Xitatimende xa nhlengeletano ya Khabinete xa ti 28 Ndzhati 2016

1. Ku tirhisiwa ka tiphurogiremenkulu ta mfumo

1.1. Tanihi mfumo hi tinyiketerile swinene eku tlakuseni ka vanhu va hina, tanihileswi dyondzo yi tshamaka yi ri yin’we ya swikongomiso swa hina swa le henhla. Hi kombisile leswi hi ku avelana switirhisiwa, laha Dyondzo ya le Henhla na Vuleteri a ku ri yin’we ya vavuyeriwa eka mpimanyeto wa rixaka wa lembe leri, laha yi kumeke engetelelo wa 18% eka 2016/17.

Handle ka ku tikeriwa ka ikhonomi, hi ya emahlweni hi avelana switirhisiwa tanihi xikombiso xa nseketelo wa hina ku anamisa mfikelelo eka Dyondzo ya le Henhla, na dyondzo hi ku angarhela. Mfumo lembe leri wu nyikile R1.9-biliyoni ya R2.3-biliyoni leyi nga xota hi mhaka ya ku sabusidayiziwa ka ku engeteriwa ka 2016. Ku tlula R4.5 biliyoni yi kongomisiwile nakambe eka lembe ximali ra 2016/17 ku endla leswaku yi kumeka eka Xikimi xa Rixaka ra Mpfuneto wa swa Timali eka Swichudeni ku kotisa swichudeni leswi nga swela ku fikelela dyondzo ya le henhla.

1.2. Mfumo wa swi tiva leswaku vuvekisi eka dyondzo ya vana va hina byi ta hoxa xandla eka ndlela ya le henhla ya nkulo wa ikhonomi, leswi lavekaka ku ololoxa mitlhlontlho yinharhu ya mpfumaleko wa mitirho, vusweti na mpfumaleko wa ndzingano.

Mfumo wu twile no hlamula eka swikombelo swa swichudeni naswona wu ta sabusidayiza ku engeteriwa ka timali eka swichudeni swa le yunivhesiti swa ntlawa lowu sweleke kambe wu tirhaka na wa le xikarhi eka lembe dyondzo ra 2017. Swichudeni leswi vatswari kumbe vahlayisi va swona va nga kotaka ku hakela dyondzo ya le yunivhesiti va fanele no ya emahlweni va endla tano, hikuva dyondzo i vutihlamuleri bya hinkwerhu ku nga ri bya mfumo.

1.3. Ku cinca ku tekela enhlokweni mhaka ya nkoto eka swichudeni na vatswari va swona, ku katsa na xilaveko xo tiyisisa leswaku swikolo swa dyondzo ya le henhla swi tshamisekile hi tlhelo ra timali. Xiviko xo sungula hi Huvo eka Dyondzo ya le Henhla xi ringanyetile cinco wa timali lowu katsaka ku tlakuka ka mixavo-eka hinkwaswo hi 2017.

1.4. Mfumo wu amukerile xibumabumelo xo ringanyetiwa ka ku engeteriwa ka mali hi 8% etiyunivhesiti na le tikholeji ta Vuthekiniki na Mitirho ya Mavoko na Vuleteri, loko hi nkarhi wolowo wu nyika nghendlhe ya timali ku angharhela ku engeteriwa eka lava nga swela na swichudeni leswi nga lahleka swa le xikarhi.

Loko hi le tlhelo Khomixini ya Phuresidente ya Ndzavisiso eka Timali ta Dyondzo ya le Henhla na Vuleteri yi hetisa ntirho wa yona, sisiteme ya yunivhesiti ya hina yi fanele yi ya emahlweni yi tirha, ku humelerisa vuswikoti eka ikhonomi, ku nyika matimba eka vaaki va Afrika-Dzonga na swichudeni ku suka ematikweni ya misava hinkwawo, ngopfungopfu Muganga wa Nhluvukiso wa le Dzongeni wa Afrika (SADC).

1.5. Khabinete yi kombela swichudeni na va varhangeri va swichudeni ngopfungopfu, ku humesela ehandle swivilelo swa vona hi mfanelo hi ku ya hi Vumbiwa. Madzolonga ya sweswinyana ya thyakisile ku kombisa ku vilela ka swichudeni loko tiko ri vonile ku fayeteriwa, ku onhiwa ka nhundzu, ku hisiwa ka tilayiburari naswona sweswi ku katsa na rifu ra mutirhi wa le yunivhesiti.

1.6. Phuresidente Jacob Zuma u lerisile Tlilasithara ya Vululami, Nsivelo wa Vugevenga, na Vuhlayiseki (JCPS) ku tirhana na hansahansa leyi onhaka swikolo swa hina swa dyondzo ya le henhla. Phuresidente u ta hlangana na Vaholobye ku suka eka Tlilasithara ya JCPS namuntlha kwala ku fambeni ka siku. Tiejensi ta nhlayiso wa nawu, leti tirhaka eka vulawuri bya nawu, ti ta secha hinkwako ku kuma lava nga na vutihlamuleri eka migingiriko ya vugevenga lebyi nga voniwa.

1.7. Eku amukeleni ka xitiviso xa Ndzawulo ya Dyondzo ya Masungulo xa leswaku tisisiteme hinkwato ti lulamile eka xikambelo xa Rixaka xa Setifikheti ya Seniyara xa ka Gireyidi 12 xa 2016, hi kombela vakhumbheki hinkwavo ku tirha swin’we ku tiyisisa leswaku swikolo swa hina swa dyondzo ya le henhla swi le ka xiyimo xo amukela Tlilasi ya 2016 ku kota ku hlayisa vumundzuku byo vangama eka vana va hina. Vakhumbheki hinkwavo, ngopfungopfu vatswari na vahlayisi va vana, va laveka ku va va nghenelela eku kumeni ka swintshuxo eka tlhontlhlo wa timali ta dyondzo.

Swikambelo swa ka Gireyidi 12 swi ta sungula hi ti 26 Nhlangula ku fikela hi ti 29 Hukuri 2016. Holobye wa Dyondzo ya Masungulo u ta tivisa mbuyelo wa swikambelo swa ka Gireyidi 12 wa 2016 hi ti 4 Sunguti 2017. Eka swikambelo swa 2016, ku na 677 141 wa vadyondzi va nkarhi hinkwawo na 150 183 wa vadyondzi va nkarhinyana, sweswi ku na engetelelo wa 9 000 wa vadyondzi ku tlula hi 2015, ku kombisa ku tinyiketelela ka mfumo ku tiyisisa leswaku vatshwa va hina vo tala va hetisa tidyondzo ta vona ta masungulo leswaku va ta kota ku nghenelela eka ikhonomi. Khabinete yi navelela Tlilasi ya 2016 mikateko loko yi fikelela xiphemu xo hetelela xa tidyondzo ta swikolo swa yona.

1.8. Tanihileswi misava yi tsundzukaka Siku ra Vadyondzisi ra Misava Hinkwayo hi ti 5 Hlangula 2016, Khabinete yi hoyozela vadyondzisi va hina hinkwavo no va khensa eka ku tinyiketela ka vona no tirha hi matimba eku andlaleni ka masungulo eka varhangeri va hina va mundzuku. Ku tinyiketela na ku phikelela ka vadyondzisi va hina swi tlakusile vanhu va hina no ya emahlweni swi susumetela vana va hina eka vumundzuku byo vangama.

Ikhonomi

1.9. Khabinete yi hlohloteriwa hi mimbuyelo ya mimbhurisano leyi ya ka emahlweni exikarhi ka mfumo na vakaputeni va vumaki lava rhangeriweke hi Phuresidente Zuma hi Pfhumba ra CEO ra Phuresidente ku aka vutitshembhi eka ikhonomi, ku hlanganyeta nkulo wa ikhonomi no sivela ku ya ehansi ka matimba eka nkalo wa swikweleti.

Ku humelela ku katsa phurogireme ya mitirho ya vantshwa ku vekela miliyoni yin’we ya vantshwa eka tiinthenexipi leti hakelaka eka ku tlula malembe yanharhu eka mabindzu lawa ya nga ri ki ya mfumo, ku katsa na ku tumbuluxiwa ka Nkwama wa Mabindzu Lamantsongo na Lamakulu ya le Afrika-Dzonga hi R1,5 biliyoni ku vekisa eka mabindzu lamantsongo. Hi ku fambisana na Kungu ra Timhaka ta Kaye ra mfumo, ntirho wu endliwile ku hlela mabindzu ya nhungu ya ikhonomi no boxa tindzhawu ta vuvekisi byintshwa na nkulo.

Ku ya emahlweni mabindzu ya ta endla xinakulorhi na mfumo eka tiphurojeke leti landzelaka: ku tumbuluxiwa ka Nkwama wa Nkulo wa swa Vurimi; tshaku ro seketela navetiso wa swa vupfhumba; ku engetelela nhlayo ya vaongori lava leteriweke; na ku pfuxeleriwa ka tindzhawu ta vumaki leti ya ka ehansi, ngopfungopfu eVaal Triangle.

1.10. Ku humelela ku tlhele ku endliwa eku tirhisiweni ka Pulani ya Hayidirojeni ya Rixaka na Ndzavisiso wa Tithekinoloji ta Vuhlayiselo bya Mafurha, Nhluvukiso na Ntumbuluxo wa swilo swintshwa (Pulani ya HySA). Khabinete yi amukerile Pulani ya HySA hi 2007 ku tumbuluxa vutivi no kotisa nhluvukiso wa switirhisiwa swa mabindzu swa nkoka wa le henhla eka bindzu ra Hayidirojeni na thekinoloji ya Vuhlayiselo bya Mafurha hi malulamiselo ya swicelwa eka swikumiwa swa ntlawa wa nsimbhi swa pulatinamu. Leswi swi tlhela swi khoma nkoto wo yisa emahlweni swilo swa laha kaya hi nhleketo wo tiyisisa vamaki va vantima. Ku tumbuluxiwa loku kuntshwa ka le Afrika-Dzonga ku katsa ku hoxa xandla eka ku tumbuluxiwa ka swilo swintshwa eka misava hinkwayo hi ku xavisiwa ka swilo swa thekinoloji loko ku ri karhi ku vekiwa 25% ya makete wa Hayidirojeni na Vuhlayiselo bya Mafurha, leswi hundzuluxelaka eka R1.37 biliyoni hi 2020.

1.11. Khabinete yi amukerile ku tivisiwa ka nawu wuntshwa lowu lawulaka vuxaka exikarhi ka muthori na muthoriwa eka maendlele yo endla bindzu na Mfumo. Milawu leyi nga gazetiwa yi endla leswaku ku sungula Nawu wa Vurhangeri bya Mafambiselo ya Vanhu, 2014 (Nawu wa 11 wa 2014).

1.12. Ku nyikiwa ka tindlu to sungula ta 500 eka phurojeke ya Vutshamo bya Vanhu leyi Hlanganisiweke ya Savanna City, leyi rhangeriweke hi Holobye wa Vutshamo bya Vanhu, Manana Lindiwe Sisulu, i xiphemu xa matshalatshala ya mfumo eku nyikeni ka tindlu to khomeka eka vanhu lava nga swela no va pfuna ku vuyisela xindzhuti xa vona hi ku tiyisisa leswaku va tiphina hi mfanelo ya vutshamo bya kahle no tiya. Ntsengo 200 wa tindlu wu nyikiwile khale ka masocha. Loko yi herile eka malembe ya tlhanu lawa ya ta ka, phurojeke yi ta va yi ri na ku tlula 18 000 wa tindlu, 500 leti nga ta nyikiwa khale ka masocha.

1.13. Foramu ya Afrika ya Mafumelo ya Inthanete, na Nhluvukiso wa Muganga ya le Dzongeni wa Afrika eka Ndzhawu ya Cincano ya Inthanete swi simekiwile hi Holobye wa Vuhlanganisi bya Tiqingho na Vukorhokeri bya Poso, Dokodela Siyabonga Cwele na Khomixinara wa Nhlangano wa le Afrika (AU) Dokodela Elham Ibrahim.

Foramu ya Afrika ya Mafumelo ya Inthanete (AfIGF) yi hluvukisile xiyimo xa tiko, eku lulamiseleni ka AfIGF ya vutlhanu ku sukela hi ti 16 ku fikela ti 18 Nhlangula 2016 e-Durban, KwaZulu-Natal. AfIGF yi ta rhangela ku ehlisa tihakelo ku fikelela inthanete eka rhijini hikuva thirafiki ya inthanete yi ta hangalaka ematikweni ya le Afrika.

Mihluvukiso leyi yi seketela nkoka lowu Afrika-Dzonga na AU swi nga wu veka eka nghenelelo wo twala eka ikhonomi ya inthanete naswona handle ko va vatirhisi ntsena. Leswi naswona swi hi yisa ekusuhi no tumbuluxa ikhonomi ya xidijiti yo katsakanya swinene na muganga wa vutivi, tanihileswi swi nga boxiwa eka Kungu ra Nhluvukiso wa Rixaka (NDP). Mfumo wu tinyiketerile ku tiyisisa leswaku inthanete yi kumeka hinkwako eka vaaki hinkwavo va Afrika-Dzonga, leswi hoxaka xandla eka ku tumbuluxiwa ka vaakatiko lava katsiwaka.

1.14. Nkombiso wa Vuhahisi bya le Xibakabakeni na Vusirheleli bya le moyeni wu rhurheriwile hi ndlela yo humelela hi Ndzawulo ya Vusirheleri, Armscor, Vuhahisi bya le Xibakabakeni bya Afrika-Dzonga, Nhlangano wa Vumaki bya le Lwandle na Vusirheleli, Denel na Nhlangano wa Vuhahisi bya Bindzu wa Afrika-Dzonga. Pulatifomo leyi yi pfumelerile vumaki bya vusirheleli bya Afrika-Dzonga ku maketa vuswikoti bya vona eka vaaki va misava hinkwayo, naswona lembe leri ri vi le na nhlayo ya le henhla ya vakombisi na matende ya rixaka lawa a ya yimeriwile hi matiko yo hambana hambana.

2. Xiyimo xa Khabinete eka timhakankulu leti nga embangwini

2.1. Kabinete yi tixaxameta hi ku hetiseka na xitatimende lexi nga humesiwa hi Hofisi ya Phuresidente hi ti 23 Ndzhati, eka mhaka ya Muofisirinkulu wa swa Matirhelo (COO) wa SABC. Khabinete yi xixima xiboho xa Khotonkulu ya Aphili (SCA) leyi tiyisisaka ku bakanyela etlhelo ku thoriwa ka Tatana Hlaudi Motsoeneng tahini COO wa SABC.

Khabinete yi kombela Bodo ya SABC ku landzelela papila na moya wa xiboho xa SCA. Ku ringeta ko tsan’wa xiboho xa SCA hi ku hleketelela tinhlamuselo ta nawu leti nga eka ndzilekano ti kongomisiwe eka ku onha nawu ya swa xinawu wa vumbiwa no lwa na vulawuri bya swa nawu bya tikhoto ta hina lebyi vekiweke hi vumbiwa. Xiboho xo thola Tatana Motsoeneng eka xivandla xintshwa swi kombisa rinyadzu eka mfumo wa nawu.

Khabinete yi tsundzuxile Bodo hi Xiyenge xa 165 xa Vumbiwa: xa leswaku xileriso kumbe xiboho lexi nga humesiwa hi khoto xi boha vanhu hinkwavo na le ka mihlangano ya tiko lexi yi tirhaka eka lava xi tirhaka eka vona.

Khabinete na Holobye wa Vuhlanganisi, Manana Faith Muthambi, va fanele ku teka magoza hi xihatla ku ololoxa mhaka leyi na Bodo ya SABC.

2.2 Khabinete yi amukela mimbuyelo ya ku nghenelela ka Afrika-Dzonga eka Nhlengeletano Angarhelo ya Nhlangano wa tinxaka ya vu 71 (UNGA), leyi a yi rhangeriwile hi Phuresidente Zuma. Leyi yi vi le kona ku sukela hi ti 20 ku fikela ti 26 Ndzhati 2016 ehansi ka nhlokomhaka “Swikongomelo wa Nhluvukiso swa Nkarhi wo leha: Nsusumeto wo Fana wo Cinca Misava ya hina”.

Hi nkarhi wa sexini leyi varhangeri va misava va tekile Xitiviso xa New York lexi kombisaka ku kota ka tipolitiki na ku tinyiketela ku sirhelela timfanelo ta vahlapfa na varhurhi. Ku tinyiketela swi endla ndlela ya minjhekanjhekisano leyi nga kongomisiwa eka khomferense ya misava hinkwayo no tekiwa ka ntiyo wa misava wo hlayiseka, wo famba kahle no ku rhurha ko tshamiseka hi 2018.

Tiko ra hina nakambe ri tlhele ri tiyisisa xikombelo xa rona xo tiyisisa mihlangano ya mafumelo ya misava, ku katsa na UN, ngopfungopfu Huvo ya Vuhlayiseki no seketela ku cinca ka xihatla eka mihlangano leyi hi xikongomelo xo lulamisa ku tsanwiwa ka khale ehenhla ka Afrika leswi kombisiweke eka mihlangano leyi nga hundzeriwa.

Phuresidente Zuma u rhurherile kun’we na Phuresidente Francois Hollande, wa France Khomixini ya Xiyimo xa le Henhla ya UN eka Mitirho ya swa Rihanyo na Nkulo wa Ikhonomi hi ti 20 Ndzhati 2016. Khomixini yi tumbuluxiwile hi Matsalana-Angarhelo wa UN naswona yi kongomisa eka ku nghenelerisa varhangeri eka xiyimo xa le henhla ku hlohlotela ku tumbuluxiwa ka swivandla swintshwa swa mitirho eka sekithara ya swa rihanyo misava hinkwayo. Xiviko xa Khomixini lexi nga tekiwa hi Nhlengeletano Angarhelo, xi endla swiringanyeto eka Mifumo ya Swirho, ku sukela eka swilaveko swa vuleteri, dyondzo leyi ya ka emahlweni na xilaveko xo langutana na nhletelo wa rihanyo wa masungulo. Leswi swi katsa ku tinyiketela ku letela 40 miliyoni wa vatirhi va swa rihanyo hi 2030.

Ku nyiketiwa ximfumo ka xiyimo xa murhangeri mutshamaxitulu eka Xinakulobye xo Pfuleka xa Mfumo (OGP) eka France swi endliwile hi Phuresidente Zuma hi nkarhi wa ntirho wa anivhesari ya tlhanu wa malembe eka mindzilekano ya UNGA. Hi nkarhi wa Afrika-Dzonga tanihi mutshamaxitulu wa OGP hi seketerile Xitiviso xa Mfumo wo Pfuleka eku tirhisiweni ka Ajenda ya 2030 ya Nhluvukiso wa Nkarhi wo Leha, leyi nga ta vona matiko lawa ya nga swirho swa OGP ya katsakanyaka Swikongomelo swa Nhluvukiso wa Nkarhi wo Leha eka makungu ya migingiriko ya matiko ya wona ya OGP. Afrika-Dzonga ri tlhele ri rhangisa mpfuleko eka swa milawu, switiviwa swo pfuleka, na ndlandlamuxo nghenelelo wa vaakatiko ku katsa malulamiselo ya masungulo noa mitlawa leyi khumbhekaka endzeni ka OGP.

3. Swibohonkulu swa Khabinete

3.1. Khabinete yi chumbuteriwile hi xikambelo xa Akhademi ya Sayense ya Afrika-Dzonga eka ku lungheka ka xithekiniki ka Afrika-Dzonga ku seketela vumaki bya gasi yo huma emaribyeni, ku katsa na swiringanyeto eka migingiriko leyi nga ta tirhisiwa hi tindzawulo leti nga fanela.

Eka ku cincela eka tithekinoloji ta khabono ya le hansi loko ku ri karhi ku antswisisa nhlayiseko wa eneji, Afrika-Dzonga ri hleketa hi gasi yo huma emaribyeni tanihi muhoxi wa xandla la nga swi kotaka eka nhlanganano wa eneji ya tiko eka nkarhi lowu ta ka.

Xiviko, lexi nga ta humeseriwa eka mani na mani, xi humesela ehandle timhaka to hlayanyana leti lavaka ku tekeriwa enhlokweni ku kota ku yisa tiko eka xiyimo xo hetiseka xo lulamela. Leswi swi katsa: ku tiyisiwa ka vulawuri, vulawuri bya tilayisense na nandzeleriso, ku tiyisisa leswaku Afrika-Dzonga ri na vuswikoti lebyi lavekaka; ku seketela tikhamphani leti faneleke ku valanga swivandla swa ikhonomi, ku vekela matshalatshala edzhawini lawa ya nga ta sirhelela switirhisiwa swa ntumbuluko, no ya emahlweni na ndzavisiso. Xiviko xi ta tirhisiwa tanihi tshaku ro hluvukisa ndzavisiso wa gasi yo suka emarbyeni, nhluvukiso na kungu ro tumbuluxiwa ka swilo swintshwa.

3.2. Ku humelela ku endliwile eka Operation Phakisa eka Vurimi, Mpfuxeto wa Misava na Nhluvukiso wa Matikoxikaya. Hi Operation Phakisa mfumo wu lava ku ndlandlamuxa nkulo, hi nhleketo wo endla leswaku swakudya swa Afrika-Dzonga swi hlayisa rixaka eka swiyimo hinkwaswo.

Ku sukela hi Mudyaxihi 2016, tisexini to burisana ti endliwile eka nkarhi wa mune wa tinhweti. LAB hi yoxe yi ta va kona eka nkarhi wa tlhanu wa tinhweti ku sukela hi ti 25 Ndzhati na ti 28 Nhlangula 2016. Xikongomelonkulu i ku tiyisisa ku tumbuluxiwa ka minghenelelo yo tirhiseka na leyi lavekaka ku ya eka nkatso lowukulu wa ikhonomi eka sekithara. Operation Phakisa: Vurimi na Mpfuxeto wa Misava yi lava ku tumbuluxa mitirho ya miliyoni yin’we, no byala tihekitara ta miliyoni hi 2019, tanileswi swi nga kombisiwa eka NDP.

3.3. Khabinete yi amukerile Rimba ra Pulani yo aka tshaku ra mitirho eka Timasipala ta Xifundza na ta Miganga ku seketela Phurogireme ya Tiphaka ta Vurimi.

Phurogireme ya Tiphaka ta Vurimi yi vi le ribye ra yinhla ra swikongomiso swa mfumo ku Pfuxelela Vurimi na Maendlele ya ku Endliwa ka Timbewu, lexi xi nga xin’we xa swikongomiso swa Kungu ra Timhaka ta Kaye. Timasipala hinkwato ta swifundza swa 44 ti katsiwile eka phurogireme leyi. Leswi swi ta veka Tiphaka ta Vurimi leswaku ti tirha tanihi tshalatshala ra nkoka ku humelerisa kungu ra nhluvukiso wa matikoxikaya ra NDP leri ringanyetiweke hi ku ya hi ku kota ka yona ku seketela vuhumelerisi bya vurimi lebyintsongo no hlohlotela ku endliwa ka timbewu ematikoxikaya.

3.4. Khabinete yi pasisile Pholisi ya Mpfapfarhuto wa Tirhele ya Thekinoloji ya Vuhlanganisi ya Mahungu ya Rixaka leyi Hlanganisiweke (ICT), leyi sivaka mipfapfarhuto ya tirhele yo hambana eka Vuhlanganisi bya Tiqingho (1996) na Vukorhokeri bya Poso (1998).

Pholisi ya ICT leyi hlanganisiweke yi andlala hi laha mfumo wu nga ta tiyisisa leswaku sekithara yi fikelela ku kota ka yona ku fambisa nkatso wa vanhu na cinco wa ikhonomi eAfrika-Dzonga. Holobye wa Vuhlanganisi bya Tiqingho na Vukorhokeri bya Poso, Dokodela Cwele, u ta fambisa mbhurisano na vahangalasi va mahungu wa le tlhelo ku andlala pholisi leyi ku ya emahlweni.

3.5. Khabinete yi amukerile ku yisiwa ka Ntwanano wa Nhlangano wa Vuhlanganisi bya Tiqingho wa le Afrika (ATU) wa 1999 ePalamende ku ya pasisiwa hi ku ya hi Xiyenge xa 231(2) xa Vumbiwa.

ATU i nhlangano lowu tlakusaka mfikelelo wo fana eAfrika no tirhisiwa ka ICT – ku fana na ku sunguriwa ka switirhisiwa, bandhi ra xitichi xa xiyanimoya na cincano wa switiviwa wa ntolovelo – etikweninkulu.

Ku nghenelela ka Afrika-Dzonga ku fambisana na NDP na swikongomelo swa pholisi ya matikomambe ku veka tiko ku antswa emisaveni hinkwayo no tiyisa nhlangano wa AU ku kota ku hetisisa swikongomelo swa pholisi ya matikomambe.

3.6. Khabinete yi amukerile rimba ra nhlangano leri ringanyetiweke eku tumbuluxiweni ka Mufambisinkulunyingi wa Vumaki bya Swilo swa Xidijiti (DOA), na vito leri nga ringanyetiwa ku nga Ejensi yo Muboxi wa Xidijiti.

Ku tirhisiwa ka DOA swi na matimba yo veka Afrika-Dzonga hi ku ndlandlamuxa ku koka rinoko ka ICT eka ku lulamela ku nghenelela eka Cinco wa Vumune wa Vumaki.

3.7. Khabinete yi amukerile xiyimo xa Afrika-Dzonga lexi pfuxetiweke eka xiringanyeto xa Nhluvukiso wa Muganga wa le Dzongeni wa Afrika (SADC) eka ku tumbuluxiwa ka memorandamu ya ntwisisano mayelana na ku tumbuluxiwa ka Nhlangano wa Vufambisi wa Khorido ya N’walungu Dzonga (NSCMI).

Vaholobye va Vutleketli va SADC va pfumelelanile ku tumbuluxa NSCMI ku ololoxa matirhele yo biha na swiphiqo eka Khorido ya N’walungu Dzonga. Khabinete yi tlhele yi amukela Holobye wa Vutleketli ku rhurhela nhlengeletano ya Vaholobye va Khorido ya N’walungu Dzonga hi 2016/17.

3.8. Khabinete yi chumbuteriwile eka ku tumbuluxiwa ka serisi leyintshwa ya timali ta nsimbhi ta switsundzuxo na ku hangalasa leti nga ta yimela nzhavuko, ntshuxeko na demokirasi, hi South African Mint na Bodo ya yona ya Valawuri, hi ku tirhisana na, Holobye wa Timali.

Khabinete yi amukerile ku tivisiwa na swikeche swa R10 leyintshwa na R5 ya silivhere ya ntiyiso ya mali ya nsimbhi ya xitsundzuxo; R5 leyintshwa (1/2 oz.) 24-kharati ya nsuku ya mali ya nsimbhi ya xitsundzuxo eka Serisi ya Mali ya Nsimbhi ya Natura ya 2017; na

a. Swikeche swa serisi ya mali ya nsimbhi ya switsundzuxo leswi landzelaka:

  • Serisi ya 2017 ya Mali ya simbhi ya Natura;
  • Serisi ya 2017 ya Mali ya Nsimbhi ya silivhere ya ntiyiso na
  • Serisi ya 2017 ya Mali ya Nsimbhi ya silivhere ya ntiyiso ya R2 na 2½ c serisi ya Tiki.

b. Timali ta nsimbhi ta 2017 ta Krugerrand:

  • Ku humesiwa nakambe ka Krugerrand ya khale ya 1976 hi 2016; na
  • Ku tivisiwa ka tiKrugerrand letintshwa eka nhlengeleto hi 2017.

4. Milawumbisi

4.1. Khabinete yi pasisile nkandziyiso wa Nawumbisi Ndzhundzhuluxo wa Mpfuneto wa Vanhu wa 2016 leswaku mani na mani a tihlamulela. Lowu wu hundzuluxa Nawu wa Mpfuneto wa Vanhu, 2004 (Nawu 13 wa 2004).

Nawumbisi Ndzhundzhuluxo wu lava ku nyika tihakelo to engetelela no/kumbe ku vuyerisa loku nga katsiwa eka mpfuneto wa vanhu. Mindzhundzhuluxo yi ta kotisa ku tumbuluxiwa ka mimbuyelo ya swa nkosi no tihakelo to engetelela eka lava pfumalaka vatswari na vana eka makaya lawa ya fambisiwaka hi vana.

5. Mitlangu leyi ta ka

5.1. Khabinete yi chumbuteriwile hi ku tilunghiselela ka Afrika-Dzonga no amukela pulani yo nghenelela eka Samiti ya vu 8 ya BRICS, leyi nga eku rhangeriweni hi Komiti ya Vaholobye ya BRICS. Samiti ya vu 8 ya BRICS yi ta khomiwa ehansi ka nhlokomhaka “Ku aka Swintshuxo swo Tihlamulela, swo Katsakanya no Hlengeleteka (BRICS)” ku sukela hi ti 15 ku fikela ti 16 Nhlangula 2016 eGoa, India.

Khabinete yi tlhele yi chumbuteriwa hi xiyimo xa matirhelo ya Senthara ya Rhijini ya Nhluvukiso Wuntshwa wa Bangi ya Afrika. Afrika-Dzonga ri ta ya emahlweni ri seketela ku sungula ka ku tirha ka Bangi ya Nhluvukiso Wuntshwa ya BRICS, leswi katsaka ku rhurhela Senthara ya Rhijini ya Afrika eJoni.

Mihlangano ya timali leyi nga tumbuluxiwa ku sungula ya BRICS, ku fana na Bangi Leyintshwa ya Nhluvukiso na ku Lunghiselela ka Nkarhinyana loku nga Yimeku ku ri koxe ku tirha tanihi mihlangano yo hatlisisa ku hlohlotela tiphurogireme ta vumaki na switirhisiwa eAfrika-Dzonga na tikonkulu.

5.2. Khabinete yi amukerile xileriso xa Afrika-Dzonga xo njhekanjhekisana ku tirha tanihi tshaku ra mbhurisano eka Nhlengeletano ya vu 28 ya Endlele ra Montreal eka Swilo leswi Onhaka Leyara ya Ozone (Montreal MOP 28) leyi nga ta khomiwa ku sukela hi ti 10 ku fikela ti 14 Nhlangula 2016, eKigali, Rwanda. Endlele ra Montreal ri tirhile kahle swinene hi ku ya hi ku herisa Swilo leswi Onhaka Ozone. Leswi swi hlanganisiwa eka Vumbiwa ra hina leri nyikaka leswaku ku hungutiwa ka vusweti na nhluvukiso wa ikhonomi ya vanhu swi fanele ku tlakusiwa eka xiyimo xa nhuvukiso wa nkarhi wo leha.

5.3. Khomferense ya Vunharhu ya UN eka Tindlu na Vudoroba bya Nkarhi wo Leha (Ndzhawu yo Hanyela III) yi ta khomiwa hi UNGA eQuito, Ecuador ku sukela hi ti 17 ku fikela ti 20 Nhlangula 2016. Yi kongomanile no teka Ajenda Leyintshwa ya Vudoroba; papila leri langutaneke na migingiriko leri nga ta seta swiyimo swa misava hinkwayo swa ku humelela eka nhluvukiso wa madoroba wa nkarhi wo leha, ku ehleketa nakambe ndlela leyi hi akaka hi yona, ku fambisa, no hanya emadorobeninkulu hi ku dirowa swin’we ntirhisano na vanakulobye lava nga tinyiketelela, vakhumbheki lava faneleke, na vatlangi va le madorobeni eka swiyimo hinkwaswo swa mfumo ku katsa na mabindzu lawa ya nga ri ki ya mfumo.

5.4. Tikhomferense ta Misava hinkwayo eka Ndzavisiso wa Switirhisiwa (ICRI 2016) ti ta khomiwa eKapa ku sukela hi ti3 ku fikela ti 5 Nhlangula 2016 hi Ndzawulo ya Sayense na Thekinoloji na Khomixini ya le Europe.

Khomferense yi kongomanile no kombisa ntirho wa nkoka wa misava hinkwayo wa ndzavisiso wa switirhisiwa eku ololoxeni ka mitlhontlho leyikulu naswona tanihi tihabu ta ntumbuluxo wa swilo swintshwa; ku langutisisa swilaveko, nhluvukiso na ku hlayisiwa ka switirhisiwa swa ndzavisiso swa misava/rhijini; no burisana hi ku koteka ka ku ya emahlweni ekusuhi na xiletelo xa misava hinkwayo.

Afrika-Dzonga ri kombisile nkoto wa ndzavisiso eka sayense na thekonoloji swa rona, naswona ri tekeriwa enhlokweni tanihi hi kaya ra ntumbuluko ra switirhisiwa swa ndzavisiso swa nkoka eka misava hinkwayo. Ku rhurheriwa ka ICRI 2016 swi ta seketela ku ya emahlweni ka tiko ku va eka ikhonomi leyi nga seketeriwa hi vutivi tanihileswi swi nga boxiwa eka NDP.

5.5. Khabinete yi amukela ku tivisiwa ka goza ra xiphemu xo sungula ku ya eku timiweni eriyani ya analogo hi ti 28 Nhlangula 2016 hi Holobye wa Vuhlanganisi Faith Muthambi, exivindzini xa swidorobani swa ndzhawu ya Square Kilometre Array (SKA) eKapa N’walungu, exidorobanini xa Carnavon eka Masipala wa Muganga wa Kareeberg. Ku tlula 86% wa makaya eka tindzhawu ta SKA ti hlanganisiwile naswona va tiphina hi vukorhokeri bya thelevhixini ya xidijiti ya theresitiyali emakaya ya vona.

Ku rhurha ku tlhela ku fambisana na NDP ku tumbuluxa switirhisiwa swa ICT swa matimba, swo tshembheka, swo hlayiseka no xaveka. Yi ta hlanganisa matikoxikaya na madoroba, swifumi na swisiwana ku tiyisisa leswaku vaakatiki va Afrika-Dzonga ku tirhisa no burisana hi ku hetiseka hi ku tirhisa thekinoloji.

5.6. Mfumo wu ta tlangela Nhweti ya Nhluvukiso wa Vanhu hi Nhlangula ehansi ka nhlokomhaka “Swin’we hi yisa Afrika-Dzonga eka Nhluvukiso wa Ikhonomi ya Vanhu” naswona hi Ndzawulo ya Nhluvukiso wa Vanhu (DSD), yi ta khoma min’wangulano etikweni hinkwaro ku twisisa ku antswa swilaveko swo hambana swa miganga.

DSD, swin’we na Ejensi ya Nhluvukiso wa Rixaka (NDA) na na Ejensi ya Vulayiseki bya Vanhu ya Afrika-Dzonga, swi ta tivisa miganga hi tiphurogireme to hambana ta vuhlayiseki bya vanhu leti va nga ti kumaka na leswaku va nga ti kuma njhani. Khabinete yi hlohlotela tisekithara hinkwato ku pfuneta mfumo eku tiyisiseni ka swilaveko swa vakhumbheki swinene eka vaakatiko va hina va hlayisiwa vo hlaya.

Ti1 Nhlangula 2016 ti fungha Siku ra Misava hinkwayo ra Vanhu lava Dyuhaleke, leri nga ta tsundzukiwa tanihi xiphemu xa vhiki ro sungula ra Nhlangula. Leri ri ta nyiketeriwa ku koka rinoko eka ku lwa mitlhontlho yo biha yo thya mavito na mavonelo yo biha eka vanhu lava kuleke no dyuhala.

5.7. Ndzawulo ya Mitlangu na Vuhungasi na Nhlangano wa Mitlangu wa Misava hinkwayo eka Hinkwavo swi ta rhurhela edixini ya vutsevu ya “Mfambo Lowukulu” hi ti2 Nhlangula 2016 eFountains Valley Resort, Pitori. Khabinete yi hlohloteka vaaki va Afrika-Dzonga ku amukela mahanyelo lawa ya hanyeke kahle, no va na mafulufulu ku lwa na makhombo ya le henhla ya vuvabyi bya mahanyelo no nyuhela ngopfu.

5.8. Ti 19 Nhlangula 2016 ti fungha anivhesari ya vu 30 ya ku wa ka xihahampfhuka lexi koxeke vutomi bya Phuresidente ya Mozambique, Samora Moises Machel na 34 wa vavanuna va tiko ra yena na vavasati, ku katsa na vachayeri va xihahampfhuka na vateki va mahungu.

Vanhu va Mozambique va hoxile xandla eka ku ntshuxeka ka Afrika-Dzonga na matiko yan’wana eka tikontsongo. Mfumo wa Rhiphabuliki ra Afrika-Dzonga, hi ku tirhisana na mfumo na mfumo wa Rhiphabuliki ra Mozambique, ya ta rhurhela anivhesari ya ku tsundzuka ya vu 30 endzhawini leyi xihahampfhuka xi nga wela kona eMbuzini, Mpumalanga hi ti 17 Nhlangula 2016.

Leswi swi hoxa xandla eka Ndzawulo ya Vutshila na Mfuwo eku tumbuluxeni ka alelo no ntshuxa ndlela ya mfuwo leyi nga ta hlanganisa tindzhawu hinkwato ta ndlela ya ntshuxeko wa mfuwo eAfrika-Dzonga, SADC na tikonkulu.

Khabinete yi yisa michavelelo eka lava landzelaka:

5.9. Ndyangu na vanghana va nhenha ya vunanga bya Afrika-Dzonga na un’we wa vatumbuluxi va muxaka wa vunanga bya Kwaito, Mduduzi Tshabalala, loyi a tivekaka tanihi Mandoza. Vunanga bya yena byi hangalakile hi ndlela yo hlawuleka eka mindzhavuko leswi ya ka emahlweni swi amukeriwa hi vaaki hinkwavo va Afrika-Dzonga.

5.10. Ndyangu na vanghana va muteki wa mahungu wa ntokoto, muhleri na mutsari Allister Sparks loyi a lovele eka malembe ya 83. Sparks u tirhisile xiyimo xa yena tanihi muhleri wa Rand Daily Mail hala masunguleni ya 1980 ku humesela ehandle mfumo wa xihlawuhlawu wo homboloka. A ri Nieman Fellow eYunivhesiti ya Harvard na mutsari wa Afrika-Dzonga eka mikandziyiso yo hlaya ya misava hinkwayo, ku katsa na The Washington Post na The Economist.

5.11. Vanhu va India, eku loveni ka Mukwetsimi Pramukh Swami Maharaj, murhangeri wa ximoya wa muganga wa ripfumelo wa xiHindu eIndia. Mukwetsimi u tiveka swinene hi ku hoxa xandla lokukulu loku a ku endleke eka swa ximoya na ndzhavuko swa le India hi ku aka titempele, timandiri na swikolo swa dyondzo eIndia na matiko man’wana hakumbirhi.

5.12. Eka mindyangu ya vanhu hinkwavo lava lahlekeriweke hi vutomi bya vona hi nkarhi wa makhombo ya madzolonga lawa ya humeleleke eRhiphabuliki ra Xidemokirasi ra Congo (DRC) na lava nga vaviseka na vona va naveleriwa ku hola hi xihatla. Khabinete yi kombela mavandla hinkwawo eDRC ku nghenelela eka N’wangulano wa Rixaka wo Katsakanya, lowu fambisiwaka hi Tatana Edem Kodjo hi ku yimela AU, no seketeriwa hi mihlangano ya rhijini na ya misava hinkwayo.

5.13. Eka ndyangu na vanghana va Shimon Peres, mudyuhari wa Israeli wa mfumo loyi a nga avelana Sagwadi ra Nobel ku va fojarile ntwanano wa ku rhula exikarhi ka vaIsraeli na vaPalestina. Tatana Peres u tirhile tanihi hi matimba yo fana eka tinxata eka tipolitiki ta le Israeli.

Khabinete yi kombetile ku hoyozela ka yona eka lava landzelaka:

5.14. Huvo ya swa Sayense na Ndzavisiso wa Vumaki eka thekinoloji ya yona leyintshwa ya ximanguvalawa yo sensa mikandziyiso ya tintiho leyi nga ta pfuneta ku antswa eka vatirhi va vuhlayisi bya nawu na va forensiki eka ntirho wa vona. Xitirhisiwa xa phurotothayipi, lexi nga hakeleriwa hi Ndzawulo ya Sayense na Thekinoloji, lexi nga tirhisiwaka ku sikena tindzhawu no teka mikandziyiso ku nga tirhisiwangi ritshuri kumbe nxungeto wa nthyakiso.

5.15. Dokodela Ismail Bhorat na xipano xa yena eka vuhandzuri byintshwa eka n’wana loyi a nga si beburiwaka eXibedlhele xa le Xikarhi xa Inkosi Albert Luthuli. Lebyi i vuhandzuri byo sungula lebyi nga endliwa eka n’wana la nga si beburiwaka laha tikweni no veka Afrika-Dzonga eka xiyimo xa le henhla eka misava hinkwayo.

5.16. Mamelodi Sundowns ku va xi fikelerile xiyimo xo hetelela eka Ligi ya Tinghwazi ya Khomfederexini ya Bolo ya Milenge ya le Afrika endzhaku ko hlula Zesco United. Ku hlula loku a ku kahle eka Sundowns ntsena kambe eka bolo ya milenge ya Afrika-Dzonga hinkwayo. Swi nyika vatlangi va hina mbonako lowu lavekaka na ntokoto lowu va wu lavaka ku phikizana na lavo antswa eka tikonkulu ra Afrika na misava hinkwayo.

5.17. Khabinete yi hoyozela Brad Binder eka ku wina ka yena ka matimu eka Vunghwazi bya Misava hinkwayo bya Moto3. Mufambisi wa xithuthuthuthu wa 21 wa malembe u vi le muaki wa Afrika-Dzonga wo sungula endzhaku ka 1980 ku kuma xidlodlo xa Grand Prix endzhaku ka ku wina eka vunghwazi bya yena byo sungula bya Moto3.

5.18. Naswona Khabinete yi yisa ku khensa eka vaaki va Afrika-Dzonga lava ngheneleleke eka migingiriko yo hambana hambana ku tlangela no xixima mindzhavuko ya hina yo hambana hambana hi Nhweti ya Mfuwo. Nkombiso wo tsakisa wa mindzhavuko ya hina yo hambana no avelana hi mfuwo wa hina wo fuwa swi mbvungunyile etikweni hinkwaro.

Khabinete yi yisile ku navelela ka kahle eka lava landzelaka:

5.19. Khabinete yi navelerile Achibishopo Emeritus Desmond Tutu ku va a hola hi xihatla eka vuhandzuri bya yena.

5.20. No hlangana na Afrika-Dzonga eka naveleleni ka Mama Winnie Mandela mikateko eku fikileleni ka yena lembe ra vu 80 ro velekiwa.

6. Ku thoriwa

Ku thoriwa hinkwako ku ta endliwa endzhaku ka nkambelo wa tidyondzo na mbhasiso lowu faneleke.

6.1. Huvo ya Vutsundzuxi ya Rikaka eka Matumbuluxelo ya Swilo Swintshwa:
a. Tatana Mafika Mkwanazi; na
b. Tatana Sullivan O’Carroll.

6.2. Huvo ya Akhademi ya Sayense ya Afrika-Dzonga:
a. Phurofesa Eugene Cloete;
b. Phurofesa Sabiha Essack;
c. Phurofesa Shireen Hassim;
d. Phurofesa Jonathan Jansen;
e. Phurofesa Nancy Phaswana-Mafuya;
f. Phurofesa Barney Pityana;
g. Phurofesa Stephanie Burton (ku thoriwa nakambe);
h. Phurofesa Norman Duncan (ku thoriwa nakambe);
i. Phurofesa Johann Mouton (ku thoriwa nakambe);
j. Phurofesa Himla Soodyall (ku thoriwa nakambe);
k. Phurofesa Zeblon Vilakazi (ku thoriwa nakambe);
l. Phurofesa Brenda Wingfield (ku thoriwa nakambe); na
m. Dokodela Shadrack Moephuli (Huvo ya Vutsundzuxi ya Rikaka eka Matumbuluxelo ya Swilo Swintshwa no thoriwa nakambe).

6.3. Dokodela Sarah Mosoetsa eka Bodo ya Rixaka ya Nhlangano wa Ndzavisiso.

6.4. Nhlangano wa Rixaka ra Afrika-Dzonga wa Vuhangalasi bya Mahungu bya Xitironiki (NEMISA):
a. Manana Mymoena Williams tanihi Muofisirinkulu (CEO).
b. Manana Rahimoonisha Abdool tanihi Muofisirinkulu wa swa Timali (CFO).

6.5. Valawuri va le Handle eka NEMISA NPC SOC:
a. Phurofesa Walter Theophilus Claassen (Mutshamaxitulu);
b. Tatana Thami ka Plaatjie (ku thoriwa nakambe na Xandla xa mutshamaxitulu); na
c. Phurofsa Manoj Maharaj;
d. Manana Sarienne Rana Kersh;
e. Manana Nelisiwe Gloria Mkhaliphi;
f. Tatana Phuthi Nehemia Phukubje;
g. Manana Alina Thandiwe Mfulo; na
h. Tatana Moraka Lucas Mello (Ku thoriwa nakambe).

6.6. Zolani Kgosie Matthews tanihi xirho xa le handle eka Bodo ya Hofisi ya Poso ya Afrika-Dzonga.

6.7. Tatana Mahomed Iftekhar Chowan tanihi CFO wa Vukorhokeri bya Misava hinkwayo na Ejensi ya Mfikelelo ya Afrika-Dzonga.

6.8. Huvo ya Afrika-Dzonga ya Timhaka ta le Xibakabakeni:
a. Manana Pontsho Maruping (Mutshamaxitulu);
b. Manana Nomfuneko Irene Majaja (Xandla xa Mutshamaxitulu);
c. Gqweta Lulekwa Makapela;
d. Tatana Themba Beatus Tenza;
e. Tatana Linden Sydney Petzer;
f. Ambasadara Peter Goosen;
g. Tatana Humbulani Aaron Mudau;
h. Dokodela Sandile Bethuel Malinga;
i. Tatana William Simon Makwinja;
j. Manana Nosiphiwo Monica Sonjani;
k. Tatana Lloyd McPatie; na
l. Tatana Leeandran Annamalai.

6.9. Gqweta Rory Wayne Voller tanihi Khomixinara eka Khomixini ya Tikhamphani na Nhundzu ya swa Mihleketo.

6.10. Tatana Jayaseelan Manickum Nair eka Bodo ya Afrika-Dzonga ya Nhlangano wo Hlawuleka wa Ndzindzakhombo eka Nxungeto, SOE, tanihi mulawuri wa le handle.

6.11. Ku hlawuriwa ka Manana Patience Bongiwe Kunene tanihi Mulawurinkulu, loyi a yimelaka Afrika-Dzonga, Angola na Nigeria, eka Bodo ya Valawuri ya Ntlawa wa Tibangi ta Misava  (Bangi ya Misava).

6.12. Vulawuri bya Vuhlayiseki eSwiporweni:
a. Ku thoriwa nakambe ka Tatana Nkululeko Andrew Stephen Poya tanihi CEO.

Swirho swa le Handle eka Bodo ya Vulawuri bya Vuhlayiseki eSwiporweni:
b. Dokodela Nomusa Zethu Qunta (Mutshamaxitulu);
c. Tatana Boy Johannes Nobunga (Xandla xa Mutshamaxitulu);
d. Tatana Zacharia Mosothoane (Mulanghiwa eka Nhlangano wa Vutleketli wa Afrika-Dzonga na Nhlanganiso wa Vatirhi);
e. Tatana Christiaan Johan de Vos (Mulanghiwa eka Federaxini ya Mihlangano ya Afrika-Dzonga);
f. Majoro-Angarhelo Michael Monashi Motlhala (Ndzawulo ya Maphorisa hi xiyimo);
g. Tatana Ngwako Makaepea (Ndzawulo ya Swifambo hi xiyimo);
h. Manana Hilda Thamaga Thopola;
i. Majoro-Angarhelo Willem Adriaan Venter (xirho xa le handle xo hi xiyimo);
j. Manana Khulekelwe Mbonambi (ku thoriwa nakambe);
k. Manana Ntombizine Mbiza (ku thoriwa nakambe);
l. Tatana Andre Harrison (ku thoriwa nakambe); na
m. Tatana Tibor Szane (ku thoriwa nakambe na Ndzawulo ya Mitirho hi xiyimo).

6.13. Ku thoriwa nakambe ka Tatana Japh Ronnie Chuwe tanihi CEO (Matsalana) wa Ejensi ya Milandzu ya le Magondzweni.

6.14. Tatana Skhumbuzo Dennis Macozoma tanihi CEO wa Ejensi ya Maondzo ya Afrika-Dzonga SOC.

6.15. Tatana Sisa Neil Ntshona tanihi CEO wa Vupfhumba bya Afrika-Dzonga.

6.16. Tatana Dhesigen Pydiah Naidoo u thoriwile nakambe tanihi CEO wa Khomixini ya Ndzavisiso wa swa Mati.

6.17. Khomixini ya Mati ya Lesotho Highlands:
a. Tatana Bhekizwe Simon Nkosi tanihi the Murhumiwankulu wa Rhiphabuliki ra Afrika-Dzonga; na
b. Tatana Vusi Nhlapo tanihi Muyimeri wa Nkarhi hinkwawo.

6.18. Bodo ya Ejensi swa Timali ta Mabindzu Lamantsongo:
a. Manana Charmaine Groves;
b. Manana Happy Ralinala;
c. Tatana Kholofelo Molewa;
d. Manana Nomcebo Dlamini;
e. Tatana Nazir Ahmed Osman;
f. Manana Nonkululeko Dlamini;
g. Tatana Phakamile Mainganya;
h. Manana Kate Moloto;
i. Manana Hlonela Lupuwana (ku thoriwa nakambe); na
j. Tatana Lawrence Mavundla (ku thoriwa nakambe).

6.19. Manana Cladie Thamo Hloniphile Mzobe tanihi CEO ya NDA.

Swivutiso:
Donald Liphoko
Riqingho: 082 901 0766

Share this page

Similar categories to explore