Mulaedza wa Lushaka nga Vho Jacob G Zuma, Muphuresidennde wa Riphabuḽiki ya Afrika Tshipembe, kha Dzulo ḽo Ṱanganelaho ḽa Phalamennde, Kapa
Mulangadzulo wa Buthano ḽa Lushaka,
Mudzulatshidulo wa Nnḓu ya Lushaka ya Mavunḓu,
Mufarisa Mulangadzulo wa Buthano ḽa Lushaka na Mufarisa Mudzulatshidulo wa Nnḓu ya Lushaka ya Mavunḓu,
Mufarisa Muphuresidennde Vho Cyril Ramaphosa,
Muphuresidennde wa kale Vho Thabo Mbeki,
Muphuresidennde wa Phalamennde ya Pan African Vho Roger Nkodo Dang,
Minisiṱa na Vhafarisa Dziminisiṱa,
Vhalangavunḓu na Vhalangadzulo vha Vhusimamulayo ha kha Vunḓu,
Mudzulatshidulo wa SALGA na Meyara Khulwane dzoṱhe dzire hone,
Ṱhoho dza Zwiimiswa zwi tikedzaho demokirasi,
Mudzulatshidulo wa Nnḓu ya Lushaka ya Vharangaphanḓa vha Sialala,
Vharangaphanḓa vha madzangano o ḓitikaho nga lutendo,
Mulangadzulo wa Buthano ḽa Lushaka wa kale Vho Dokotela Frene Ginwala,
Vhaeni vho rambiwaho,
Masole a kale vho lwelaho mbofholowo,
Miraḓo ya madavhi a vhudipuḽomati,
MaAfrika Tshipembe sa nṋe.
Ndi madekwana, good evening, sanibonani, molweni, dumelang, goeie naand, lotjhani, riperile.
Ndi khou livhuwa tshikhala tsha u amba na Phalamennde na lushaka.
Ḓuvha ḽa namusi ḽi swaya anivesari ya vhu 26 kha u bviswa ha Muphuresidennde Vho Nelson Mandela khothoni, zwine a tou vha mafhungo a sa hangwei o iteaho kha ḓivhazwakale ya shango.
I dovha ya vha anivesari ya vhu 50 ya mulevho nga muvhuso wa Ḽihoro ḽa Lushaka kha uri District Six hu ḓo vha vhupo ha vhatshena fhedzi, zwo livhisaho kha uri hu shakuliswe vhadzulapo nga khani vha fhiraho 60 000.
Ṅwaha wa 2016 u swaya anivesari ya vhu 20 ya u sainwa ha mulayo nga Vho Madiba, wa Ndayotewa ya Riphabuḽiki. U sainwa uho ho itwa ngei Sharpeville nga dzi 10 Nyendavhusiku 1996.
Ri a ḓihudza nga demokirasi yashu na zwe ra swikelela nga tshifhinga tshiṱukuṱuku. Demokirasi yashu i khou shuma yo khwaṱha na u dzia.
Vha hashu,
Ndayotewa, ine mutheo wayo wa vha kha Thendelonzwiwa, i sumbedzisa uri Afrika Tshipembe ndi ḽa vhoṱhe vhadzulaho khaḽo. Ho itwa zwinzhi kha u khwinisa vhukateli na tshitshavha tshi si na tshiṱalula.
Fhedziha, lwendo lwa tshitshavha tshi sa ṱaluli a lu athu khunyelela.
Shango ḽo dzinginywa ṅwedzini wo fhiraho musi khethululo na tshiṱalula zwo sinyusa vhanzhi kha nyanḓadzamafhungo ya eḽekithroniki, zwo itaho uri hu vhe na upfa vhuṱungu na u sinyuwa hu sa ṱalutshedzei.
Huna ṱhoḓea ya u lwa na dimoni ḽa tshiṱalula. Ḓuvha ḽa Pfanelo dza Vhathu, ḽa dzi 21 Ṱhafamuhwe, ḽi ḓo itelwa vhuṱambo ha khumbudzo sa ḓuvha ḽa lushaka ḽa u lwa na tshiṱalula kana khethululo. Ḽi ḓo shumiswa kha u vhea mutheo wa mbekanyamushumo ya tshifhinga tshilapfu ya u fhaṱa tshitshavha tshi sa ṱaluli.
Vha hashu, ndi tama u vha humbudza nga ha dziṅwe anivesari dzi si gathi dza ndeme.
Ṅwaha wa 2016 u swaya miṅwaha ya 60 ubva tshe vhafumakadzi vha matsha vha tshi ya Union Buildings vha tshi gwalabela u fheliswa ha mulayo wa muvhuso wa tshiṱalula u ṱoḓaho vharema vha tshi tshimbila na dompasi. Ro takala u vha na Vho Sophie de Bruyn vhukati hashu, vhe vha vha muṅwe wa vharangaphanḓa vha gundo kha mumatsho uyo wa ḓivhazwakale.
Ri dovha ra ṱanganedza Muphuresidennde wa kale wa Black Sash, Vho Mary Burton. Ri dzhiela nṱha vhukuma mushumo muhulwane wo itwaho nga dzangano kha u lwela pfanelo dza vhathu, vhulamukanyi na ndinganyo.
Ṅwaha uno u dovha wa swaya miṅwaha ya 40 ubva tshe ha vha na mvutshelano ya matshudeni ngei Soweto nga dzi 16 Fulwi.
Ri ṱanganedza mudzhiyi wa zwinepe Vho Sam Nzima vhe vha foda tshinepe tshi ḓivheaho vhukuma tsha Hector Peterson o hwaliwa nga Mbuyisa Makhubu na khaladzi awe Antoinette.
Ri bvulela muṅadzi kiḽasi ya 1976 kha u ḓiimisa vho ḓigana vha tshi lwa na muvhuso wa tshiṱalula. Ri hulisa na u dzhiela nṱha muṅwe wa vhe vha lwa vhukuma nga tshifhinga itsho, Mufarisa Muṅwaleli wa Phalamennde, Vho Baby Tyawa, vhane vha vha vhukati hashu.
Ṅwaha uno u dovha wa swaya miṅwaha ya 30 ubva tshe ha vha na mabulayo a tshiṱuhu ngei Gugulethu Seven nga mapholisa a tshiṱalula nga Ṱhafamuhwe 1986.
Yunivesithi ya Fort Hare i khou pembelela miṅwaha ya ḓana, zwine zwa vha zwa ndeme vhukuma kha ḓivhazwakale ya mbofholowo ine ya si vhe ya shango ḽashu fhedzi ya dovha ya vha ya dzhango. Bembela ḽa lushaka ḽi ḓo itwa nga dzi 20 Shundunthule.
A vhari ndi hulise Mukololo Vho Mangosuthu Buthelezi, murangaphanḓa wa IFP vhane vha vha mutshudeni wa kale wa yunivesithi iyi.
Ṅwaha wa 2016 u dovha wa swaya miṅwaha ya ḓana ya nndwa ya Deville Woods ngei France, ye ya vha hone nga tshifhinga tsha Nndwa ya Ḽifhasi ya u Thoma.
Vhunzhi ha maswole a Vharema vho lwa kha nndwa iyo fhedzi vha sa farwe zwavhuḓi nga vhanga ḽa muvhala wa lukanda lwavho.
Tshihumbudzo tshine tsha ḓo vhuyedzedza tshirunzi tshavho na vhuthu tshi khou lavhelelwa u tibulwa nga Fulwana ṋanwaha ngei France.
Vha hashu, kha vha ntendele hafhu ndi ṱanganedze vhaeni vhararu vho khetheaho vhane ra vha navho namusi,
- Mudzulatshidulo wa Foramu ya Vharangaphanḓa vha Kereke dza Lushaka na Archbishop vha ngei Ḓoroboni ya Kapa Vho Archbishop Thabo Makgoba.
- Vho Archbishop Daniel Matebesi, vhane vha vha Muphuresidennde wa Khantsele ya Lutendo lwa Ngomu ya Lushaka ya Afrika Tshipembe na
- Vho Bishopho Zipho Siwa, vhane vha vha Mubishopho wa Kereke ya Methodist ya Tshipembe ha Afrika na Phuresidennde wa Khantsele ya Afrika Tshipembe ya Dzikereke.
Tshipikara na Mudzulatshidulo,
Ikonomi i engedzeaho na u aluwa nga u ṱavhanya ndi mbilu ya adzhenda ya tshanduko ya ikonomi yashu na Pulane ya Mveledziso ya Lushaka (NDP) yashu.
Musi ikonomi i tshi aluwa nga u ṱavhanya i ita uri hu vhe na mishumo. Vhashumi vha ya hola na mabindu a wana mbuelo.
Mutheo wa muthelo uya engedzea na u tendela muvhuso u tshi engedza miholo ya tshitshavha, mutakalo, mindende, dzinnḓu na tshumelo dza mutheo dza mahala nga u ṱavhanya nahone nga nḓila yo teaho.
Ikonomi yashu yo ṱangana na zwi konḓaho ubva tshe ha vha na u sa vha kha tshiimo tshavhuḓi ha masheleni nga 2008. Ro ima kha mbekanyamushumo ya mveledziso ya themamveledziso i dziḓaho uri hu vhe na nyaluwo.
Pfanelo yashu ya vhungoho zwazwino ndi nyaluwo ya ḽifhasi a i thu sudzuluwa. Maraga ya masheleni i dzulela u shanduka. Kharentsi ya mimaraga ine ya khou tutuwa ai tshena mannḓa na uri i tsela fhasi nga huhulu.
Mutengo wa musuku, puḽatinamu, malasha na dziṅwe minerala dzine ra rengisela ḽifhasi nga vhuphara wo tsela fhasi nga nḓila khulwane na u dzulela u vha fhasi.
Ikonomi dza vhaḽedzani na riṋe mbili dza kha BRICS: Brazil na Russia – dzi khou lavhelelwa u fhungudzea ṋaṅwaha. Tsha vhuraru, China, a ḽi nga ḓo redzhisiṱara nyaluwo yo khwaṱhaho sa zwine ḽa ḓivhelwa zwone.
Nga uri ikonomi yashu ndi ṱhukhu na uri yo vulea, iya kwamea kha mveledziso hedzi dzoṱhe.
Ikonomi yashu i kwamea hafhu nga zwiitisi zwa miṱani zwi ngaho u shayea ha muḓagasi na vhushaka ha nḓowetshumo zwine tshiṅwe tshifhinga zwa sa dzudzanyee.
IMF na Bannga ya Ḽifhasi vha khou humbulela uri ikonomi ya Afrika Tshipembe i ḓo aluwa zwi sa swiki kha phesenthe nthihi ṋaṅwaha. Mawanwa a nyaluwo ya ikonomi ire fhasi na mbonalele zwi sumbedzisa uri khuvhanganyo ya mbuelo i ḓo vha fhasi sa zwe zwa vha zwi tshi lavhelelwa zwone tshifhingani tsho fhiraho.
Tsha ndemesa, shango ḽashu ḽi khou sumbedzisa ḽi kha khombo ya u lozwa tshiimo tshaḽo tsha gireidi ya vhubindudzi kha mazhendedzi a vhupimi. Arali izwo zwa nga itea, zwi ḓo ri ḓurela vhukuma u hadzima tshelede kha mashango a nnḓa u itela u lambedza mbekanyamushumo dzashu dza u fhaṱa matshilo a khwine kha vhoṱhe nga mannḓa vha shayaho.
Nyimele iyi i khou ṱoḓa pulane i bveledzaho na u vhuedza kha riṋe. Zwi amba u ita zwithu nga nḓila i songo ḓoweleaho na u ita zwe zwa vha zwi sa athu itwa nga u ṱavhanya.
Ndi ḓo kovhelana navho mbuno dzi si gathi dzine ra fhulufhela uri dzi nga ḓisa tshanduko.
Tsha u thoma, ikonomi i kha ḓi vha i kungaho kha vhubindudzi. I nga ṱangana na khaedu, fhedzi yo ḓalelwa nga zwivhuya zwinzhi u fhira khaedu dzayo.
Ri tea u isa phanḓa na u vhambadza shango ḽashu sa ḽone ḽo teaho kha vhubindudzi. Izwi zwi ṱoḓa ri tshi amba luambo luthihi roṱhe kha mabindu, vhashumi na muvhuso.
Arali hu khou vha na u sa tendelana kana dzithaidzo vhukati hashu, ri tea u zwi tandulula zwi sa a thu hulela. Izwi ndi zwa ndeme kha vhuḓi vhuthihi ha shango ḽashu.
Ro vha na muṱangano wa mitshelo yavhuḓi na vha zwa mabindu, hu tshi katelwa muṱangano wa maimo a nṱha we ra vha nawo na dziCEO nga Ḽavhuvhili ḽa ino vhege.
Ro pfa makumedzwa na zwi ṱahiswaho nga vhoramabindu, zwine ra nga shandukisa ngazwo nyimele uri ikonomi i vhuyelele kha nḓila ya nyaluwo. Ro pfa ngaha mbuno dza ṱhoḓea ya u sika themamveledziso ya thikhedzo vhubindudzi ho teaho.
Muvhuso u khou bveledza vhurangeli ha One Stop Shop/Invest SA ha u sumbedzisa uri ngangoho Afrika Tshipembe ḽo ḓiimisela zwa mabindu. Ri ḓo ṱavhanyisa u thomiwa ha tshumelo iyi, ri tshi khou shumisana na sekithara ya phuraivethe.
Vhurangeli ho raliho vhu ṱoḓa muvhuso u tshi bvisa zwiṅwe zwa zwi tevhedzelwaho na u sedzulusa hafhu zwithevheli zwa milayo. Ro thoma Komiti ya Dziminisiṱa dza Ngomu kha u Engedza Vhubindudzi ine ya ḓo vhona u bvelela ha vhurangeli ha nyengedzeo ya vhubindudzi.
Vha hashu, ro pfa ngaha mbilaelo dzo ṱahiswaho malugana na kushumele kwa mabindu na khamphani dza muvhuso. Vhunzhi ha dziSOC dzi khou shuma zwavhuḓi.
Sanral yo fhaṱa dziṅwe dza bada dza nṱhesa ngei Gauteng na kha zwipiḓa zwinzhi zwa shango. Izwi zwi ita uri ri vhe na lutamo lwa izwo kha zwipiḓa zwinzhi u mona na lifhasi.
Manḓalanga a Trans Caledon Tunnel o fhaṱa madamu o fhambanaho nga mielo, zwine zwa konisa vhathu vhashu uri vha wane maḓi o tsireledzeaho a u nwa.
Transnet yo fhaṱa themamveledziso ya zwiporo yo konisaho migodi ya shango ḽashu u tshimbidza maṱorokisi manzhi nga kha mikano yashu a tshi ya kha mimakete u mona na ḽifhasi.
Eskom naho yo vha na khaedu, i kha ḓi kona u vhona uri ikonomi yashu i kha vhuimo ho teaho naho zwi tshi khou konḓa.
Tshiimiswa tshashu tsha mveledziso ya masheleni sa Dzangano ḽa Mveledziso ya Nḓowetshumo (IDC) kana Bannga ya Mveledziso ya Tshipembe ha Afrika na zwiṅwe vho, dzo ṋetshedza masheleni a u lambedza themamveledziso, nḓowetshumo dzo fhambanaho na mabindu a zwa vhulimi dzi sa kundelwi, na nga murahu ha tshiimo tshi si tshavhuḓi tsha masheleni.
Uri khamphani dzi langwaho nga muvhuso dzi kone u shela mulenzhe kha u thomiwa ha NDP i bvelelaho, dzi tea u vha dzi na masheleni.
Dzi tea u vhuswa na u langwa nga nḓila yone. Ri ḓo vhona uri hu thomiwe themendelo dza Khomishini ya Tsedzuluso ya Vhuphuresidennde kha Mabindu a Langwaho nga Muvhuso, ine ya sumbedzisa nḓila ine zwiimiswa zwa tea u langwa ngayo.
Mufarisa Muphursidennde vha rangaphanḓa Komiti ya Dziminisiṱa dza Ngomu ine mushumo wayo ha vha u vhona uri themendelo idzi dzi khou shumiswa.
Ri tea u vhaḓedzela vhulangi ha khamphani na u vhona uri hu ṱavhanye hu vhe na u dzhenelela kha hune vhalangi vha ṱudza hone.
Khamphani dzine dza sa tsha elana na mveledziso ya adzhenda yashu dzi ḓo fheliswa.
Mihasho ya muvhuso ine dza vhiga khayo, i ḓo dzudzanya adzhenda na u ṱalusa thandela dza ndeme dzine dza ḓo shumiwa nga khamphani dzi langwaho nga Muvhuso, lwa tshifhinga tsho tiwaho. Hu ḓo vha na u ṱola na vhusedzulusi ho fanelaho.
Vhudzheneleli uvhu ndi ha ndeme kha nyaluwo na u fhungudzea ha ḽeveḽe dza zwikolodo zwa lushaka.
Vha hashu,
Ri tea u shumisa tshanduko ya phimo nga nḓila i vhuedzaho khathihi na tshanduko dza zwino dza milayo ya visa, u itela u engedza vhuendelamashango ha shango ḽashu.
Vhuendelamashango ha Afrika Tshipembe vhu ḓo bindudza R100 miḽioni nga ṅwaha hu u itela u alusa vhuendelamashango ha fhano hayani, u ṱuṱuwedza vhadzulapo vha Afrika Tshipembe uri vha ende na shango ḽavho.
Ro pfa mbilaelo dzi bvaho kha dzikhamphani ngaha u lenga u wana visa kha vhashumi vha na vhukoni vha bvaho mashangoni a seli. Ngeno ri tshi tama uri vhatholi vha dzhiele nzhele vhashumi vhapo, mbekanyamaitele yashu ya u pfuluwa nayo itea u konisa uri hu vhe na u ḓiswa ha zwikili zwi shayeaho.
Mvetamveto ya mbekanyamaitele ya u pfuluwa i ḓo ṋetshedzwa kha Khabinethe nga ṅwaha wa 2016.
Ro no pfa ngaha khumbelo dza ndivhiso ya mbekanyamaitele kha sekithara ya migodi, nga mannḓa zwi tshi elana na Mulayotibe wa Mveledziso dza Zwiko zwa Minerala na Phethiroḽiamu.
Mulayotibe wo humiselwa murahu Phalamenndeni mahoḽa. Ro lindela Phalamennde itshi khunyeledza maitele, zwine ra fhulufhela uri zwi ḓo itwa nga u ṱavhanya.
Vha hashu,
Ri khou tea u manḓafhadza dziSMM u itela u engedza nyaluwo dzayo. Tswikelelo ya thikhedzo ya mabinndu ya nṱhesa i nga khwinisa phimo ya tswikelelo ya zwithu zwiswa.
Muhasho wa mveledziso ya mabindu maṱuku wo thomiwa u itela u ṋetshedza thikhedzo yo livhanaho na mabindu maṱuku.
Tshanduko ya ikonomi na u manḓafhadzwa ha vharema zwi kha ḓi vha zwa ndeme kha mbekanyamushumo dza ikonomi dzoṱhe dza muvhuso. Vhuṅwe ha vhudzheneleli hashu vhuswa ndi Tshikimu tsha Vhoranḓowetshumo vha Vharema tsho rwelwaho ṱari u itela u alusa u shela mulenzhe ha vhoramabindu vha vharema kha vhubveledzi.
Ri ṱuṱuwedza mabindu mahulwane uri a shumisane na vhabveledzi vhaswa hu tshi katelwa mabindu a langwaho nga vhafumakadzi na vhaswa, sa tshipiḓa tsha u engedza vhuṋe na ndango ya ikonomi.
Vha hashu,
Ri a ḓihudza nga u vha kha vhuimo ha vha fumi vha nṱhesa kha muvhigo wa vhuṱaṱisani ha Foramu ya Ikonomi ya Ḽifhasi zwi tshi elana na tshumelo dza masheleni. U kona u langa vhuimo hashu na u vhu khwinisa ndi zwa ndeme kha vhuṱaṱisani hashu sa shango.
Zwi dovha zwa vha zwa ndeme kha lutamo lwashu lwa u vha senthara ya gwama kha ḽa Afrika.
Dzibannga, nga kha Dzangano ḽa u Bannga ḽa Afrika Tshipembe, dzi ḓo thoma thandela ya u bveledza senthara ya vhukoni ha tshumelo dza masheleni na vhupfumbudzi ha vhurangaphanḓa.
Izwi zwi ḓo sumbedzisa uri sa shango ri nga kunga, u alusa, u bveledza na u vhuedzedza taḽente ya nṱhesa kha tshumelo dza masheleni kha shango ḽashu na u mona na dzhango.
Dzi ḓo shumisana na Minisiṱa wa Vhufaragwama ha Lushaka uri hezwi zwi kone u bvelela. Ri tenda uri tshifhinga tshi tshi ya hezwi zwi ḓo ita uri vhukoni ha zwa masheleni vhu engedzee na u engedza zwikhala zwa mishumo kha vhunzhi ha vhaswa.
Thandela iyi ya siṱirathedzhi i bvaho kha sekithara ya bannga, ndi mawanwa a ṱuṱuwedzaho a u ḓidzhenisa hashu kha mabindu vhege ino.
Roṱhe ri isa Afrika Tshipembe phanḓa!
Vha hashu,
Ro dzhia ḽiga ḽa u shumisa masheleni a muvhuso nga nḓila ya vhuṱali na u tumula tshinyalelo, fhedzi ri sa khou bva kha mushumo wa ndeme wa muvhuso na ṋetshedzo ya tshumelo kha vhathu vhashu.
Nga 2013, Minisiṱa wa Gwama vho ḓivhadza tshivhalo tsha maga a u vhulunga masheleni.
Tshinyalelo ya ndozwo yo fhungudzwa, fhedzi hu kha ḓi tea u itwa zwinzhi kha u fhelisa ndozwo.
Ndi tama u ḓivhadza maṅwe a maga ayo madekwana a namusi.
Nyendo dza seli dzi ḓo fhungudzwa na uri a vho vhane vha ḓo humbela thendelo vha ḓo tea u khwaṱhisedza vhukuma na u sumbedzisa mbuelo ya shango kha nyendo idzo.
Tshivhalo tsha vhurumelwa tshi ḓo fhungudzwa na u linganywa.
Hu ḓo vha na maga ane a ḓo vhewa a dzikhonfaretshi, dzikhetharini na vhuṱambo ha matshilisano.
Zwiḽiwa zwa tshiswiṱulo zwine zwa itelwa vhashumisani nga tshifhinga tsha vouthu ya mugaganyagwama ine ya itwa nga mihasho ya muvhuso Phalamenndeni a zwi tsha ḓo vha hone.
Minisiṱa wa Gwama vha ḓo ḓivhadza maga manzhi na zwidodombedzwa kha tshipitshi tsha vouthu ya mugaganyagwa nga dzi 24 Luhuhi.
Vhalangi vhahulwane na dzibodo dza mazhendedzi a tshitshavha na khamphani dzi langwaho nga muvhuso dzi tea u tevhedzela maga ayo.
Ndi dovha nda ramba Vhalangavunḓu vha mavunḓu a ṱahe khathihi na dzimeyara uri vha ri dzhoine musi ri tshi khou thoma mushumo wa u fhelisa tshinyalelo na ndozwo muvhusoni.
Ndi fhulufhela uri Phalamennde na Vhulamukanyi zwi ḓo takalela u thoma u shumisa maga aya.
Vha hashu
Zwihulwanesa zwine ra tama Phalamennde itshi zwi dzhiela nṱha, ndi u langa misanda mivhili, Pretoria sa ha vhulangi ngeno Kapa hu tshi ḓo vha musanda wa vhusimamulayo.
Ri tenda kha uri Phalamennde i ḓo sedza kha fhungo iḽi hu si kale.
Vha hashu
Roṱhe ri na zwinzhi zwine ra tea u ita kha u shandukisa ikonomi na u fhelisa ndozwo. Ri ḓo ṱangana na zwi konḓaho lwa tshifhinga nyana, fhedzi ikonomi itshi vhuelela ngonani, ri ḓo ḓihudza riṋe vhaṋe nge ra ita zwo fanelaho.
Vha hashu,
Ndi tama u vhiga ngaha zwo iteaho mahola.
Nga tshifhinga tsha Mulaedza wa Lushaka nga Luhuhi 2015
Ndo ḓivhadza Pulane dza Mbuno dza Ṱahe dzine dza vha phindulo ya nyaluwo i ongolowaho.
Mbuno dza Ṱahe dzi katela:
a. Mbuedzedzo ya zwa vhulimi na ndeme ya mudzedze wa zwibveledzwa zwa vhulimi, vhureakhovhe na vhusimamiri;
b. U bveledza u vhuelwa kana u engedza ndeme kha lupfumo lwa minerala yashu;
c. U shumiswa nga mannḓa ha Pulane ya Mbekanyamaitele ya Nḓowetshumo nga nḓila khulwane;
d. U khinulula vhukoni ha Mabindu Maṱuku na a Vhukati (dziSMME), miṱanganelano, mabindu a ḽokhishini na a vhupo ha mahayani;
e. U tandulula khaedu ya muḓagasi;
f. U dzikisa maraga wa zwa mishumo;
g. U engedza vhubindudzi ha sekithara ya tshitshavha na ya phuraivethe;
h. U engedza Ikonomi ya Lwanzheni;
i. Masia a phungudzo kha Tshanduko, u Engedza na u Fhambanyisa Ikonomi;
i. Saintsi, Thekhinoḽodzhi na tshanduko ya mveledziso
ii. Maḓi na Vhuthathatshili
iii. Themamveledziso ya Vhuendi
iv. U phaḓaladzwa ha burodibennde
v. Khamphani dzi langwaho nga muvhuso.
Ho vha na mvelaphanḓa i vhonalaho kha u shumisa pulane idzi. Ho vha na mvelaphanḓa kha u khwaṱhisedza ṋetshedzo ya muḓagasi. Ahu athu vha na u tumuwa ha muḓagasi ubva Ṱhangule mahoḽa zwine zwo thusa miṱa na nḓowetshumo.
Muvhuso wo isa R83 biḽioni kha Eskom yo konisaho uri vhubindudzi vhu ye phanḓa ngei Medupi na Kusile, ngeno mbekanyamushumo ya u vhona uri muḓagasi u dzule u hone itshi khou ya phanḓa.
Yunithi nyengedzedzwa ubva kha tshiṱitshi tsha muḓagasi tsha Ingula dzi ḓo shuma nga 2017, naho dziṅwe dzadzo dzi tshi ḓo thoma ṋaṅwaha.
Minango ya dzibidi dzo vhalaho dza Mbekanyamushumo ya Vhubveledzi ha Muḓagasi wo Ḓiimisaho u Vhuyedzedzeaho yo kunga vhubindudzi R194 biḽioni.
Vhurangeli uvhu vhu tou vha tsumbo yo dziaho ya uri muvhuso u nga shumisana hani na sekithara ya phuraivethe kha u ḓisa thandululo dzi vhonalaho kha khaedu ya tshihaḓu ine shango ḽashu ḽa ṱangana nayo.
Nga 2016, muvhuso u ḓo nanga vho rankhonṱhiraka vho teaho vha vhubveledzi ha muḓagasi wo ḓiimisaho wa malasha.
Khumbelo dza makumedzwa dzi ḓo bveledzwa kha luṱa lwa u thoma lwa bidi ya gese u ya kha ya muḓagasi.
Mbekanyamushumo ya nyengedzo ya fulufulu ḽa nyukiḽia i kha ḓi vha tshipiḓa tsha ṱhanganyelo ya fulufulu ḽa matshelo.
Pulane yashu ndi u thoma 9600 megawatsi ya fulufulu ḽa nyukiḽia kha miṅwaha ya fumi i ḓaho, u engedza kha u tshimbidza Puḽanti ya Muḓagasi wa Nyukiḽia wa Koeberg.
Ri ḓo linga makete ri tshi itela u wana mutengo wa vhukuma wa u fhaṱa pulanti dza tshimodeni dza nyukiḽia.
Kha vha ri ndi khwaṱhisedze uri ri ḓo wana nyukiḽia nga tshikalo na tshikhala tshine shango ḽashu ḽa ḓo kona u swikelela.
Vha hashu,
Muvhuso washu nga kha Muhasho wa Mbambadzo na Nḓowetshumo wo thoma ṱhuṱhuwedzo dzi na tshivhalo miṅwahani i si gathi yo fhiraho hu u itela u engedza vhubindudzi kha sekithara ya vhubveledzi nga mannḓa kha zwa malabi, mikumba na sekithara ya dzigoloi.
Ho vha na mvelaphanḓa yo itwaho kha sekithara idzi.
Ṱhuṱhuwedzo ya sekithara ya dzigoloi yo kunga vhubindudzi hu fhiraho R25 biḽioni kha miṅwaha miṱanu yo fhiraho. Ri ṱanganedza vhubindudzi ha ndeme ubva ha Mercedes, General Motors, Ford, Beijing Auto Works, tshigwada tsha Metair, BMW, Goodyear na VW.
Sekithara ya malabi na ya zwiambaro nayo yo vhuya tshiimoni tshavhuḓi nga murahu ha miṅwaha isi gathi yo fhiraho. Khamphani dza tshaka dzo ṱanganelaho sa Nestle, Unilever Samsung na Hisense dzo vhona Afrika Tshipembe sa fhethu ha dzingu ḽa vhubveledzi.
Dzo engedza na u isa phanḓa na vhubveledzi kha puḽanti ntswa.
Mvelaphanḓa yo vhaho hone kha vhubveledzi yo sumbedzisa vhukuma uri mbekanyamushumo dza ṱhuṱhuwedzo dzi a shuma na u kunga vhabindudzi.
Vha hashu,
Ndo ḓivhadza mbekanyamushumo dza mvusuludzo ya zwa vhulimi mahoḽa. Ro ḓivhadza mbekanyamushumo ya Agri-Parks, ndivho iya u engedza vhudzheneleli ha vhorabulasi vha sa athu bvelelaho kha zwa vhulimi.
Mushumo wa u fhaṱa wo thoma kha agriparks ṱhanu, dzine dza vha: Westrand ngei Gauteng, Springbokpan ngei Devhula Vhukovhela, Witzenberg ngei Kapa Vhukovhela, Ncora ngei Kapa Vhubvaḓuvha na Enkangala kha ḽa Mpumalanga.
Mbekanyamushumo dza zwa vhulimi dzi tea u manḓafhadza vhorabulasi vha vhafumakadzi. Kha vha ntendele ndi ḓivhadze muwini wa Vhoramabindu vha Tshifumakadzini wa Ṅwaha wa 2015, Vho Julia Shungube, vha bvaho kha masipala wa Mpumalanga.
Mulangadzulo na Mudzulatshidulo,
Tshanduko ya Mavu i kha ḓi vha ya ndeme musi ri tshi khou ya phanḓa na u shandukisa zwithu.
Mahoḽa ndo amba ngaha muhanga wa mbekanyamaitele ya 50/50, ine ya sumbedzisa pfanelo dzi elanaho kha vhathu vha dzulaho na u shuma mabulasini.
Ho ṱanganedzwa makumedzwa a 27 ubva kha vhorabulasi vha rengiselaho mbuelo na uri makumedzwa maṋa a khou shumiswa ngei Kapa Vhukovhela na Free State.
Ndo dovha nda ḓivhadza Ndango ya Mulayotibe wa u Fara Mavu une wa ḓo takusela nṱha vhuṋe ha mavu uya kha egere dza 12 000 wa ḓo thivhela vhabvannḓa uri vha lange mavu. Vha ḓo kona u wana ḽizi dza tshifhinga tshilapfu. Mulayotibe wa mvetamveto u ḓo iswa kha Khabinethe kha simesiṱa ya u thoma ya ṅwaha.
Ro dovha ra ḓivhadza ngaha u vulwa hashu ha mbilo dza mavu kha vhathu vho kundelwaho nga 1998. Mahoḽa nga Nyendavhusiku, tshivhalo tsha mbilo dza mavu ntswa dzine dzo no ṅwaliswa tsho vha tshi khou swika kha 120 000.
Vha hashu,
Musi ro tou rali, mavunḓu maṱanu o kwamea vhukuma nga gomelelo, ane a vha Devhula Vhukovhela, KwaZulu-Natal, Free State, Limpopo na Mpumalanga.
Muvhuso u khou isa thuso kha zwitshavha zwo kwameaho. Gomelelo ḽine ḽa vha hone kha vhunzhi ha mavunḓu ashu a ḽi khou ri fara zwavhuḓi. Zwifuwo zwi khou fa na sekithara ya zwa vhulimi i khou konḓelwa vhukuma. Hezwi ndi zwifhinga zwi lemelaho vhukuma.
Muvhuso u ḓo isa phanḓa na u thusa vhorabulasi khathihi na u isa tshumelo dza maḓi nga mathannge zwitshavhani.
Kha vhari ndi dzhie tshikhala itshi ndi khoḓe vhurangeli ha tshitshavha zwatsho, Operation Hydrate na dziṅwe kha thuso ya ṋetshedzo ya maḓi kha zwitshavha zwinzhi zwire kha mutsiko.
U fhaṱa themamveledziso ya maḓi zwi kha ḓi vha zwa ndeme uri ri kone u engedza tswikelelo kha vhathu vhashu na kha nḓowetshumo. Luṱa lwa u thoma lwa thandela ya Mokolo na Crocodile Water Augmentation ngei vhuponi ha Lephalale kha ḽa Limpopo lu khou shuma lwa tshothe. I ḓo ṋetshedza 30 miḽioni ya mithara dza khyubiki dza maḓi nga ṅwaha.
U takuswa ha luvhondo lwa Damu ḽa Clan William ngei Kapa Vhukovhela zwi katela u takusa ḽeveḽe ya damu nga mithara dza 13 u itela u engedza ṋetshedzo ya maḓi.
U fhelisa ndozwo ya maḓi, Muhasho wa Maḓi na Vhuthatshili wo thoma mbekanyamushumo ya u pfumbudza vhaswa vha linganaho 15 000 sa vhatsila.
Mulangadzulo na Mudzulatshidulo,
Kha u khwinisa vhushaka kha zwa mishumo, ri ṱanganedza thendelano yo swikelelwaho nga vhaḽedzani vha matshilisano kha Nedlac kha mulayo wa miholo ya fhasisa ya lushaka.
Ndi zwa ndeme u khwaṱhisedza uri muholo wa fhasisa wa lushaka u shumiswe nga nḓila ine ya sa ḓo dzhiela fhasi tsiko ya kutholele, u bvelela ha mabindu maṱuku kana nyaluwo ya ikonomi i yaho phanḓa.
Ri khou dovha hafhu ra ṱuṱuwedzwa nga mivhigo ibvaho kha Nedlac ya uri muhanga wa u dzikisa makete wa zwa vhashumi nga u fhungudza vhulapfu ha zwiṱereke na u fhelisa khakhathi nga tshifhinga tsha zwiṱereke u khou khunyeledzwa.
Ro pfa ngaha mbilaelo dza zwa mishumo ngaha Mulayo wa Khwinisedzo ya Muthelo ye nda saina mulayoni nga Nyendavhusiku, zwi tshi tevhela u phasiswa hawo Phalamenndeni. Muvhuso u kha nyambedzano na COSATHU ngaha fhungo iḽo na thandululo yo wanala.
Nyambedzano dzi khou ya phanḓa muvhusoni, dzo rangwa phanḓa nga Muhasho wa Mveledziso ya Matshilisano na Vhufaragwama ha Lushaka, zwi tshi elana na u khunyeledza mbekanyamaitele ya vhutsireledzi ho engedzwaho ha matshilisano.
Vha hashu,
Miṅwahani isi gathi yo fhiraho, sekithara yashu ya migodi yo vha isiho kha tshiimo tshavhuḓi nga mannḓa kha puḽatinamu. Nyimele iyi yo khwinifhala na uri ri khoḓa mabindu na vhashumi kha mvelaphanḓa ire hone.
Iṅwe mvelaphanḓa yavhuḓi kha sekithara ya migodi ho vha Mulevho wa Vharangaphanḓa wa u tsireledza kana u Vhulunga Mishumo wo sainwaho nga vhaḽedzani vha nḓowetshumo ya migodini nga Ṱhangule 2015.
Ri tama mahoro a tshi shumisa thendelano iyi na u isa phanḓa na u wana nḓila dza u vhulunga mishumo. Ri dovha ra humbela hafhu kha mabindu uri u nothisa kana u fhelisa mishumo zwi songo vha yone thandululo musi vha tshi ṱangana na vhukonḓi.
Vha hashu,
Nga 2014 ro thoma Operation Phakisa ine ya vha na maitele mahulwane a u Ṱavhanyisa zwithu ra i shumisa kha ikonomi ya zwa lwanzhe, mutakalo, pfunzo na kha sekithara ya migodini.
R7 biḽioni yo iswa kha zwiimiswa zwiswa zwa vhuimazwikepe, zwi tshi tevhela u ṱanganedzwa ha modele wa Vhuḽedzani ha Tshitshavha na Phuraivethe wa mveledziso ya themamveledziso ya vhuimazwikepe nga Manḓalanga a Vhuimazwikepe ha Lushaka ha Transnet.
Vha hashu, ro vha ri tshi khou vhilaedzwa nga uri Afrika Tshipembe a ḽi ngo langa dzivesele musi ro tingwa nga phendelashango dzi swikaho 3000.
Nga kha khethekanyo ya Operation Phakisa ya ikonomi ya lwanzheni, ri khou lingedza u tandulula khaedu iyi. Ndo takala nga uri vesele mbili dza u hwala zwithu nga vhunzhi dzo ṅwaliswa ngei Port Elizabeth, na thannge ḽa vhuraru ngei Doroboni ya Kapa fhasi ha fuḽaga ya Afrika Tshipembe.
Iṅwe mvelaphanḓa yavhuḓi ya Operation Phakisa yo rwelwa ṱari ya tshiimiswa tsha u vhulunga fuele hanefha Doroboni ya Kapa, zwine zwa ḓisa vhubindudzi ha R660 miḽioni.
Zwibveledzwa zwa maḓini zwi khou sumbedzisa u vha sia ḽa nyaluwo ya ndeme kha khethekanyo ya Operation Phakisa ya lwanzhe.
Vhubindudzi ha sekithara ya phuraivethe vhu yaho kha R350 000 ho iswa kha sekithara ya Zwibveledzwa zwa maḓini. Mabulasi a ṱahe a zwibveledzwa izwo ono thoma u bveledza. Mabulasi aya a wanala Kapa Vhubvaḓuvha, KwaZulu-Natal, Kapa Vhukovhela na Kapa Devhula.
Ri khou isa phanḓa na u khwinisa tshanduko kha mbekanyamushumo ya Pulane dza Mbuno dza Ṱahe.
Muhasho wa Saintsi na Thekhinoḽodzhi u ḓo khunyeledza tshikwama Tshihulwane tsha Tshanduko ya Mveledziso, vhuḽedzani ha tshitshavha na phuraivethe vhu ḓo sedza kha mbuelo dza tshanduko ya mveledziso zwi bvaho kha mihumbulo ya sekithara dza tshitshavha na dza phuraivethe.
Muvhuso u ḓo ṱavhanyisa luṱa lwa u thoma lwa u phaḓaladzwa ha burodibennde ine ya ḓo ḓumanya zwiimiswa zwa muvhuso zwi fhiraho 5000 kha zwiṱiriki zwa masipala zwa malo kha tshikhala tsha miṅwaha miraru.
Ho ṋetshedzwa masheleni a ndambedzo a linganaho R740 miḽioni ane a ḓo shumiswa kha miṅwaha miraru iyo.
Vha hashu,
Ho itwa mushumo munzhi kha sekithara ya matshilisano kha ṅwaha wo fhiraho.
Muvhuso wo fhindula kha u tsela fhasi ha masheleni ho takuwaho ubva kha u sa ya nṱha ha mbadelo dza yunivesithi, sa zwo tendelanwaho muṱanganoni na matshudeni na vhathusa dzikhantselara mahoḽa.
Minisiṱa wa Gwama vha ḓo ṋetshedza zwidodombedzwa zwa u tsela fhasi ha masheleni kha zwa pfunzo kha tshipitshi tsha Mugaganyagwama.
Ndo nanga Khomishini ya Ṱhoḓisiso kha pfunzo ya nṱha. Ri ṱuṱuwedza vhashumisani na riṋe vhoṱhe uri vha tevhedzele na u pfa Khomishini kha u thusa uri hu vhe na mvelaphanḓa.
Kha zwa mutakalo, ndavhelelo ya vhutshilo ha muthu kha vhadzulapo vha Afrika Tshipembe kha vhoṱhe vhanna na vhafumakadzi yo khwinifhala na uri i kha minwaha ya 62 kha mbeu dzoṱhe, ine ya vha nyengedzeo ya miṅwaha ya malo na hafu u bva 2005.
Mbekanyamaitele ya HIV ya 2009 yo ita uri hu vhe na nyalafho na u itwa ndingo ha vhathu vha linganaho 3.2 miḽioni vhane vho kavhiwa nga tshitzhili.
Izwi zwo ita uri hu vhe na mutakalo na vhutshilo ha tshifhinga tshilapfu kha avho vho kavhiwaho.
Ri livhuwa u shela mulenzhe ha vhaḽedzani na rine kha Khantsele ya Aids ya Lushaka ya Afrika Tshipembe ine ya rangwa phanḓa nga Mufarisa Phuresidennde.
Ḽiga ḽashu ḽi tevhelaho ndi u vusuludza mafulo a u thivhela nga mannḓa kha vhaswa. Minisiṱa wa Mutakalo hu si kale vha ḓo ḓivhadza ngaha fulo ḽihulwane maelana na izwi.
Ndi pfa ndo takala hafhu musi ndi tshi ḓivhadza ngaha khamphani ya mishonga i langwaho nga muvhuso ine ya pfi Ketlaphela, yo thomiwaho. Khamphani iyi i ḓo dzhenelela kha ṋetshedzo ya philisi ya antirethirovairaḽa kha Muhasho wa Mutakalo ubva nga ṅwaha wa muvhalelano wa 2016/17.
Honeha, Nḓivhadzamulayotibe kha Ndindakhombo ya Mutakalo wa Lushaka (NHI) yo bva nga Nyendavhusiku hu tshi itelwa u khwinisa ndondola mutakalo kha mudzulapo muṅwe na muṅwe wa Afrika Tshipembe.
Vha hashu,
Khetho dza muvhuso wapo dzi ḓo vha hone vhukati ha miṅwedzi miraru nga murahu ha dzi 18 Shundunthule, datumu ya u fhedza ya khetho.
Ri tama vhadzulapo vhoṱhe vhane vha vha na miṅwaha ya nṱha ha 18 uri vha ṅwalisele u voutha kha mafhelo a vhege a u thoma a u ṅwalisa nga dzi 5 na dzi 6 Ṱhafamuhwe 2016.
Ri ṱuṱuwedza na vhaswa vhane vha khou fara miṅwaha ya 18 ṋaṅwaha, uri vha ṅwalise lwa u tou thoma uri vha kone u voutha.
Pulane yashu ya u vusuludza ya muvhuso wapo ya u Humela kha zwa Mutheo yo rwelwa ṱari nga Khubvumedzi 2014 na uri ṅwaha wa 2015 wo vha ṅwaha wa u shuma ro khwaṱhisa.
Kha luṱa lwa vhuvhili lwa u shuma, muvhuso wa vhukati u ḓo shuma vhukuma kha maga a vhuṱoli na vhuḓifhinduleli huna mutsindo.
Izwi zwi katela madalo a u ya kha mimasipala hu songo ḓivhadzwa, u sedzuluswa ha maitele a ndango ya supply chain, u shumiswa ha khwaṱhisedzo dza mivhigo ya forensiki, u dalela dzisaithi dza thandela dzo lambedzwaho nga Magavhelo a Themamveledziso ya Masipala, na u engedza vhudzheneleli ha u thusa masipala ine ya khou kundelwa.
Maga a dzhielwaho nṱha a pulane ya mbuno dza 10 ya u Humela kha zwa Mutheo o bveledzwa uri a konise luṱa lutevhelaho.
Pulane i katela u khwiniswa ha vhudzheneleli ha tshitshavha, zwine zwa vha zwa ndeme kha u konisa zwitshavha uri zwi ṋetshedze muvhigo ngaha tshenzhemo yavho ya muvhuso wapo.
Ndo ya nda mona mona na rennge ya mabasi na dzithekhisi ya Marabastad ngei Pretoria nga Musumbuluwo nda amba na vharengisi na vhaṋameli.
Vhunzhi ha mbialelo dzo ṱahiswaho dzi elana na tshumelo dza masipala.
Vha tama masipala wa Tshwane u tshi kulumaga na u lugisa phaiphi dza soredzhi dzo phamuwaho. Vharengisi vhari vhone vho dzula vho luga na uri vha ya ṱoḓa u badela tshumelo.
Vho mmbudza uri vhunzhi ha vhathu vha Elandspoort vha wana nnḓu dza RDP fhedzi nṱhani ha uri vha dzule khadzo, vha ya dzirengisa kana vha hirisa vhaṅwe vhathu. Vho Mme Baloyi vha na makete wavho, vha vhilaedzwa nga vhathu vhane vhadaha tshidzidzivhadzi tsha Nyaope vhane vha tswela vharengisi thundu dzavho.
Vhaṅwe vha vhanameli vhori ndi tea u dalela Kwaggafontein he ha vha kale hu KwaNdebele uri ndi vhone u shayea ha ṋetshedzo ya tshumelo. Ndi ḓo dalela vhupo uvho hu si kale.
Ndo kona hafhu nda dovha u amba na vhabvannḓa vhe vha amba uri vha fola miduba ḓuvha na ḓuvha vha tshi ita khumbelo dza maṅwalo kha Muhasho wa zwa Muno. Ri ḓo isa phanḓa na u dalela zwitshavha uri ri pfe mbialelo dzavho na makumedzwa. Mbilaelo dzine za ḓo ṱahiswa nga tshifhinga tsha madalo dzi ḓo shumanwa nadzo nga mihasho yo teaho.
Vha hashu,
Tshumelo ya Mapholisa ya Afrika Tshipembe i kha tshifhinga tsha tshanduko na uri yo ṱanganedza maitele a u Humela kha zwa Mutheo uri vhalangi vha kone u fhaṱulula dzangano na u khwinisa kushumele kha zwiṱitshi zwa mapholisa zwoṱhe zwi sa shumiho zwavhuḓi.
U swika zwino ho no lovha mapholisa a 57 kha ṅwaha wa muvhalelano wa 2015/16. Ri lwa na zwiito zwa vhugevhenga nga nḓila khulwane.Ri ṱuṱuwedza mapholisa uri vha ḓilwele musi vha tshi ṱhaselwa, nga nḓila ya mulayo.
Vha hashu,
Dzhango ḽa Afrka ḽi kha ḓi vha senthara kha vhudzheneleli ha mbekanyamaitele ya mashango a nnḓa.
Afrika Tshipembe ḽi khou isa phaḓa na u tikedzza mulalo na vhutsireledzi na ṱhanganyelo ya ikonomi ya dzingu nga kha u shela mulenzhe kha Mbumbano ya Afrika na vhurangeli ha Tshitshavha tsha Mveledziso ya Tshipembe ha Afrika.
Ro isa phanḓa na u thusa mashango are tsini na rine kha u tandulula thaidzo dzavho, tsumbo ndi Lesotho na Tshipembe ha Sudan.
Mmbi ya Vhupileli ya Lushaka ya Afrika Tshipembe yo imela shango nga nḓila ina mutsindo nahone i vhonalaho kha u ḓisa mulalo kha dzhango. Ri a ḓihudza vhukuma nga masole ashu. Vha ḓo ṱana vhukoni havho ngei Port Elizabeth ubva nga dzi 13 u ya kha dzi 21 dza Luhuhi, hu tshi pembelelwa Ḓuvha ḽa Mmbi dza Nndwa.
Thendelano ya mashango a BRICS kha Bannga Ntswa ya Mveledziso kana Bannga ya BRICS yo swika na uri bannga i khou tea u themendela thandela dzayo dza u dzhena vhudzuloni ṋaṅwaha nga Lambamai.
Ro dzhenelela Samithi ya India-Afrika khathihi na Foramu ya u Shumisana vhukati ha Afrika na China musi ri tshi khou khwaṱhisa vhuḽedzani u vhu ha ndeme.
China ḽo ḓivhadza vhubindudzi vhu linganaho R50 biḽioni ya doḽara ya US ine Afrika Tshipembe ḽa ḓo ṱanganedza R10 biḽioni ya doḽara ya US hu tshi itelwa themamveledziso, nḓowetshumo na mveledziso ya zwikili.
Kha vhu shumisani ha Devhula-Tshipembe, ro isa phanḓa na u shumisana na Mbumbanno ya Yuropa na ine ya vha muḽedzani na riṋe muhulwanesa wa mbambadzo na mubindudzi kha mashango a nnḓa.
Khamphani dzi fhiraho 2000 dza EU dzi shuma fhano Afrika Tshipembe zwine zwa sika mishumo i fhiraho 350 000.
Vhushaka ha Afrika Tshipembe na USA na Canada vhu kha ḓi isa phanḓa na u khwaṱhisedzwa, nga mannḓa kha sia ḽa ikonomi, mutakalo, pfunzo, fulufulu, maḓi, tsireledzo, u fhaṱa lushaka na u manḓafhadza vhafumakadzi.
U vusuluswa na u engedzwa ha Mulayo wa Tshikhala na Nyaluwo ya Afrika (AGOA) zwi ḓisa puḽatifomo kha u engedza nḓowetshumo na u ṱanganelana ha dzingu. Khaedu dzoṱhe dzo livhanaho na AGOA dzi khou sedzwa khadzo.
Vha hashu,
Ri tamela mashudu mavhuya vhagidimi vhoṱhe vhane vha khou ya u dzhenelela kha Mitambo ya Olympic ine ya ḓo farelwa Rio de Janeiro.
Ri ṱuṱuwedza vhudzheneleli kha mbekanyamushumo dzi na tshivhalo dza u khwinisa kutshilele kwa mutakalo na u fhaṱa lushaka.
Izwi zwi katela Ḓuvha ḽa Vhumvumvusi ḽa Lushaka, Ḓuvha ḽa Vho Nelson Mandela ḽa Mitambo na Mvelele; Tsudzuluwo ya Ḽifhasi ya Ḓuvha ḽa Mutakalo, Mitambo ya Golden na Ḓuvha ḽa Mveledziso ya Golf ḽa Andrew Mlangen.
Vha hashu,
Ho thomiwa komiti ya tshimbidza u shela mulenzhe ha mazhakanḓila ashu kha mushummo wa vhutsila kha zwi fhaṱaho lushaka lwa shango ḽashu. Komiti ya Mazhakanḓila a Tshilaho i khou rangwa phanḓa nga Vho Welcome Msomi vha tshi khou shumisana na ḽizhakanḓila ḽa muzika Vho Letta Mbulu, sa Mufarisa Mudzulatshidulo.
Ro dovha ra takalela uri vhoramuzika na vhatambi vha zwiṱori vhukati ha vhaṅwe vho pfa mbidzo yashu ya u vha tshithu tshithihi vha thoma Federesheni ya Nḓowetshumo dzi Shumaho ya Afrika Tshipembe. Ofisi ya Phuresidennde yo thoma Tshigwada tsha Nḓowetshumo iyo u itela u tikedza vhatsila vhashu.
Vha hashu,
Uri ri swikelele ndivho yashu ya u sika mishumo, u fhungudza vhushaya ndinganyo na humisela murahu zwivhangi zwa vhushai zwi ṱoḓa uri hu vhe na nyaluwo i ṱavhanyaho.
Kha NDP, ro ta tshipikwa tsha nyaluwo tshine ra tama tsha phesenthe ṱhanu nga ṅwaha, zwine ra fhulufhela u swikelela nga ṅwaha wa 2019.
Musi nyimele ya ikonomi yo rali ndo sumbedzisa mathomoni, zwi tou vha khagala uri ari nga koni u swikelela tshipikwa tsha nyaluwo yashu nga tshifhinga tshe ra lavhelela.
Nyimele dzi konḓaho dza ḽifhasi na dza fhano hayani dzi tea uri kombetshedza uri ri engedze vhuḓidini hashu kavhili, ri tshi khou shumisana na sekithara dzoṱhe. Nga kha zwezwo, ndi zwa ndeme u dzhia maga a vhuḓifhinduleli uri ri bvise zwithivheli zwa nyaluwo yapo.
Ri nga si shandukise nyimele dza ikonomi ya ḽifhasi, fhedzi ri nga ita zwinzhi u shandukisa nyimele dzapo.
Kha ri shumisane kha u shandukisa nyimele iyi. Zwi nga itea.
Ndo livhuwa.
