqalana nokukhiqiza imijovo ye-Johnson & Johnson.

Lesi sikhungo esisebujameni bephasi loke esikhiqiza imijovo esithathwa njengesihlangana nezinye eziphuma phambili ephasini.

Le yipumelelo ekulu ye-Sewula Afrika, etjengisa amakghono wethu ekukhiqizeni okuthuthukileko.

Ngifisa ukuthulela i-Aspen ingwani ngokuba nebonelophambili lokutjala kilesisikhungo nangebelo ezilungiselele ngalo ukuthoma ukukhiqiza.

Ngaphezulu kwesiquntu somthamo wesikhungo – esikhiqiza imithamo ema-300 weengidi ngomnyaka– sibekelwe i-Afrika.

Ekuthomeni kweveke le, iBandla lokuThenga imiJovo le-Afrika litlikitle isivumelwano sokuthenga egameni lamazwe amalunga we-African Union ukuthola   imithamo eziingidi ezima-220 womjovo we-Johnson & Johnson.

Ibandleli linethuba lokungezelela eminye godu imithamo  eziingidi ezili-180.

Lesi isivumelwano siqakathekile e-Afrika, ingasi kwaphela ngombana sitjengisa ukuzimisela kwethu ukuthi kungaba nelizwe elitjhiywa ngemva, kodwana imijovo le izokukhiqizwa khonapha ekhonthinenthini yekhethu.

Ukubambisana okukhulu hlangana norhulumende, amabhizinisi, iinhlangano zabasebenzi nezomphakathi kuqakathekile ekuphumeleliseni ukusatjalaliswa nokunikelwa kwemijovo.

Ikoro yangeqadi solo itjhotjholoza njalo ngokwenza umsebenzi oqakathekileko wokusekela emzameni welizwe loke. 

Sikhuthazwa ngokukhethekileko kuzibophelela kwamaziko wezokulapha wangeqadi ngokusebenzisana norhulumende ukuphumelelisa ihlelo lokusatjalaliswa komjovo, ngokufunda emakghonweni esiwathuthukisileko kilomkhakha.

Sithokoza namakhampani ahlukileko ngokusebenzisana nesiKhwama seeMali sokuZwelana (i-Solidarity Fund) ukusiza ngeemali ekuthengweni kwemijovo nokusatjalaliswa kwawo.

Sithokoza i-Vodacom Group ne-Vodafone Foundation, ezizibophelele ngeengidi ezima-R87 emazweni we-Afrika lapho zisebenzela khona ngobubeko obumakhaza   ukuthi imijovo ye-COVID-19 ifike iphephile.

Ngaphezu kwalokho, i-Vodacom izokusebenzisa ikundla yezokuthintana yezinga eliphezulu  emazweni amalunga we-AU, ngemva kokusatjalaliswa ngepumelelo kwekundla efanako eSewula Afrika.

Ngithanda ukukhombela boke ababelani bethu bekoro yangeqadi ukusekela lesisigaba esitjha epini yethu yokulwa nombulalalizwe lo.

 MaSewula Afrika wekhethu,

Emalangeni ambalwa ezako ilizwe lizokuthoma isikhathi sokuphumula sePhasika saqobe nyaka.

Ebantwini abanengi lesi kuzokuba sikhathi esitlhogekako sokuphumula, emsebenzini namkha eemfundweni nekugandelelweni zizehlakalo zeenyanga ezidlulileko.

Inengi lethu lilungiselele amahlelo wepelaveke ede.

Abanye bethu bazokuya emakhaya kezinye iindawo; abanye bazokuvakatjhela abangani nemindeni.

Inengi lethu lizokukhambela imihlangano nemigidingo.

Eengidini zabantu, lesi kusikhathi godu sokuthobela zekolo.

Nanyana izinga lokurhatjheka kwengogwana linzinzile nje, kodwana nokho akukameli siziliselele.

Lesi kusikhathi lapho kufuze siyelele khulu kunangaphambilini.

Ukukhambakhamba khulu kwabantu, ukweqa imikhawulo yeemfunda, ukusetjenziswa khulu kweenthuthi zomphakathi nemihlangano kukhuphula ingozi yokwanda kokuthelelana.

Emalangeni adlulileko sibawe iseluleko sabosolwazi godu sakhulumisana nabajameli beemfunda nebakarhulumende wekhaya nabarholi bendabuko ngamagadango ekufuze alandelwe kilepelaveke ede ezako ukukhandela ukwehla okutjha kokuthelelana.

Sitjheje amaphuzu ahlukileko, ekubalwa hlangana nawo nezethulo ezenziwe  ngebezekolo  ngamagadango wokuyelela abawahlelileko mayelana nemibuthano ezako.

Ngonobangela wamazinga wokuthelela aphasi, siqunte ukulisa ilizwe esiGabeni soku-1 sokuYelela ngengogwana i-corona.

Nokho, ngabonobangela abakhethekileko besikhathesi, kufuze sethule amatjhuguluko ambalwa.

Amanye wamagadango azokuhlala angakatjhuguluki ngalandelako:

Umthetho wewatjhi uzakusolo uthoma nge-awa letjhuminambili phakathi kobusuku bewuyokuphela nge-awa lesine ekuseni. 

Iindawo zomphakathi zokuzithabisa njengamabhitjhi, amaphaga namadamu zizokuhlala zivuliwe.

Nokho, iindawezi zizokuhlala zitjhejwe ngelihlo lekhozi ukuthi imilayelo yezepilo  eqinileko njengokufaka amamaski nokuba maqalanga iyalandelwa.

Imingcwabo izokuhlala iqintelwe isibalo sobunengi babantu abali-100 godu ungadluli ama-iri amabili.

Amakhambo hlangana neemfunda zelizwe lekhethu avunyelwe.

Nokho, ngikhuthaza amaSewula Afrika woke ukuqintelisa amakhambo wawo  ngendlela angakghona ngayo nokuthobela yoke  imilayelo  yezepilo nayibe bakatelelekile ukuthatha amakhambo.

Nokho nakutjhejwa indima yotjwala ekuthuweleliseni ukuziphatha kumbi,   sizokubeka iinqinteliso ezithileko ngepelaveke yePhasika.

Malungana nalokhu, ukuthengiswa kotjwala okukhanjwa nabo kuzokuvalwa kiloLesihlanu esiya kuye, ngoMgqibelo, ngoSondo nangoMvulo.

Utjwala obuselelwa lapho buthengiselwa khona emarestjurenti, emashibhini nemabhareni buzokuvunyelwa, ukuya ngokwemilayelo yamalayisensi, ukufikela nge-iri lama-23:00.

MaSewula Afrika wekhethu,

Ipelaveke yePhasika kusikhathi esiqakathekileko mayelana nezomphefumulo, godu ukukhambela iinkonzo zekolo kuqakathekile eengidini zabantu.

KumaKrestu, ukuthandazela ekeregeni kuyingcenye eqakathekileko yokugidinga iPhasika.

Umphakathi wamaJuda ugidinga iPhasika kanti ingasikade umphakathi  wama-Muslem uzokuthoma inyanga eCwengileko ye-Ramadan.

Eemvekeni ezidlulileko, sibe nemikhulumiswano nomphakathi wezekolo ukufumana ipengu eyanelisa woke umuntu mayelana neentjhijilo zokulawula iinqubuthu emibuthanweni yezekolo.

Ngemva kwemikhulumiswano le, kuye kwavunyelwana ukuthi imibuthano yezekolo kilesi isikhathi izokubekelwa imikhawulo yesibalo sabantu abama-250 ngemakhiweni nabama-500 ngaphandle.

Lapho umakhiwo wokuhlanganela umncani ukufaka isibalo lesi, nangokutjheja imibandela yokuqalangana kwabantu, kungangena abantu abangasi ngaphezulu kwamaphesenti ama-50 womthamo womakhiwo.

Irhamende akukafaneli ihlanganele ngaphandle kwendawo ejayele ukukhonzela kiyo begodu abantu kufuze babuyele emakhaya nakuphuma ikonzo, bangalali lapho bebabambele khona ikonzo.

Ngifuna ukuthokoza kubadosiphambili bezekolo abakhulumisene nathi kuhle njengorhulumende.

Kukhona ukuzwisisa okufanako ukuthi kufuze senze koke ukusekela abantu bekhethu nabasebenzisa ilungelo labo lezekolo nokugcina ilizwe lekhethu liphephile.

Mayelana neminye imibuthano, kuzokubekwa imikhawulo yesibalo sabantu abama-250 ngemakhiweni nabama-500 ngaphandle.

Njengaphambilini, lapho indawo yokuthandazela iyincani ukwamukela iimbalwezi nokuqalangana kwabantu okufaneleko, akukafaneli isibalo seqe ama-50%  womthamo womakhiwo loyo.

Siyaraga nokukhombela woke amaSewula Afrika ukubalekela imibuthano nakabalwa hlangana nesiqhema esibogabogako, njengabantu abadala nalabo abanamalwele.

Sikhuthaza ukuthi imibuthano ibanjelwe ngaphandle, okusisenzo esiphephileko kunokuhlanganyela ngaphakathi kwemakhiwo.

Sizokubuyekeza amagadango la amalungana nesilinganiso sabantu abavunyelwe ukuhlangana ndawonye ngasikhathi sinye, emalangeni ali-15 ezako kuye ngokutjhejwa kobujamo bombulalazwe nezinga lokuthotjelwa kwemilayelo yezepilo.

Siyaraga nokulandela umgomo othi imiqinteliso ayikafaneli ukuqina khulu kunokufaneleko ukukhandela ukurhatjheka kwengogwana.

Siyaraga nokukhanyiselwa mininingwana emayelana nokurhatjheka kwengogwana neenluleko zabosolwazi nokubamba nokubonisana ngokunabileko  nababelani bomphakathi.

Sizokutjheja siyelele ngobuduze begodu sizakusikima msinyana sithathe amagadango afaneleko nasibona nanyana ngisiphi isitjengiso sokuthi ingongwana le ithoma ukubuya ngobutjha. 

 MaSewula Afrika wekhethu,

Lombulalazwe usasibhudungele.

Kufuze siyelele, ingasi kilepelaveke ezako kwaphela, kodwana nemalangeni ezako, neemvekeni neenyangeni ezizako. Asazi ukuthi umbulalazwe wengogwana ye-corona uzokudlula nini, kodwana soke siyakwazi esifuze sikwenze.

Siyazi ukuthi ukufaka imaski hlangana nabantu ngaso soke isikhathi, ukuhlamba namkha ukuhlanzekisa izandla zethu, ukuba maqalanga nokubalekela iinqubuthu kusese ziindlela ezisebenzako zokukhandela ingogwana .

Kufuze sibalekele namkha ngisiphi isenzo esifaka thina namkha abanye engozini.

Imilayelo nemibandela esibekelwe yona yokusiphephisa soke kufuze siyihloniphe.

Masibe sitjhaba esiziphethe kuhle esihlala siyelele ngobukhona bengogwana.

Masihlale emakhaya namkha sihlale siziinqhema ezincani.

Masibalekele ukuba hlangana neenqubuthu nokuba seendaweni ezingangenisi ummoya kuhle.

Masingayi emingcwabeni ngaphandle nayikuthi simndeni osondeleneko godu singavakatjheli amakhaya wababhujelweko.

Sinendima esingayibamba emzameni omkhulu welizwe wokuphelisa i-COVID-19.

Masibambe indima yethu.

Ngesikhathesi, lapho umlayezo wePhasika ingewokuvuselela ithemba, ukubelethwa ngobutjha nokuvuselela okubonakala epilweni yenengi lethu, masiyelele.

Inga uZimu angaraga nokubusisa iSewula Afrika abe avikele nabantu bayo.

Ngiyathokoza.

Share this page

Similar categories to explore