1. U thomiwa ha Mbekanyamushumo dza Muvhuso
1.1. Mivhigo ya Mvelaphanḓa ya Mvelelo dza Kotara yo iswa kha Khabinethe u itela themo ya u bva nga ḽa 1 Fulwana u swika ḽa 30 Khubvumedzi 2016. Mivhigo iyi i sedzulusa u shumiswa ha Mbekanyamushumo ya Nyito ya Muvhuso maelana na ṋetshedzo ya Muhanga wa Maano a Themo ya Vhukati na Pulane ya Mveledziso ya Lushaka.
1.2. Zwigwada zwo fhambanaho zwa Dziminisiṱa zwi ḓo tshimbidza miṱangano ya nyanḓadzamafhungo nga kha GCIS mafheloni a ṅwedzi uno, hune ha ḓo ambiwa nga zwe mihasho ya swikela kha themo iyi.
Maṅwe mavhalaangwe a bvaho kha Mivhigo ya Mvelaphanḓa ya Mvelelo dza Kotara kha themo ya tsedzuluso:
Ikonomi
1.3. Muhasho wa Mveledziso ya Mabindu Maṱuku wo thusa mabindu a 149 kha kotara ine ya khou sedzuluswa. U ḓadzisa izwo, ho thuswa mabindutshumisano a 104 nga kha Tshikimu tsha Ṱhuṱhuwedzo ya Mabindutshumisano. Vhuphalali uvhu vhu khou honolola vhukoni ha dziSMME, mabindutshumisano, zwikolobulasi na mabindu a mahayani.
1.4. Kha sekithara ya vhulimi – ho thuswa mabindu maswa a vhulimi a linganaho 172 na a linganaho 23 a si a vhulimi nga kha vhurangeli ho fhambanaho. Dziṅwe SMME dzi re hone dza 337 dzo topolwa na uri dzi ḓo thuswa kha u pfumbudza na tswikelelo ya maraga. Mabindutshumisano a240 dzo tikedzwa nga kha Tshikimu tsha Ṱhuṱhuwedzo ya Mabindutshumisano.
1.5. Mushumo wa Komiti ya nga Vhubindudzi yo Vhumbwaho nga Dziminisiṱa u khou thoma u anwa mitshelo. Nga tshifhinga tsha kotara ya vhusedzulusi, Invest SA yo tshimbidza mulila wa vhubindudzi u ḓuraho R18.2 biḽioni ,nga maanḓa kha thandela dza gese u ya kha dza muḓagasi.
U lwa na vhugevhenga na vhuaḓa
U lwa na vhugevhenga na vhuaḓa zwi kha ḓi vha vhuvhekanyandeme ha nṱhesa kha muvhuso. Ro ḓiimisela u bvisa zwigevhenga kha zwitshavha zwashu na uri ri ḓo isa phanḓa na u shuma kha uri Afrika Tshipembe ḽi tsireledzee hune vhadzulapo vhoṱhe vha vha, vha dovha vhapfa vho tsireledzea.
1.6. Vhufarisani vhukati ha zwitshavha na muvhuso zwi khou ṱoḓea uri ri kone u lwa na vhugevhenga na vhuaḓa. Zwiṱitshi zwa mapholisa zwi linganaho 98.9% zwo vhigwa u vha na Foramu dza Mapholisa a Tshitshavha dzine dza shela mulenzhe kha vhupo ho tsireledzeaho wa vhadzulapo vhawo.
1.7. Ho khou itwa mvelaphanḓa u lwa na vhuaḓa. Vhathu vha fuṱhanu malo (58) vho wanwa milandu zwi tshi elana na u fhungudza vhuaḓa kha vhaofisiri vha muvhuso nga tshifhinga tsha u vhiga. Vhathu vhaṱanu vho wanala vho ḓidzhenisa kha vhuaḓa kana milandu ielanaho na vhuaḓa vhune masheleni ane a khou ambiwa nga hao nga mulandu kana milandu a fhira R5 miḽioni na uri ndeme ya u imisa dzi oda dzo wanwaho ndi R185 miḽioni.
Mavu
Mushumo wa mbuedzedzo u khou ya phanḓa u itela u vhuedzedza tshirunzi tsha avho vho tambulaho nga tshifhinga tsha muvhuso wa khethululo. Ho vha na mvelaphanḓa i vhonalaho yo itwaho kha u vhuedzedza tshirunzi tsha avho vho tambulaho nga tshifhinga tsha muvhuso wa khethululo.
1.8. Egere dza 54 400 (ha) dza mavu a re fhethu havhuḓi dzo wanala dza dovha dza ṋetshedzwa, he mavu a linganaho 51 188 (ha) a ṋewa vhabveledzi vha sa athu bvelelaho. 6 530 (ha) ya mavu o wanwaho o ṋewa vhadzulapo vha mabulasini na vhashumi vha hone.
1.9. Kha mbilo dza mavu dza 112 dzo tandululwaho, dza 57 ndi dza vhupo ha mahayani, zwo vhuedzaho vhathu vha linganaho 2 553 kha miḓi ya 467.
1.10. Zwenezwino, Khomishinari Muhulwane wa Mbilo dza Mavu vho tendela ṋetshedzo ya maṅwalo a Luṱa lwa vhuvhili a uri vha swike kha thendelanoya mbilo dza mavu dza Tshitshavha tsha Masinenge na tsha Muṱa wa ha Mtshali nga kha mbadelo ya masheleni.
Mbadelo guṱe ya madzulo a Masinenge ndi R7, 100,608.00 ine ya ḓo vhuedza miṱa ya 64 vhe zwa khwaṱhisedzwa sa phondi dza u dzhielwa mavu.
Kha themo ya u/bva nga ḽa 1 Lambamai 2016 u swika ḽa 31 Tshimedzi 2016, Khomishini ya Pfanelo dza Mbuedzedzo dza Mavu yo badela masheleni a ṱoḓaho u swika biḽioni ya dzirannda kha vhavhili vha mavu vhe vha dzhielwa pfanelo dzavho dza mavu.
1.11. Mawanwa a zwenezwino a muvhigo wa Tshiimiswa tsha Vhushaka ha Lushaka: “Vhutshilo Afrika Tshipembe: Zwiitisi zwa Fulufhelo” a sumbedzisa uri vhutshilo vhu khwine Afrika Tshipembe ṋamusi vhu tshi vhambedzwa na ha miṅwaha ya 20 yo fhiraho.
Kha tshikalo tsha ikonomi ya ḽifhasi nga muthu tsha 2015, Zwibveledzwa Guṱe (GDP) zwo vha nṱha ha zwa 1994 nga 33 phesenthe; muholo u salaho musi muthu o no thela wo engedzea u bva kha R23,686 ya 1994 u swika kha R33,660 ya 2015 (ine ya vha nyengedzeo nga 42 phesenthe), tshivhalo guṱe tsha vhathu vha re na mishumo tsho engedzea kavhili u bva kha 7.9-miḽioni ya 1994 u ya kha 15.6-miḽioni ya 2015; u vha hone ha dzinnḓu dza vhuḓi ho engedzea nga 131.3 phesenthe u bva 1996 u swika 2016; phimo dza u ḓiṅwalisa dziyunivesithi zwo engedzea nga 281.4 phesenthe u bva kha 211,756 ya 1985 u ya kha 807,663 ya 2014; tshivhalo tshiswa tsha vho kavhiwaho nga HIV tsho tsela fhasi u bva kha 646,806 ya 1999 u ya kha 321,497 ya 2015; ho vha na nyengedzeo ya 62.5 phesenthe ya vho gudelaho zwa ndondola mutakalo kha sekithara ya muvhuso vhukati ha 2000 u ya kha 2015; na tshivhalo tsha u vhulawa ha vhathu tsho tsa nga 49.3 phesenthe u bva 1994.
Izwi zwi sumbedzisa uri naho hu na khaedu, vhutshilo ha vhadzulapo vha Afrika Tshipembe ho khwinifhala kha miṅwaha ya fumbili yo fhiraho. Khabinethe i ṱuṱuwedza sekithara dzoṱhe dza zwitshavha uri dzi ise phanḓa na u fhaṱa zwi isaho kha u bveledza shango ḽashu u bva tshe dimokirasi ya vha hone. Hu na zwinzhi zwavhuḓi zwo itaho kha shango u fhira zwi si zwavhuḓi.
U thomiwa ha mbekanyamushumo ya u shuma ya Muvhuso:
1.12. National Imbizo Focus Week ya vhuṱanu ya muvhuso yo vha hone u bva nga ḽa 7 u ya kha ḽa 13 Lara 2016 fhasi ha thero “Roṱhe ri isa Afrika Tshipembe Phanḓa: Vhumatshelo hashu – kha ri ite uri vhu shume“ ho vhonala maAfrika Tshipembe vha tshi shumisana na muvhuso. Tshifhinga itshi tsha u shumisana ho khwaṱhaho ndi tshipiḓa tsha vhadzulapo vhashumaho vho ḓifunga; zwine zwa vha zwa ndeme kha u ṋetshedza Bono 2030 ḽa Pulane ya Mveledziso ya Lushaka(NDP).
Muphuresidennde Vho Jacob Zuma vho vula vhege iyo nga tshifhinga tsha Imbizo kha Tshikolo tsha Phuraimari tsha Marhulana ngei Tembisa, kha ḽa Gauteng he ha ṋetshedzwa ḽeborothari yo shomedzwaho nga khomphyutha.
1.13. U vulwa ha bada na buroho ya Swartkopfontein vhukati ha Afrika Tshipembe na Botswana zwo vula luṱa luswa kha u ṱumanya mukano wa Afrika Tshipembe ngei Swartkopfontein u ya kha mukao wa Botswana ngei Ramotswa. Themamveledziso ya bada na buroho yo khwinifhadzwa ho shumiswa R78.5 miḽioni zwa ita uri hu vhe na u sikwa ha mishumo ya 51 nga kha khonṱhiraka ya miṅwedzi ya 23, vhashumi avho vho wanwa kha mashango oṱhe vhuvhili hao.
1.14. U Vusuluswa ha Mbekanyamushumo ya Nḓowetshumo ya Dziphaka, fhasi ha Minisiṱa wa Mbambadzo na Nḓowetshumo, Vho Rob Davies vha khou sika mishumo nnḓa na ngomu na u mona na zwikolobulasi na kha zwitshavha zwa mahayani. Mbekanyamushumo iyo yo thomiwa sa phindulo kha khuwelelo nga Muphuresidennde Vho Jacob Zuma ya u shuma u ya kha tshikalo tsho fhelelaho tsha nḓowetshumo na nyaluwo i katelaho vhukati ha zwiṅwe. Muhasho wa Mbambadzo na Nḓowetshumo u swika zwino wo bindudza R22.5 miḽioni kha u vusuluswa ha Phaka ya Nḓowetshumo ya Komani. Kha luṱa lwa u thoma lwa u vusulusa mbekanyamushumo, mabindu maṱuku a sumbe, a vhukati na mahulwane o tholwa sa vhorakhonṱhiraka vhaṱuku zwo ḓuraho R5, 3 miḽioni. Ha tholwa vhashumi vhapo vha linganaho 71 vhane khavho 63 phesenthe yavho ho vha hu vhaswa.
Mbekanyamushumo ya Nḓowetshumo ya Vharema, ine ndivho yayo ha vha u engedza vhashelamulenzhe kha sekithara ya vhubveledzi, zwazwino yo no thusa Vhoranḓowetshumo vha Vharema vha linganaho 22 na uri ho sikwa mishumo ya 1500. Hu na masheleni a linganaho R1.5 biḽioni a u tikedza havha vhoranḓowetshumo.
1.15. Vhege ya Vhoramabindu ya Ḽifhasi yo rwelwa ṱari ngei Johannesburg Ḽavhuṱanu ḽo fhiraho nga Mufarisa Muphuresidennde Vho Cyril Ramaphosa, vho tikedzwa nga Minisiṱa Vho Lindiwe Zulu. I ḓo vha hone u bva nga ḽa 14 u swika ḽa 20 Lara 2016, na uri ndi guvhangano ḽihulwanesa ḽa vhathomazwiswa na vhoramabindu vhane vha nga rwela ṱari zwine zwa nga thomiwa nga u ḓisa mihumbulo miswa ya itea, vha tshi tshimbidza nyaluwo ya ikonomi na u bveledza mveledziso ya ikonomi ya matshilisano. Khabinethe i dzhiela nṱha mabindu na vhafarisani vha zwa matshilisano kha u ḓisa GEW Afrika Tshipembe, vhane vha vha Muvhuso wa Vundu wa Gauteng, Ḓorobo ya Johannesburg, Hollard, Microsoft, IDC, SABS, SAB, SEA Africa, Global Entrepreneurship Network na Kauffman Foundation. Hu ḓo vha na vhuṱambo ha vhafarisani vha fhiraho vha 80 nga tshifhinga itshi. GEW ndi thangela phanḓa u ya kha Khongiresi ya Vhubindudzi ya Ḽifhasi (GEC) ine ya ḓo farelwa kha dzhango ḽa Afrika lwa u tou thoma ngei Johannesburg nga Ṱhafamuhwe 2017, hune ha khou lavhelelwa vhurumelwa vhu fhiraho 5 000 u bva kha mashango a 160 vhane vha ḓo dzhenela vhuṱambo uvho.
1.16. Nga ḽa 14 Lara 2016, Minisiṱa Vho Nomvula Mokonyane vho rwela ṱari Puḽanti ya u Kunakisa Maḓi o Tshikafhalaho a Drakenstein he vha i ṋetshedza Masipala wa Drakenstein wa Kapa Vhukovhela. Thandela iyo yo ḓura masheleni a swikaho R 171 000 000 na uri yo vhuedza maanḓalanga apo na tshitshavha nga u ṋetshedza tshenzhemo na vhupfumbudzi kha zwa u fhaṱa; u tholiwa ha vhathu vhapo; na u wana zwishumiswa u bva kha vhaṋetshedzi na vhabveledzi vhapo.
U ṋetshedzwa ha tshumelo dza ndeme dza maḓi kha tshitshavha zwi engedza khwiniso ya ndeme ya maḓi kha Mulambo wa Berg na u fhungudza u sa kwamea havhuḓi ha ndeme ya fhasi ya maḓi a tsheledzo..
1.17. Maḓi na vhuthathatshilu ndi zwone zwiko zwa mveledziso i yaho phanḓa. Muhasho wa Maḓi na Vhuthathatshili wo sedza kha Fulo ḽa Vhuthathatshili ḽine ḽa ḓo vha hone khathihi na Ḓuvha ḽa Mabunga ḽa Ḽifhasi nga ḽa 19 Lara 2016, ḽine ḽa shumiswa kha u tsivhudza, u funza na u lwisa nga hoṱhe u vhona uri muṅwe na muṅwe u ya kona u swikelela tshumelo dzo teaho dza vhuthathatshili.
Afrika Tshipembe ḽo ḓikumedzela u engedza tshumelo ya ṋetshedzo ya maḓi na vhuthathatshili, ngauralo, ha vha u vhuedzedza tshirunzi tsha avho vha bvaho kha zwitshavha zwe zwa vha zwo sielwa nnḓa. Ndivho ya Mbekanyamushumo ya u Fhelisa Mabakete ndi u amba nga ha thandululo ya zwe ra sielwa zwa mabunga a mabakete sa nḓila ya sisiṱeme ya vhuthathatshili kha mavundu maṋa, ane a vha Kapa Vhubvaḓuvha, Free State, Devhula Vhukovhela na Kapa Devhula. Ho no fheliswa ṱhanganyelo ya mabakete a 25 091 u swika zwino na uri ho sala mabakete a 27 147 ane a khou tea u fhedziswa.
1.18. Vhutelwadigiri ha vhaswa vha bvaho kha mbekanyamushumo ya miṅwaha miṋa ya Davhi ḽa Lushaka ḽa Vhaswa vha Mahayani (NARYSEC) nga ḽa 17 Lara 2016 zwi takusa mbekanyamushumo na vhurangeli ha muvhuso ha u sika mishumo. Mbekanyamushumo ye ya rwelwa ṱari nga 2010, ndi mbekanyamushumo ya mveledziso ya zwikili zwa vhaswa i thusaho kha u bveledza vhaswa vha vhupo ha mahayani uri vha bve kha u vha vhaṱoḓi vha mishumo u ya kha u vha vhasiki vha mishumo.
1.19. Samithi ya Masipala ya Mbekanyamushumo yo Navhiswaho ya Mishumo ya Tshitshavha (EPWP) yo vha hone u bva nga ḽa 15 u swika ḽa 17 Lara 2016 fhasi ha thero “Vhonani, Ipfani ni Tshenzheme Mbekanyamushumo dza Mishumo ya Tshitshavha”, ngei St George Conference Centre kha ḽa Gauteng. EPWP ndi vhurangeli ha ndeme ha muvhuso, vhu shelaho mulenzhe kha mishumo ya vhuḓi na matshilo a u kona u ḓitshidza, pfunzo, mutakalo, mveledziso ya mahayani, u vha hone ha zwiḽiwa na tshanduko ya mavu, hu tshi katelwa u lwa na vhugevhenga na vhuaḓa.
Samithi yo sedza kha zwiteṅwa zwa zwi vhonalaho zwa mbekanyamushumo nga u ṋetshedza tshikhala tsha u kovhelana tshenzhemo na maitele a khwiṋesa. Izwi zwi engedza u lwisa nga muvhuso ha u ṋetshedza zwikhala zwa mishumo na u wana zwikili nga kha u pfumbudza hune ha vusuludza zwitshavha zwi shayaho.
Ho sikwa zwikhala zwa mishumo zwi fhiraho miḽioni dza sumbe nga kha EPWP u bva nga 2004 u swika 2016. Izwi zwi sumbedzisa u shumiswa ha mbekanyamushumo nga nḓila i bveledzaho nga masia oṱhe a muvhuso, mimasipala na tshitshavha zwatsho. Luṱa lwa vhuraru lwa EPWP lu kha ṅwaha walwo wa vhuraru u bva tshe lwa vha hone – na uri lwo ita uri hu thomiwe milayo ya ḽifhasi i langaho u shumiswa ha mbekanyamushumo na uri mushumo wayo muhulwane ndi u engedza vhudzheneleli ha tshitshavha hune ha vha na thandela dza EPWP. Hezwi zwi dovha zwa ita uri u tholwa hu vhe khagala hu si na tshidzumbe.
1.20. Mupfuluwou bva kha anaḽogo u ya kha khasho ya didzhithaḽa wo tshimbila zwavhuḓi kha vhadzulapo vha kha vhupo ha Square Kilometre Array ngei Kapa Devhula, zwi amba uri vhadzulapo avha ndi vhone vha u thoma u tshenzhema muelo wo fhelelaho wa mbuelo dza muungo na zwifanyiso zwo khwinifhadzwaho zwi elanaho na theḽevishini ya didzhithaḽa.
Nḓivhadzo nga Minisiṱa Vho Muthambi ya u khunyeledza maitele a mupfuluwo u ya kha sisiṱeme ya khasho ya didzhithaḽa nga Nyendavhusiku 2018 zwi tshi khou shumiwa ngavundu zwi kati, zwine zwo no thoma Kapa Devhula na Limpopo. U ḓiṅwalisa ho vula ngei Free State, Mpumalanga na Limpopo. Nga murahu u ḓiṅwalisa hu ḓo dovha ha vula Devhula Vhukovhela, Kapa Vhubvaḓuvha, KwaZulu-Natal, Kapa Vhukovhela na Gauteng.
1.21. U tsimiwa ha anaḽogo ndi tshipiḓa tsha maitele a Mupfuluwo wa Khasho ya Didzhithaḽa kha shango ḽashu. Miṱa i shayaho ine yo tewa nga thuso ya muvhuso i khou ṱuṱuwedzwa uri i ṅwalise uri i wane dziSTB dza mahala kha matavhi a Ofisi dza Poswo dzapo.
1.22. Khabinethe yo dovha ya nyeṱulelwa nga ha pulane dza u bweulula zwo salaho zwa vhorapoḽotiki vho nembeledzwaho nga tshifhinga tsha muvhuso wa tshiṱalula.neHo vha na vhorapoḽotiki vha zwivhotshwa vha linganaho 130 vhe vha nembeledzelwa milandu i tshimbilelanaho na zwa poḽotiki vhukati ha 1960 na 1990, zwe nga murahu ha fheliswa zwa u isa vhathu thamboni. Havha vhafunashango vha ḓo vhulungwa zwavhuḓi hune vha bva hone.
Maitele aya a tevhela u rwelwa ṱari ha tshitshavha ha Thandela ya Gallows Exhumation u nga ḽa 23 Ṱhafamuhwe 2016 Sentharani ya Ndulamiso ya Kgosi Mampuru II, uri hu thomiwe u bweululwa zwo salaho zwa vhorapoḽotiki vha linganaho 83 kha miṅwedzi ya rathi hu sa athu fhela 2016/17.
1.23. Khabinethe yo ṱanganedza khunyeledzo yo bvelelaho ya Sesheni ya vhuraru ya Khomishini ya Tshaka-mbili vhukati ha Botswana na Afrika Tshipembe yo rangwaho phanḓa nga Muphuresidennde Vho Jacob Zuma na mushumisani navho Muphuresidennde Vho Seretse Khama Ian Khama uri vha khwaṱhise zwa vhufarisani ha ikonomi vhukati ha mashango aya mavhili.
Musi hu tshi khou ṱavhanyiswa mushumo wa Thandela ya u Pfukisa Maḓi ya Lesotho Highlands, u thomiwa ha Maano a Nḓowetshumo ya Mveledziso ya Tshitshavha tsha Tshipembe ha Afrika (SADC) na Pulane ya Mveledziso ya Maano a Tsumbanḓila ya Dzingu u itela u sikamutevhe wa mashumele na vhukoni ha vhubveledzi kha dzingu, na tshumisano kha ndango ya mikaṋo u itela u fhelisa vhugevhenga ha mikanoni vhu ngaho u zwimiwa ha tshugulu na nḓou zwi siho mulayoni, ndi zwiṅwe zwa zwe zwa sedziwa.
Afrika Tshipembe ḽo khwaṱhisedza thikhedzo yaḽo kha nkhetheni wa SADC kha poswo ya Murangaphanḓa wa Khomishini ya AU, Muṱhomphei Vho Dokotela Pelonomi Venson-Moitoi, Minisiṱa wa zwa Mafhungo a Dzitshaka na Tshumisano ya Riphabuḽiki ya Botswana.
1.24. Muphuresidennde Vho Jacob Zuma vho khunyeledza Madalo a tshiofisi o tshimbilaho zwavhuḓi ngei Addis Ababa, kha Riphabuḽiki ya Demokirasi ya Federaḽa ya Ethopia he vha dzhenela Komiti ya Maimo a Nṱha ya Yuno (AU) kha muṱangano wa Libya hu tshi khou sedziwa na u ambiwa nga ha nyimele ya mulalo na tsireledzo kha ḽa Libya. Komiti yo amba na u tendelana kha mafhungo o vhalaho ane a ḓo thusa kha u wana thandululo ya khaedu dza tshifhinga tshilapfu dzo livhanaho na vhathu vha Libya. Sa miraḓo ya Yuno ri khou ṱoḓa u vhona mulalo na vhudziki kha shango ḽa Libya, komithi yo tendelana uri sa Afrika ri tea u amba na vhoṱhe vha kwameaho vha kha ḽa Libya uri hu wanale thandululo ya Afrika kha thaidzo dzo livhanaho na shango.
Muphuresidennde Vho Zuma vho dovha hafhu vha dzhenela Samithi Khulwanesa ya Vhuvhili ya Dzitshaka dza Afrika dzo Ḓidzhenisaho nga u Funa kha u Ṱavhanya u Fhindula Dzikhakhathi (ACIRC). Ndivho khulwane ya Samithi iyi ho vha hu u amba nga ha tshiimo tsha Mmbi ya ACIRC zwi tshi tevhela vhuḓifari ha UTULIVU AFRICA I na II Command Post Exercises(CPX) khathihi na khwaṱhisedzo ya khonadzeo dzo aniwaho u bva nga Shundunthule 2014 u swika Lambamai 2015. Mashango o dzhenelaho ACIRC nga u funa, hu tshi katelwa na Afrika Tshipembe, o dzhia tsheo ya u ranga phanḓau ḓisa thandululo dza khaedu dza Afrika hu si na u dzhenelela ha mmbi dza nnḓa.
2. Mbekanyamushumo dzine dza khou ḓa
2.1. Maḓuvha a 16 a u Lwa na Khakhathi dzi itelwaho Vhafumakadzi na Vhana a vha hone ṅwaha muṅwe na muṅwe u bva nga ḽa 25 Lara (Ḓuvha ḽa Dzitshakatshaka ḽa u Fhelisa Khakhathi dzi itelwaho Vhafumakadzi) u swika ḽa 10 Nyendavhusiku (Ḓuvha ḽa Dzitshakatshaka ḽa Pfanelo dza Vhathu). Maṅwe maḓuvha a zwihumbudzi a ndeme nga tshifhinga itshi hu katelwa Ḓuvha ḽa Ḽifhasi ḽa Aids nga ḽa 1 Nyendavhusiku na Ḓuvha ḽa Dzitshakatshaka ḽa Vhathu vho Holefhalaho nga ḽa 3 Nyendavhusiku.
Thero ya 2016 ya Maḓuvha a 16 a u Shuma ndi “Kha vha mmbale vho: roṱhe ri khou isa Afrika Tshipembe ḽi si na khakhathi phanḓa” na uri zwi khou itwa u swikela nga kha maitele ane a ḓo shumiswa u ya kha ṅwaha woṱhe hu tshi khou shumiwa na zwitshavha.
Nga ḽa 25 Lara 2016, Muphuresidennde Vho Jacob Zuma vha ḓo rwela ṱari Mifhindulano ya Lushaka ine ya ḓo vhona Mimasipala ya Zwiṱiriki i tshi ḓo tshimbidza mifhindulano iyi ṅwaha woṱhe. Mifhindulano iyi i ṱanganyisa mveledziso ya zwikili na u manḓafhadza zwitshavha, nga maanḓa kha vhafumakadzi khathihi na khwinisedzo ya nḓisedzo ya tshumelo zwi tshi ḓa kha u swikelela vhulamukanyi na tsivhudzo na tshumelo dza mutakalo. Vhadzulapo vhoṱhe vha Afrika Tshipembe vha na mushumo wa u vha vhashela mulenzhe vho khwaṱhaho kha u lwa na khakhathi dza u tambudzwa ha vhana na vhafumakadzi.
2.2. Minisiṱa wa Vhushaka ha Dzitshaka na Tshumisano Vho Maite Nkoana-Mashabane na Minisiṱa wa Zwiko zwa Mvelo na Mupo vha Federesheni ya Russia Vho Sergey Donskoy, vha ḓo farisana kha u ranga phanḓa Sesheni ya vhu14 ya Komiti ya Muvhuso-ngomu wo Ṱanganelaho kha Mbambadzo na Tshumisano ya Ikonoomi (ITEC) vhukati ha Afrika Tshipembe na Russia nga Ḽavhutanu ḽa dzi 18 Lara 2016, ngei Pretoria.
Sesheni iyi i khou lavhelelwa u tendelana kha dziṅwe dza dzipulane thwii dza u shuma u itela uri vhuḓikumedzeli vhu re hone vhu ṱavhanye u shuma kha sekithara dzoṱhe dza ITEC, hu tshi katelwa mbambadzo, vhubindudzi na u vhulunga; zwiko zwa miniraḽa; fulufulu; vhulimi, maḓaka na vhureakhovhe; vhuendi; saintsi, thekhinoḽodzhi na tshikhala tsha muyani; zwiko zwa maḓi; khathihi na pfunzo na vhulamukanyi.
2.3. Mufarisa Muphuresidennde Vho Cyril Ramaphosa vha ḓo ranga phanḓa vhurumelwa ha dziminisiṱa na vha kwameaho vha sa shumeli muvhuso nga ḽa 19 Lara 2016 kha Ṱano ḽa Mveledziso ya Mabuḓo a Vhaswa zwine zwi ḓo itelwa Tshiṱediamu tshaNkowankowa kha Masipala Wapo wa Greater Tzaneen ngei Limpopo.
Ṱano iḽi ḽi ḓo ṋetshedza ndendedzo ya mabuḓo na mafhungo nga ha zwikhala zwa u isa pfunzo phanḓa na z zwa vhupfumbudzi kha vhagudiswa vha Gireidi ya 10 u ya kha ya 12, kha vhaswa vha sa shumiho, na vhaswa vho litshaho tshikolo tsha sekondari. Ṱano ḽa Mveledziso ya Mabuḓo a Vhaswa ndi tshipiḓa tsha mushumo wa muvhuso wa u bveledza vhaswa, nga maanḓa u shela havho mulenzhe kha ikonomi, uri vha dzhie vhuimo havho ho teaho kha tshitshavha tshashu.
2.4. Zwi tshi tevhela Khetho dza Muvhuso Wapo, u shela mulenzhe ha tshitshavha kha vhulangi ha zwitshavha zwi dzula zwi zwa ndeme kha u ṱuṱuwedza kupulanele kwa masipala, nga nḓila ine ya tandulula ṱhoḓea dza vhadzulapo.
Mulayo wa Zwiimiswa zwa Masipala wa Muvhuso Wapo, 1998, u ṱoḓa vhukati ha zwiṅwe, mimasipala i tshi bveledza nḓila dza u kwamana na zwitshavha na madzangano a zwitshavha kha u ita mushumo wavho na u shumisa maanḓa avho. Zwiimiswa izwi zwi ḓivhiwa sa Komiti dza Wadi, na uri dzi ṋetshedza ṱhumano ya ndeme vhukati ha Khantseḽara dza Wadi, tshitshavha na masipala.
Kha miṅwedzi i ḓaho hu ḓo khethiwa Komiti dza Wadi uri dzi shumele zwitshavha zwadzo na uri vhadzulapo vha tea u ḓivhonadza nga u shela mulenzhe kha khetho idzi na u shuma kha zwiimiswa izwi.
Khabinethe yo ṱanganedza khetho dza wadi dza masipala dza u vala zwikhala dzo tshimbilaho zwavhuḓi nga mulalo dzo vhaho hone zwenezwino kha mavundu a rathi. MaAfrika Tshipembe vho dovha hafhu vha sumbedza vhuḓikumedzeli havho kha u konḓelela poḽotiki zwine zwa vha tesitamennde ya u aluwa ha demokirasi yashu ya ndayotewa.
2.5. Vhuṱambo ha Pfufho dza Mitambo ha Afrika Tshipembe ha 2016 vhu ḓo farwa nga ḽa 27 Lara 2016 ngei Sand du Plessis Theatre, kha ḽa Mangaung, vunduni ḽa Free State. Ṱhingo ya u khetha Mutambi Makone wa Ṅwaha o Nangwaho nga Vhathu na mufarisani nae wa Khasho ya Mitambo ya SABC yo vula na uri i ḓo vala nga ḽa 27 Lara 2016 nga 21h00. Khabinethe i fhululedza vhoṱhe vho Nangiwaho sa Mutambi Makone wa Ṅwaha o Nangwaho nga Vhathu.
3. Vhuimo ha Khabinethe kha mafhungo a ndeme
3.1. Masiandoitwa a Tshanduko ya Kilima a khou thoma u ri kwama nga kha nyimele dza mutsho dza kunele kwa mvula ku si kwone, nyimelo dza gomelelo, u fhisa ho kalulaho na miḓalo. Miḓalo yo iteaho Gauteng na Mpumalanga yo sia vhathu vho lozwa matshilo avho, vhaṅwe vha si na madzulo, nga maanḓa kha vhupo ha mishashani ye ya tshinyadza themamveledziso dzi ngaho dzibada, buroho na ndaka.
Khabinethe i livhisa ndiliso dzayo kha miṱa na khonani dza vho lozwaho matshilo avho nga tshifhinga tsha miḓalo iyo na u tamela mashudu avho vho huvhalaho uri vha ṱavhanye u fhola. Mihumbulo na dzithabelo dzashu sa lushaka dzi livha kha avho vhane vhafunwa vhavho vha kha ḓi vha vho ngalangala. Zwigwada zwa Ndango ya Zwiwo zwa shango zwi dzula zwo ingamela u mona na shango, nga maanḓa kha vhupo vhune ha khou lavhelelwa vhunzhi ha mvula. Vhathu vhoṱhe vha tea u ṱhonifha na u tevhedzela tsivhudzo dza mitsho i si yavhuḓi.
Muphuresidennde Vho Jacob Zuma vho fhelekedzwa nga Mulangavundu wa Gauteng Vho David Makhura na Minisiṱa wa Tshumisano ya Kuvhusele na Zwa Sialala Vho Des van Rooyen, vho ṱola vhupo na u dalela miḓi yo kwamiwaho nga miḓalo ngei mishashani ya Stjwetla tsini na Mulambo wa Jukskei. Muphuresidennde Vho Zuma vho sumba nḓila kha vhuphalali ha muvhuso-ngomu ho rangwaho phanḓa nga Minisiṱa Vho van Rooyen kha mushumo wa u vhona uri miḓalo ya Mulambo wa Jukskei i langee na u ita uri u songo tsha elela u tshi ya zwitshavhani. Khabinethe i livhuwa dziNGO dza zwitshavhani, Dzikhantseḽara dza Wadi na vhomaḓilonga vho thusaho vhadzulapo avha.
Fhedziha, mvula idzi dzi songo ita uri maAfrika Tshipembe vha vhe na kuhumbulele ku si kwone kwa tsireledzo vhunga vhunzhi ha zwipiḓa zwa shango zwi kha ḓi vha gomeleloni. Muvhuso u khou shulula maḓi u bva kha Damu ḽa Sterkfontein u ya Damuni ḽa Vaal sa ḽiga ḽa tshifhinga nyana ḽa u thusa kha nyimele i re hone wa dovha wa engedza nga R212-miḽioni ya u thusedza kha gomelelo iḽo u tikedza vhorabulasi vha kha mavundu o topolwaho sa o welwaho ngagomelelo.
Khabinethe i ita khuwelelo kha maAfrika Tshipembe uri vha ṱhogomele kha zwine vha ita uri zwi sa vhe zwi khakhisaho mupo na uri vha ite zwoṱhe zwine vha nga kona kha u vhulunga maḓi.
3.2. Mazhendedzi a phimo a dzitshakatshaka ane a vha Moody, Fitch na Standard na Poors a ḓo ḓivhadza tsheo dzao kha vhege dzi ḓaho nga ha gireidi ya phimo ya vhubindudzi ha shango. Muvhuso u khou shumisana na mabindu, tshitshavha zwatsho na vhashumi kha u pindulela pulane dza shango u ya kha nyito dzo khwaṱhaho dzine dza ḓo vhona uri Afrika Tshipembe ḽi dzula ḽi shango ḽa gireidi ya vhubindudzi.
Khabinethe i ita khuwelelo kha sekithara dzoṱhe uri dzi ṱangane kha u tsireledza tshiimo tsha vhubindudzi ha shango.
3.3. U bviswa ha muvhigo wa odithi ya 2015/16 nga Oditha-dzheneraḽa, Vho Kimi Makwetu wa mihasho ya muvhuso wa vhukati na wa vundu na zwiimiswa zwa hone zwi sumbedzisa ndeme ya u tevhedzela mitheo i tevhelaho nga ngona na zwi dzulaho zwi tshi itwa ngauralo: pulane dza u shuma dza u tandulula u shaea ha ndango ya masheleni zwo tikwa nga vhuḓikumedzeli ho no itwaho; u ṋetshedza vhurangaphanḓa vha shumaho na u ṱola u swikelelwa ha magemo a kushumele; na u sedzulusa na u ṱola u tevhedzela milayo ya ndeme na vhusimamulayo kha mafhungo a masheleni.
Mawanwa a odithi dza lushaka o sumbedzisa ho vha na khwiniso yo katelaho nga phesenthe dza malo; 30 phesenthe ya dzo odithwaho dzo wanala dzi dza vhuḓi ngeno 14 phesenthe yo vha ya dzo salelaho, dzo haniwaho kana ho ṋewa ngeletshedzo ngauri dzi songo fhelela.
Tshiimo tsha vundu tsho sumbedzisa uri vhunzhi ha mihasho yo vha na mawanwa a sumbedzaho vhutevhedzeli ha vhusimamulayo ha ndeme na kha ndeme ya mivhigo ya kushumele kwayo kwa ṅwaha nga ṅwaha.
Khabinethe yo dzhiela nṱha na u vhilaedzwa nga tshutshedzo na khaedu sa zwo sumbedzwaho kha mvelelo dza odithi. Yo kumedzela muvhuso uri u tandulule mafhungo a khou dinaho o topolwaho na u khwaṱhisa ndango ya masheleni uri hu vhe na mawanwa a odithi yavhuḓi.
3.4. Khabinethe yo ṱanganedza vhurumelwa vhu swikaho 11 000 vhune ha khou dzhenela khonfarentse ya AfricaCom ya vhu19 ine ya khou farelwa Ḓoroboni ya Kapa u bva nga ḽa 15 u swika ḽa 17 Lara 2016 fhasi ha thero ine ya ri “U langa maanḓa a tshandukiso ya mvusuludzo ya didzhithaḽa ya Afrika: inthanethe sa yone nzhini ya mveledziso ya ikonomi na u manḓafhadza kha zwa matshilisano”. Khonfarentse iyo yo tshimbidzwa nga Minisiṱa wa Muhasho wa Themamveledziso ya Vhudavhidzani na Tshumelo dza Poswo Vho Dokotela Siyabonga Cwele na uri yo vha na zwiambi zwi fhiraho 350.
AfricaCom yo no vha luvhanḓe luhulwane kha u bveledza ikonomi ya didzhithaḽa kha ḽa Afrika hu tshi itelwa mveledziso ya ikonomi ya matshilisano na u manḓafhadza kha u tikedza mbekanyamushumo ya Adzhenda ya Afrika ya 2063. Khonfarentse iyi yo kunga vharangaphanḓa vha zwa Thekhinoḽodzi ya Vhudavhidzani ha Mafhungo (ICT), vhoramabindu na vhabveledzi vha bvaho Afrika na vhadzhii vha tsheo vha bvaho kha mashango a fhiraho 140. Khonfarentse ya ṋaṅwaha yo sedza kha mveledziso ya zwikili zwa didzhithaḽa, u manḓafhadza vhafumakadzi kha zwa thekhinoḽodzhi, thekhinoḽodzhi i ḓo dzhena na kha vhuholefhalli na u tikedza African Tech Start-up Ecosystem. Izwi zwo ita uri hu limuiwe ndivho dza NDP u ya nga ha tshanduko ya didzhithaḽa, mveledziso ya ikonomi na u manḓafhadza kha zwa matshilisano.
3.5. Khabinethe yo takadzwa nga uri matshudeni manzhi vha zwiimiswa zwa pfunzo ya nṱha u mona na shango vho sumbedza u vha kha tshiimo tsha vhuḓi kha khuwelelo ya u vhulunga mbekanyamushumo ya akhademi ya 2016. Vhunzhi ha zwiimiswa zwo no thoma milingo ya mafheloni a ṅwaha.
Ri ṱuṱuwedza matshudeni uri vha fungelele kha u ṱhaphudza pfunzo dzavho na u tendela Khomishini kha Khonadzeo ya Pfunzo ya Mahala kha Pfunzo ya Nṱha na Vhupfumbudzi uri i khunyeledze mushumo wayo.
Mushumo wo itwaho nga kha Nedlac wo ṱanganedzwa, he Vhufaragwama ha Lushaka ha ṋetshedza makumedzwa uri pfunzo ya mahala nga konadzea hani kha matshudeni vha pfunzo ya nṱha. Mulevho u ḓo khunyeledzwa magumoni a Lara 2016.
Khuwelelo nga vharangaphanḓa vha kereke dza lushaka na vhaṅwe vharangaphanḓa kha zwa lutendo ya u ḓisa thandululo kha khaedu dza pfunzo ya nṱha dzo ṱanganedzwa. Thikhedzo yavho kha nyambedzano, thabelo na vhuḓidini ha u ḓisa mulalo khathihi na khuwelelo yavho ya ṅwaha wa akhademiki wa 2016 uri u khunyeledzwe zwavhuḓi, zwo ṱanganedzwa.
3.6. Khabinethe yo ṱanganedza Tsheo ya Khothe ya Mulayotewa nga ha Sisiṱeme ya Mafhungo a Bada ya Lushaka ya Eḽekithironiki (eNATIS) ine zwazwino ya ḓo tshimbidzwa nga muvhuso.
3.7. Ro dovha ra dzhiela nṱha Tsheo ya Khothe ya Ndayotewa ya khumbelo ya Vho Terry Crawford-Browne, ya uri u vhetshelwa thungo ha khomishini ya thendelano ya thengo ya zwiṱhavhane a zwo ngo vha na dzangalelo ḽa vhulamukanyi. Khomishini ya Ṱhoḓuluso ya Seriti yo sedzulusaho mulandu wa 1999 waa rannda dza dzibiḽioni nnzhi yo wanulusa uri a huna vhuṱanzi vhu sumbedzisaho uri dzikhonṱhiraka dzo fhomiwa vhuṱanzi ha vhuaḓa, vhukwila kana zwiṅwe zwi songo tshimbilaho zwavhuḓi, muvhigo uyu wo bviswa nga Muphuresidennde Vho Jacob Zuma nga Lambamai 2016.
3.8. Khabinethe i khou vhilaedzwa nga zwiito zwa u ṱokonya pfudzungule na khakhathi dza mirafho nga vhaṅwe vha vharangaphanḓa vha tshitshavha zwi lwaho na mbofholowo yashu ye ra i wana u vhavha. Afrika Tshipembe ḽi tea u hanedza zwiito zwo raloho zwi ngaho u rwiwa ha Vho Rethabile Mlotshwa ho sedzwa uri vha murema, zwe zwa vha zwi tshi khou itelwa u vhaisa muṅwe muAfrika Tshipembe nga riṋe na uri a zwi vhuyi zwa vha tshipiḓa tsha Ubuntu ha lushaka lwashu. Ri tea u dovha ra isa phanḓa na u ṱhompha mulayo na u amba ri tshi lwa nga ha khuwelelo dzi si dza mulayotewa dza u dzula kana u dzhia mavu zwitshavhani zwashu zwi siho mulayoni.
3.9. Khabinethe i ṱhompha u ḓirula mushumo ha Vho Brian Molefe sa Mulanguli Muhulwane wa Khorondangi ya Eskom na u vha tamela mashudu kha vhumatshelo havho. Vho Molefe vho shuma vhukuma kha u bveledza maano a u bvelela ha Eskom zwine zwa khou thoma u sumbedza mvelelo dza vhuḓi. Khabinethe i na fulufhelo ḽa uri vho sia tshigwada tsha vhalanguli tsho khwaṱhaho tshine tsha ḓo isa phanḓa na u shuma hu tshi tevhedzelwa mudzedze wa Eskom na u shumisa maano a mveledziso iyo.
3.10. Khabinethe yo dzhiela nṱha vhuṱanzi vhu bvaho kha Al Jazeera ha Minisiṱa wa Tsireledzo ya Tshitshavha Vho David Mahlobo, na uri Tshumelo ya Tshipholisa ya Afrika Tshipembe (SAPS) i khou sedzulusa mavharivhari ayo.
3.11. Khabinethe yo sumbedzisa uri muvhuso wo vha wo ranga phanḓae kha u lwisa vhugevhenga vhu kwamaho mupo, izwi zwi katela mushumo wo itwaho kha tshumelo dza vhutsireledzi sa tshipiḓa tsha u lwisa ha muvhuso ha u fhelisa vhugevhenga ho pulanwaho na u vhona uri hu na vhulamukanyi vhu khou shumiselwaho avho vhoḓidzhenisaho kha hezwi zwigwada.
Khabinethe yo fhululedza vha tevhelaho:
3.12. Minisiṱa wa Gwama Vho Pravin Gordhan vho dzhielwaho nṱha kha Pfufho dza Sunday Times dza 2016 dza Khamphani dza Nṱhesa dza 100 nga vhahulwane vha nḓowetshumo vha Afrika Tshipembe. U dzhielwa nṱha uhu nga tshitshavha tsha mabindu zwi sumbedzisa uri roṱhe ro farana kha ḽithihi, na uri ro ṱangana ri na dikitela ḽa u shandukisa Afrika Tshipembe ḽa vha fhethu ha khwiṋe. U lwisa nga nungo ho ṱanganelanaho ha muvhuso, mabindu, vhashumi na tshitshavha zwatsho hu kha gondo ḽa nṱhesa ḽa u limuwa Bono 2030 ḽa NDP.
3.13. Vho Francois Groepe vhe vha tholwa hafhu sa Mufarisa Muvhusi wa Bannga ya Mbulungelo ya Afrika Tshipembe, nga Muphuresidennde Vho Jacob Zuma, lwa tshifhinga tsha miṅwaha miṱanu u bva nga ḽa 1 Phando 2017.
3.14. Mutumbuli wa Mutheo wa Gift of the Givers Vho Imtiaz Sooliman, vhe vha pfufhiwa Pfufho ya Mudzulapo wa Ḽifhasi nga feme ya vhueletshedzi ya dzitshakatshaka, Henley & Partners. Izwi zwi sumbedzisa uri vhadzulapo vha Afrika Tshipembe vha khou fhefheḓisela nṱha fuḽaga nga u ṋea vha shayaho.
3.15. Mubiki Muhulwane Vho Martin Kobald, mubiki makone wa Afrika Tshipembe, vhe vha ṋangiwa sa muthusa muphuresidennde wa Dzisosaithi ya Dzangano ḽa Vhabiki vha Ḽifhasi.
3.16. Africa’s Greenest Hotel, Hotel Verde i wanalaho ngei Vhukavhamabufho ha Dzitshakatshaka ha Madzulo a Ḓoroboni kha Pfufho dza vhu15 dza ṅwaha nga ṅwaha dza VhuendelaMashango vhu yaho Phanḓa ha Dzitshakatshaka ha Skål, dze dza farelwa Monaco.
3.17. MuAfrika Tshipembe wa ṋaledzi dza Sumbe Vho Seabelo Senatla, vhe vha pfi ndi Mutambi wa Ṅwaha wa World Rugby Men’s Sevens ho sedzwa kushumele kwavho kwa khwinesa kwa 2016. Vho kora nga ṱhirayi ya vhu66 kha mitambo ya 10 kha serisi ya 2015-16 – ine ya vha ya vhuvhili u bva kha ya nṱhesa kha ḓivhazwakale ya miṅwaha ya 17 ya serisi, izwi zwi tou vha ṱhuṱhuwedzo kha vhaswa vha tambaho rugby. Uyu ndi ṅwaha wa vhuvhili i tshi khou tevhekana mi muAfrika Tshipembe a tshi wina pfufho.
3.18. MuAfrika Tshipembe, muwini wa mendele wa musuku Wayde van Niekerk ane o bulwa sa mugidimi wa munna wa Mitambo ya Oḽimpiki wevha pfufhiwa nga Dzangano ḽa Pfufho dza Komiti ya Lushaka ya Oḽimpiki ye ya farelwa Doha.
3.19. Vho Brad Binder vhe vha wana thaikiḽi nga u wina fulo ḽa Moto3 nga u gundo kha makhaulatshele a mbambe ya sekhethe ya Valencia ngei Spain.
3.20. Khabinethe yo fhululedza dziProteas kha serisi dzavho dza Ndingo he vha wina kha Australia khathihi na Bafana Bafana vhe vha wina kha Senegal kha mutambo u vha isaho kha vha tshipiḓa tsha Tshiphuga tsha Ḽifhasi. Khabinethe i tamela mashudu Springboks kha mutambo wavho na Italy na uri ri fulufhela uri u kundwa havho nga England zwo ita uri vha khwaṱhe.
Khabinethe i livhuwa maAfrika Tshipembe vhoṱhe vha farana hafhu kha u tikedza thimu dzashu dza lushaka nga u ṱalela mitambo yo fhambanaho vho ambara mivhala ya fuḽaga yashu kana zwikipa zwa thimu ine vha i funesa. Kha ri ise phanḓa na u kuvhatedza mvelo ya zwine ra ḓihudza ngazwo sa lushaka musi thimu dzashu dzi tshi khou fhefhedzisa fuḽaga yashu.
3.21. Khabinethe i fhethu huthihi na Muphuresidennde Vho Jacob Zuma kha u fhululedza Vho Donald John Trump vhe vha khethwa sa Muphuresidennde wa vhu45 wa United States of America (USA) na uri vha fulufhela uri hu ḓo vha na u shumisana vhukati ha Afrika Tshipembe na USA zwine zwa ḓo vhuedza mashango oṱhe.
4. U tholiwa
U tholwa hu ḓo itwa ho thoma ha khwaṱhisedzwa ndalukanyo dza vho tholwaho na u sedzwa arali vha si na milandu.
4.1. Muhasho wa Vhashumi:
a) Vho MSB Matebesi sa Muthusa Mulanguli Guṱe: Tshumelo dza Pfanavhanzhi, na
b) Vho TS Maruping sa Muthusa Mulanguli Guṱe: Tshikwama tsha Ndindakhombo ya Vhushayamushumo.
4.2. Vho CL Duma sa Muthusa Mulanguli Guṱe: Tshumelo dza Pfanavhanzhi kha Muhasho wa Vhuendelamashango.
4.3. Vho Ratshisusu sa Mufarisa Khomishinara wa Muṱaṱisano.
4.4. Vho Enver Daniels sa Mufarisa Mudzulatshidulo wa Competition Tribunal.
4.5. Phurofesa Vho H Cheadle sa muraḓo wa tshifhinga nyana wa Competition Tribunal.
Mbudziso:
Vho Donald Liphoko
Vhukwamani: 082 901 0766
