Phuresidente Jacob Zuma: Mbulavulo hi Xiyimo xa Rixaka 2015

Xipikara xa Huvo ya Rixaka (NA),
Mutshamaxitulu wa Huvo ya Rixaka ya Swifundzhankulu (NCOP),
Xandla xa Xipikara xa NA na Xandla xa Mutshamaxitulu wa NCOP,
Xandla xa Phuresidente Cyril Ramaphosa,
Khale ka Phuresidente Thabo Mbeki,
Khale ka Phuresidente FW de Klerk,
Muavanyisinkulu Mogoeng Mogoeng na swirho hinkwaswo swo hlonipheka swa Vululami,
Xandla xa Phuresidente wa Palemende ya Afrika hi ku Angarhela, Muhlonipheki Tatana Roger Nkondo Dang,
Xipikara xa NA xa Rhiphabuliki leri Khomaneke ra Tanzania na Mutshamaxitulu wa Foramu ya Palemende ya Nhluvukiso ya Nhluvukiso wa Dzonga wa Afrika (SADC), Muchaviseki Anne Makinda,Vaholobye na Swandla swa va Holobye,
Tiphirimiya na Swipikara swa Swifundzhankulu swa hina;
Mutshamaxitulu wa Salga,
Tinhloko ta Minhlangano leyi seketelaka demokirasi,
Mutshamaxitulu wa Yindlu ya Rixaka ya Varhangeri va Xintu,
Khale ka Xipikara xa NA, Dokodela Frene Ginwala,
Vahlonipheki Hosi Keru Molotlegi, Hosi Toni Peter Mphephu (Ramabulana),Hosi Mpendulo Zwelonke Sigcawu,
Vayeni lava rhambiweke
Swirho swa minhlangano ya xidipilomati,Swirho swo hlonipheka,
MaAfrika-Dzonga kulorhi,

Riperile, good evening, sanibonani, molweni, dumelang, lotjhani, goeie naand, ndi madekwana, !gai//goes.Ndzi rhandza ku khensa Vafambisi hi nkarhi lowu ku vulavula na rixaka madyambu lawa. 

Lembe ra 2015 ri fungha 60 wa malembe ya nkarhi wa matimu ya hina, laha maAfrika-Dzonga ku suka eka swiyenge hinkwaswo swa vutomi va amukeleke Tsalwa ra Ntshuxeko hi 1955, eKliptown, Soweto.

Va bohile, exikarhi ka swin’wana na swin’wana, leswaku Afrika-Dzonga i ra vanhu hinkwavo lava tshamaka eka rona, vantima na valungu, na leswaku ku hava mfumo lowu nga vulaka leswaku matimba i ya wona handle ka loko mfumo walowo wu endliwile hi ku rhandza ka vanhu. 
Leyi a ku ri mhaka ya matimba, xitatimende xa xivono na ndzivalelano lexi vekeke mpimo wa xidemokirasi lexi hi xi tumbuluxeke naswona xo pfumala xihlawuhlawu.

Vhiki leri hi tlhela hi fungha 25 wa malembe hi mpfhuka ku humesiwile khale ka Phuresidente Nelson Mandela ekhotsweni, ni ku herisa ku yirisiwa ka mavandla ya ntshuxeko.

Ku humesiwa ka Madiba swi fungha goza rikulu eka rhendzo ro leha ra ntshuxeko wa vanhu va Afrika-Dzonga hinkwavo no tlhela swi titimeta vukoloni bya xihlawuhlawu. 

Hi ya emahlweni hi kuma matimba eka Madiba no tlhela hi kuma tidyondzo eka ndzhaka leyi a hi siyeleke yona loko hi ri karhi hi aka tiko ra hina.

Vaakatiko kulorhi,

Lembe ra 2015 i Lembe ra Tsalwa ra Ntshuxeko na Vun’we eka Magoza yo Yisa Ntshuxeko wa Ikhonomi Emahlweni.
I lembe ro famba pfhuka wo engetela wo aka Afrika-Dzonga leri khomaneke, ra xidemokirasi, ro pfumala xihlawuhlawu ku ya hi nhlonge, ro pfumala xihlawuhlawu ku ya hi rimbewu naswona leri hluvukeke.  

Nakambe i lembe ro tlhela hi tinyiketa nakambe ku herisa xihlawula mbala na mahanyelo hinkwawo lama nga amukelekiki etikweni ra hina.

I lembe ro tlhela hi engetela vuvekisi eka vumundzuku bya hina, hi dyondzisa vana va hina na vantshwa hi mfuwo ntalo wa tiko leri. 

Hi nkarhi lowu hi le ku dyondziseni hi ta vuhina bya rixaka lebyintshwa hi ku kurisa swikoweto swa rixaka swo fana ni mujeko wa rixaka, risimu ra rixaka na nsumo wa Vumbiwa exikolweni xin’wana ni xin’wana. 

Ku suka nan’waka, swikolo swi fanele ni ku tlhela swi dyondza ku yimbelela risimu ra rixaka ra Nhlangano wa Afrika, loko hi ri karhi hi tilulamisela ku tlangela nhweti ya Afrika hi Mudyaxihi, tanihiloko hi humelerisa xiboho xa Nhlangano wa Afrika eka mhaka leyi.  

Swirho swo hlonipheka,
Vayeni vo hlawuleka,

Vantshwa i vumundzuku bya hina naswona hi tinyungubyisa swinene hi ku humelela ka vona.

Ndzi rhandza leswaku mi va na mina kun’we hi hoyozela muyeni wa mina wo hlawuleka na vuswikoti, muhlamberi wa tiOlimpiki Chad le Clos. 

Chad u xiximiwile tani hi muhlamberi wa xiyimo xa le henhla hi N’wendzamhala endzhaku ka loko a nyikiwile xidlodlo xa ku va muhlamberi wo antswa emisaveni hi Nhlangano wa Vuhlamberi wa Misava hi 2014, exikarhi ka ku humelela kun’wana loku a ku fikeleleke. 

Ndzi tlhela ndzi va muendzeriwa wa vanhwanyana vanharhu vo hlawuleka ku suka exikolweni xa le Henhla xa Moletsane eSoweto.

Vona i Ofentse Mahasha, Hlengiwe Moletsane na Tiisetso Mashiloane. Ofentse na Hlengiwe a va endzerile samiti leyi hundzeke ya G20 eAustralia laha va nga tirha hi ndlela ya xiyimo xa le henhla swinene, hi tinyungubyisa hi vona swinene.
Tlhelani mi ndzi pfumelela Muhlonipheki Xipikara na Mutshamaxitulu ku hoyozela hambi a nga ri kona laha, n’wambhuri wa xiyimo xa le henhla loyi a nga tisa xichavo eka tiko ra hina, Manana Misava, Rolene Strauss.  

Ndzi tlhela ndzi rhandza ku tivisa muyeni wun’wana wo hlawuleka, mutlangi wa bolo wa Ndhuma wa Lembe etikweni ku nga mutlangi wa le mahlweni wa Banyana Banyana, Manana Portia Modise. Ha hoyozela Portia.

Swirho swo hlonipheka,
Vayeni vo hlawuleka,

Ndzi rhandza ku khensa hinkwavo lava tekeke nkarhi wa vona ku hoxa xandIa eka SoNA 2015. Mayelana ni xandla lexi va xi hoxeka, vanhu va hina va vilerisiwa hi vugevenga, magondzo, vufikeleri bya dyondzo, swikimi swa vadyondzi bya mintirho swa vantshwa, mati, gezi na nseketelo wa mabindzu lamantsongo, exikarhi ka swin’wana na swin’wana.

Swibumabumelo leswi lavaka tinhlamulo swi le ku rhumeriweni eka tindzawulo ta mfumo leswaku ti teka magoza lama faneleke.  

Swirho swo hlonipheka,
Vayeni vo hlawuleka,

Hi hlangana nakambe hi nkarhi lowu ikhonomi yi nga ku kokeni exilogweni. 

Vhiki leri Nhlangano wa Timali wa Misava wu ehlisile Swimakiwa Hinkwaswo swa Misava (GDP) ku ya eka 3,5% ku nga vuvhumbhi bya ku kula ka ikhonomi ya misava hi 2015. 
Ku navela ka hina ka leswaku ikhonomi yi kula hi 5% hi 2019 swi le khombyeni hikokwalaho ka ku nonoka ka makulelo ya ikhonomi emisaveni, ku katsa ni swiphiqo leswi yelanaka na eneji, vuswikoti, vutleketli na matirhelo, exikarhi ka swin’wana na swin’wana. 

Hambiswiritano, xiyimo xa tshembhisa eka tlhelo ra mintirho. Masiku mambirhi lama hundzuke, Tinhlayohlayo ta Afrika-Dzonga ti humesile tinhlayo ta mintirho ya kotara leyi hundzeke ya 2014. 

Xiviko xi komba leswaku sweswi ku na 15,3 wa miliyoni ya vanhu lava tirhaka eAfrika-Dzonga. Mintirho yi kurile hi 203 000.

Vuvekisa bya hina eka mintirho ya vantshwa byi le ku tswaleni ka mihandzu. Xikhutazo xa Xibalo xa Mintirho lexi tivisiweke lembe n’waxemu naswona lexi kongomisiweke eka vantshwa xi le ku fambeni hi ndlela leyinene. 

Ku fika sweswi ku koxiwile mali yo ringana R2 biliyoni hi vatirhi va kwalomuya ka 29 000, lava nga koxela vantshwa vo fika 270 000. 

N’waxemu ndzi tivisile hi xikongomiso xa phurogireme leyi, xa tindhawu ta mintirho ya ntsevu wa mamiliyoni eka malembe ya ntlhanu. 

Ku ta fika sweswi hi kotile ku tumbuluxa ku tlula 850 000 wa tindhawu ta mintirho. Leswi swi vula leswaku hi tiyimiserile ku fikelela xikongomiso xa miliyoni wa tindhawu ta mintirho hi lembe.   

Ku engetela, tiphurogireme ta hina ta mbango to fana ni ku ku Tirha na Malakatsa, ku Tirha eka Switsevetseve, ku Tirha na mati na ku Tirha na mindzilo ti tumbuluxile ku tlula 30 000 wa tindhawu ta mintirho naswona xikongomelo i ku tumbuluxa mintirho leyi tlulaka 60 000 eka lembe ximali leri landzelaka.

Vaakatiko kulorhi,

Ikhonomi ya hina yi lava ku susumetiwa yi ya emahlweni. Hi rhandza ku burisana na n’wina hi ta kungu ra hina ra swilo swa nkaye ro lumeka nkuriso no tumbuluxa mintirho. 

Swona hi leswi:
1. Ku ololoxa ntlhontlho wa eneji.
2. Ku nyika timhaka ta vurimi na swiendliwa swa le mapurasini matimba. 
3. Ku yisa vumaki bya swicelwa emahlweni kumbe ku tlakusa nxavo wa rifuwo ra swicelwa. 
4. Ku humelerisa hi ku hetiseka ka Kungu ra Goza ra Pholisi ya Vumaki leswaku yi va ni kucetelo wa xiyimo xa le henhla.
5. Ku hlohlotela vuvekisi bya xiyenge lexi nga riki xa mfumo.
6. Ku ehlisa moya wa ntlimbo wa le mintirhweni.
7. Ku pfula vuswikoti bya Mabindzu Lamantsongo, ma le Xikarhi na Lamakulu (tiSMME), tikhooparethivhi, na mabindzu ya le malokhixini na le matikoxikaya. 
8. Ku hundzuluxa matirhelo ya mfumo ni ku ndlandlamuxa matirhelo ya tikhamphani ta mfumo, switirhisiwa swa Thekhinoloji ya Vuhlanganisi bya Mahungu (ICT) kumbe ku hangalasiwa ka swikoweto, mbhasiso na switirhisiwa swa vutleketli. 
9. Xikongomelo xa Operation Phakisa i ku tlakusa ikhonomi ya le lwandle na swiyenge swin’wana. 

Vaakatiko kulorhi,

Sweswi tiko ri ni swipiqo swa eneji leswi nga xirhalanganyo eka ndlandlamuko wa ikhonomi naswona swi tikisela munhu wun’wana na wun’wana etikweni.  

Ku hlula ntlhontlho lowu swi le maninginingini ya phurogireme ya hina.  Hi le ku endleni hinkwaswo leswi hi swi kotaka ku ololoxa ntlhontlho wa eneji. 

Vaakatiko kulorhi,

Mfumo wu le ku endleni hinkwaswo leswi wu swi kotaka ku lwa na xiphiqo xa nkayivelo wa eneji etikweni. 
Ha swi tiva leswaku i ntiyiso leswaku lowu i nkarhi wo tika swinene, kambe wu ta hundza hikuva hi na tipulani to lwa na mhaka leyi. 
Hi endlile kungu leri katsaka ku nghenelela ka nkarhinyana, ku nghenelela ka nkarhi wa le xikarhi ni ku nghenelela loku nga ta teka nkarhi wo leha.  

Ku nghenelela ka nkarhinyana ni ku nghenelela ka le xikarhi swi katsa ku antswisiwa ka xiyimo xa switichi swa ndzilo swa Eskom nkarhi na nkarhi, ku ndlandlamuxa xiyimo xa Eskom xo tumbuluxa gezi na ku lawula swilaveko swa gezi.  

Kungu leri tekaka nkarhi wo leha ri katsa ku hetisisiwa ka kungu ra nkarhi wo leha ra hina ra vuhlayiseki bya xiyimo xa le henhla ra eneji.  

Tani hi xirhangana hi ta tshamisisa timali ta Eskom ku endla leswaku khamphani leyi yi lawula xiyimo lexi nga kona sweswi. Hi ndlela leyi, mfumo wu ta tiyisisa vutihlamuleri bya wona byo nyika Eskom mali yo ringana R23 biliyoni eka lembe ximali leri taka. 

“War Room” leyi tumbuluxiweke hi Khabinete hi N’wendzamhala yi le ku tirheni hi matimba na Eskom nkarhi hinkwawo, ku tshamisisiwa mphamelo wa gezi leswaku ku yimisiwa ku tsemiwa ka mphakelo wa gezi.  
Eka nkarhi lowu, hi fanele ku tirha swin’we leswaku hi kuma swintshuxo.

Hi khutaza vanhu hinkwavo, mindyangu, tindhawu ta vumaki, na tindzawulo ta mfumo ku hlayisa gezi leswaku hi kota ku hunguta swivangelo swa ku tsemiwa ka mphakelo wa gezi.    
Ndzawulo wa Mintirho ya Mfumo yi lerisiwile ku tiyisisa leswaku miako hinkwayo ya mfumo yi tirhisa gezi hi ndlela leyi vuyerisaka. 
Hikokwalaho ka ku tlakuka ka nxavo wa dizele, Eskom yi tsundzuxiwile ku cincela eka gasi ku suka eka dizele tani hi xihlovo xa eneji ya michini ya yona.  

Mindyangu na yona yi khutaziwa ku cinca ku suka eka gezi yi ya eka gasi ku sweka, ku virisa na yin’wana mintirho. 

Ku tumbuluxiwa ka switichi swa ndzilo leswintshwa ku nga Kusile, Medupi na Ingula, swi ta ngetela 10 000 wa xiyimo xa timegawatsi eka tintambhu ta gezi etikweni hinkwaro. 

Ndzavisiso wa tindlela tin’wana ta swihlovo swa gezi na wona wu ya emahlweni. 

Ku fika sweswi mfumo wu kumile 4 000 wa timegawatsi ku suka eka Vatumbuluxi va Ndzilo vo Tiyimela hi Voxe, hi ku tirhisa swihlovo leswi pfuxetiwaka. 

Tibidi tinharhu to sungula ta mphamelo wa eneji yo pfuxetiwa ti kokile mahlo ya vuvekisi bya mali yo ringana R140 biliyoni ku suka eka van’wamabindzu.

Ntsengo wa 3 900 wa timegawatsi ta eneji leyi pfuxetiwaka na yona yi kumekile, naswona 32 wa tiphurojeke leti nga ni xiyimo xo tlula 1 500 wa timegawatsi ti herile no tlhela ti hlanganisiwa na tintambhu ta gezi. 

Eskom yona yi hetile ku aka Purasi ra Moya ra Sere, leri sweswi ri phamelaka 100 wa timegawatsi eka tintambhu ta gezi, leswi swi endliwile nkarhi wo simeka purasi leri ximfumo hi Nyenyankulu nan’waka wu nga si fika.  

Nakambe mfumo wu sungurile ku fikelela, hi N’wendzamhala 2014, ka tindlela ta vutumbuluxi na mphakelo wa ndzilo wa malahla lamantshwa ya 2 400 wa timegawatsi ku suka eka Vatumbuluxi va Ndzilo vo Tiyimela hi Voxe.

Tindlela ta vutumbuluxi na mphakelo wa 2 400 wa timegawatsi ta gasi leyintshwa swi ta sungula hi kotara yo sungula ya lembe ximali lerintshwa.

Ntsengo wa xiyimo xa 2 600 wa timegawatsi ta gezi ra le matini swi ta kumeka erhiginini ya SADC.  

Mayelana na kungu ra xiyimo xa le henhla ra eneji ra nkarhi wo leha, hi ta landzelerisa timhaka ta gasi, petirolo ya le hansi ka lwandle, nyutliliyara, ndzilo wa le matini na swihlovo swin’wana tani hi xiphemu xa eneji. 
Afrika-Dzonga ri rhendzeriwile hi matiko lama fumeke hi gasi, loko hina hi kumile ro sungula swipetlu swa gasi ya ribye ra xeyili erhiginini ya hina ya Karoo.   

Pfhumba ra Ikhonomi ya le Lwandle ya Operation Phakisa, leyi simekiweke lembe n’waxemu na yona yi tshembhisa ku humesela erivaleni switirhisiwa swin’wana swa oyili na gasi, leswi nga ta macincantlangu etikweni na le rhigini ya hina.  

Nakambe mfumo wu le ku langutisiseni ka ku fikelela mphakelo wa 9 600 wa timegawatsi ta phurogireme ya vuaki bya nyutliliyara tanihilaha swi pasisiweke hakona eka Kungu ra Switirhisiwa leri Nhlanganeke ra 2010-2030. 

Ku fika sweswi mfumo wu sayinile Mintwanano ya Nhlengela-Mimfumo ni ku humelerisa tiwekixopo ta nkombiso wa vaxavisi laha matiko ya ntlhanu ma teke ku ta andlala swipimanyeto swa wona eka timhaka ta nyutliliyara.  

Lama ma katsa United States of America, Korea Dzonga, Russia, France na China.

Matiko lawa hinkwawo ya ta nghenela tindlela ta vutumbuluxi na mphakelo leti amukelekaka, leti nga erivaleni, ni ku kondletela mphikizano hi xikongomelo xo hlawula nakulorhi kumbe vanakulorhi lava nga na makungu yo nghenelela phurogireme ya vuaki bya nyutliliyara.  

Xikongomiso xa hina i ku hlanganisa yuniti yo sungula eka tintambhu ta gezi hi 2023, hi nkarhi lowu Eskom yi nga ta wisisa xin’wana xa swiphemu swa switichi swa ndzilo leswi karheleke.  

Mayelana ni gezi ra le matini, xinakulorhi xa Phurojeke ya gezi ra le Matini ra Grand Inga na Rhiphabuliki ya Xidemokirasi ya Congo xi ta tumbuluxa ku tlula 48 000 wa timegawatsi ta gezi ra le matini ro basa. Afrika-Dzonga ri ta kota ku fikelela ku tlula 15 000 wa timegawatsi.   

Ku endlela leswaku swilo swi tshama eka xiyimo lexinene, Mfumo wu ta tumbuluxa xinakulorhi xa vupulani hi xikongomelo xa nhluvukiso wa vuswikoti na matiko lama nga ta va na xinakulorhi na hina eka Phurogireme ya Vuaki bya Eneji, hi hala tlhelo hi ri karhi hi tumbuluxa vuswikoti kwala kaya.  

Vaakatiko kulorhi,

Ku na 3,4 wa mamiliyoni ya mindyangu leyi nga riki na gezi etikweni.

Eka SoNA ya Khotavuxika 2014, ndzi tivisile leswaku nseketelo wa switirhisiwa wu ta nyikiwa masipala wo karhi etikweni.  

Timali ti vekiwile etlhelo to andlala gezi eka timasipala leti landzelaka eka lembe ximali ra 2015/16:
Masipala wa Xifundzhankulu xa Amathole, Masipala wa Xifundzhankulu xa Umzinyathi, Masipala wa Xifundzhankulu xa Alfred Nzo, Masipala wa Lukhanji na Masipala wa Xifundzhankulu xa OR Tambo.

MaAfrika-Dzonga kulorhi,

Loko hi ri karhi hi lwa ma mintlhontlho ya eneji etikweni ra hina hi fanele hi tlhelo hi ri karhi hi lwa na vukhamba bya koporo na tinsimbhi. 

Mfumo wu ta tivisa tindlela to tika to lwa na vugevenga lebyi bya xiyimo xa le henhla.

Vaakatiko kulorhi,

Eka lembe leri ro tlangela 60 wa malembe ya Tsalwa ra Ntshuxeko, misava yi hundzukile xin’wana xa swilo swa nkoka eku fikeleleni ku lulamisa swihoxo swa nkarhi lowu hundzeke.  
N’waxemu hi pfurile nakambe fasitere ra vumbirhi ro endla swikoxo swa misava. Ku tlula 36 000 wa swikoxo swa misava swi endliwile etikweni hinkwaro naswona siku ro hetelela is 2019. 

Nakambe hi le ku langutisiseni pholisi ya 50/50, leyi pimanyetaka timfanelo to karhi ta vanhu lava tshamaka no tirha emapurasini. 50 wa mabindzu ya mapurasi ya ta hlawuriwa tani hi phurojeke yo ringetela.
Hi ku ya hi milawu yintshwa leyi pimanyetiweke, vun’wini bya misava byi ta vekiwa eka mpimo lowu nga tluleki 12 000 wa tihekitara. 

Vahlapfa a va nga pfumeleriwa ku va ni vun’wini bya misava eAfrika-Dzonga kambe va ta pfumeleriwa ku lomba misava nkarhi wo leha. 

Eka mhaka leyi, Nawumbisi wa Vulawuri bya Vun’wini bya Misava wu ta hundzuseriwa ePalamende nan’waka. 

Hi ku tirhisa Phurogireme ya Vuhundzuluxi bya Misava, ku tlula 90 000 wa tihekitara ta misava ti averiwile van’wamapurasi lavantsongo, vatshami va le mapurasini na vatirhi lava hakelaka rhente lomu va tshamaka kona. 

Tindlela to tumbuluxa Hofisi ya Mukamberi-Jenerali ti ya emahlweni, leyi tumbuluxiwaka hi ku landza Nawu wa Vukamberi bya Nhundzu. Loko wu sungula ku tirha, nawu lowu wu ta yimisa ku titshega hi endlelo ra ku Navela ka Muxavi – ku Navela ka Muxavisi mayelana ni vukumi bya misava hi mfumo. 

Vaakatiko kulorhi,

Vurimi i xivangelo xa nkuriso wa ikhonomi na vusirheleri bya swakudya. 

Hi le ku tirheni na swiyenge leswi nga riki swa mfumo ku tumbuluxa Kungu ra Goza ra Pholisi ya Vurimi leri nga ta tisa miliyoni yin’we ya tihekitara ta misava leyi nga tirhisiweki hi ku hetiseka leswaku yi tirhisiwa hi ntalo eka malembe yanharhu lama taka.  

Exikarhi ka tindlela ta nkoka to nghenelela nan’waka, hi ta ndlandlamuxa ku simekiwa ka tiphaka ta vurimi kumbe tikhooparethivhi na mintlawa yo karhi eka yin’wana ni yin’wana ya 27 wa timasipala ta swifundzha leti nga evuswetini hi xikongomelo xo hundzuluxa ikhonomi ya matikoxikaya.  
Ntsengo wo sungula wa mali yo ringana R2 biliyoni ya pfhumba ra tiphaka ta vurimi wu vekiwile etlhelo.  

Hi ta tlhela hi engetela nxaviso wa swiendliwa swa le mapurasini ematikweni mambe, leswi nga ku ndlandlamukeni hi xihatla, ngopfu ngopfu eka timakete tintshwa ta eAfrika na China. Xikombiso, hi pasisile mpfumelelano wa vuxavisi bya swa vurimi hi xikongomelo xo xavisa Mavele na Maapula ya Afrika-Dzonga.  

Ku xavisiwa ka maapula ntsena ematikweni ya le handle swi languteriwile ku humelerisa mali yo ringana R500 miliyoni ya mali ya le handle eka malembe manharhu.  

Xitori lexinene xo vulavuleka eka timhaka ta vurimi i ku humelela ka van’wana va van’wamapurasi lava ha tumbuluxaka mabindzu ya vona, lavakulu na lavantsongo. 

Eka Masipala wa Xifundzha xa Vhembe eMusina, Mfumo wa Limpopo wu seketerile Ntlawa wa Nwanedi lowu katsaka 300 wa varimi lava byalaka matsavu etindhawini ta 1 300 wa tihekitara hi xikongomelo xo bindzurisa. 

Ntlawa lowu wu tumbuluxile ku tlula 2 500 wa mintirho tanihileswi vurimi bya matsavu byi lavaka vatirhi vo tala.  

Hi tsakile ngopfu loko namuntlha exikarhi ka hina, hi ri na muhluri wa Awadi ya 2014 N’wamabindzu wa Xisati wa Xiyimo xa le Henhla xa Vurimi, Manana Nokwanele Mzamo, ku suka eKirkwood eKapa Vuxa. 

Muhlonipheki  Xipikara na Muhlonipheki Mutshamaxitulu,
Ku nghenelela ka hina hi xikongomelo xo seketela xiyenge xa vumaki swi le ku tswaleni ka mihandzu.  

Xikimi xa hina xa Vuvekisi bya Swifambo swa le magondzweni xi pfurile vuvekisi lebyo ka byi nga ri bya Mfumo bya mali yo ringana R24,5 biliyoni, naswona xi tumbuluxile vuxavisi bya swifambo na swiphemu swa mali yo ringana R103 biliyoni hi 2013.   

Hi akile xiyenge xa vuaki bya swifambo swa le magondzweni xa xiyimo xa le henhla exifundzheninkulu xa Afrika lexi xavisaka ematikweni yo tlula 152.

Xiyenge xa swikumbha na swa le milengeni na xona xi ndlandlamukile ku fika 60 wa mamiliyoni ya tipherhe ta tintangha, naswona vuxavisi ematikweni mambe byi kurile hi 18% leswi nga ni mbuyelo lowunene wa mali ya vuxavisi na vuxavi bya matiko mambe. 

Khonferense ya Nhlangano wa Misava ya Vuxavisi na Nhluvukiso yi komba leswaku Afrika-Dzonga ri andzisile Vuvekisi Thwii bya Matiko mambe kambirhi ku ya eka mali yo ringana R88 biliyoni hi 2013 kasi swipimanyeto swa 2014 na swona swi ta tswala mihandzu.  

Xiyenge xa Vumaki xi hlaseriwile swinene hi Xiphiqo xa Timali xa Misava. 

Mfumo wu humesile mali yo ringana R2, 8 biliyoni eka tikhamphani ta xiyenge lexi, hi ku tirhisa Phurogireme ya Nkuriso wa Mphikizano wa Vumaki.  

Hi tsakisiwa hi nhlamulo ya vamaki va hina lava humeseke mali yo ringana R12,4 biliyoni ya vuvekisa bya xiyenge lexi nga riki xa mfumo. I xitori lexinene lexi hi nga xi vulaka hakunene.

Ku engetela, ku yisa emahlweni ku hundzuluxa ka swilo, hi tumbuluxile phurogireme yo kuma ni ku hluvukisa vamaki va vantima eka malembe yanharhu lama taka.  

Vaakatiko kulorhi,

Hi ku languta ku humelela loku endliwaka eka swa vumaki, hi tiyimiserile ku humelela eka ndzavisiso wa hina wo lumeka ndlandlamuko. 

Muhlonipheki Xipikara na Muhlonipheki Mutshamaxitulu,

Ku va hi koka mahlo ya vuswikoti bya matiko mambe eka ikhonomi ya hina leyi nga ku ndlandlamukeni, hi ta rhamba mbulavulo na vanhu lava khumbhekaka hi ku hambana hambana ka vona mayelana ni Pholisi ya Vufambi bya Vanhu. 

Hi ta tlhela hi endla xirhangana mayelana xo pfuxeta milawu ya mapasiselo ya tiphasipoti leswaku hi ta kota ku endla ndzinganiso exikarhi ka vusirheleli bya rixaka na ndlandlamuko wa vupfhumba.  

Vaakatiko kulorhi na vanghana,

Hi nkarhi wa SoNA ya Khotavuxika 2014, ndzi vulavurile hi xilaveko xo tshamisisa xiyenge xa migodi na ku khutaza ntshamiseko eka xiyenge xa vatirhi. 

Hi khumbhekile ngopfu hi timhaka ta ku kombisa ku vilela loku nga heriki naswona nkarhi wun’wana ku hlanganana na madzolonga. 

Ku humelerisiwa ka tiphurogireme to hlaya ehansi ka Ntwanano wa Maendlelo ya Vumaki ni Vufambisi bya le Migodini swi tisile ntshamiseko wo nkarhi ni ntshembho eka xiyenge le migodini, leyi nga phuphu ya ikhonomi ya hina. 

Nhlangano wo Lwa ni Vugevenga bya le Migodini wu tumbuluxiwile eswifundzheninkulu swa N’walungu Vupeladyambu, Limpopo, Free State, Mpumalanga na Gauteng.
Mfumo wu ta humelerisa Mintwanano leyi ku twananiweke yona na mabindzu na vatirhi, ku katsa na ku langutisisa miholo ya rixaka ya le hansi leyi munhu a faneleke ku holo yona.   
Eka SoNA ya n’waxemu a hi tibohile ku nyika matimba swidorobani leswi tsaneke naswona ku na ku humelela eka mhaka leyi. 

Ntsengo wa mali yo ringana R2, 1 biliyoni wu vekiwile etlhelo hi xikongomelo lexi, kasi mali yo ringana R290 miliyoni yi pasisiwile ku antswisa xiyimo xa swidakani  eMpumalanga, N’walungu Vupeladyambu, Gauteng, Kapa N’walungu, Limpopo na Free State. 

Swidakani swa 133 swi le ku kamberiweni kumbe ku lulamisiwa leswaku swi ta antswisiwa hi ku tirhisa Phurogireme ya Nseketelo wa Antswiso wa Rixaka.  

32 wa miako yi le ku antswisiweni naswona 87 wa tiphurojeke ta tindlu ti le ku humeleleni tani hi swirhangani swa swidorobani swa le migodini. 

Mhaka ya nkoka hi leswaku Mfumo, xiyenge xa migodi na Nhlangano wa Tibangi wa Afrika-Dzonga swi sayinile Ntwanano wa Vumunhu wa nhluvukiso wa vutshamo bya vanhu leswi yaka emahlweni.  

Mfumo wu tlhela wu ya emahlweni wu nyika mphamelo wa nseketelo wa nhluvukiso wa vanhu emigangeni ya le migodini. Nseketelo wun’wana wu katsa vuswikoti bya xithekiniki mayelana na Makungu ya Nhluvukiso lawa Khomaneke na nhluvukiso wa Tindhawu ta Ikhonomi to Hlawuleka. 

Swidorobani swa le migodini swi tlhela swi pfuniwa hi ku humelerisiwa ka pulani ya masipala yo yisa vukorhokeri ya ‘Tlhelela eku Sunguleni’.
I ntiyiso leswaku ku na swo tala leswi nga ku endliweni ku aka swidorobani swa le migodini. 

Nakambe mfumo wu le ku pfuxeteni ka loko tikhamphani ti ri ku landzeleleni ka swikongimiso swa Tsalwa ra Migodi ra 2014.  

Ndzi tlherisile Nawu wa Nhluvukiso wa Switirhisiwa swa Petirolo ya le Hansi ka Lwandle na Swicelwa ePalamende leswaku wu ya lulamisa swihoxo swa vumbiwa na tin’wana timhaka. 
Vaakatiko kulorhi,

Hi ku hlamula swikombelo swa bindzu, Mfumo wu ringanisile vukamberi bya mbango, matirhiselo ya timfanelo ta mati na migodi naswona wu vekile masiku lama hundzuka 300 leswaku swileriso leswi hinkwaswo swi humelerisiwa.  

Ku engetela, hi ta tlhela hi tumbuluxa Yindlu ya Vuhleri leyi katsaka Tindzawulo hinkwato leyi nga ta landzelerisa swivilelo na swiphiqo swa vavekisi.  

MaAfrika-Dzonga kulorhi,

Lembe ra 2015 ri ta vona ku antswisiwa kun’wana ka milawu ya vatirhi hi xikongomelo xo tlakusa timfanelo ta vona.

Ndzawulo ya Mintirho yi ta langutisisa matirhelo ya vurimi, swihlahla, vuhlayiseki byo ka byi nga ri bya mfumo, swiyenge swa tiholiseli na switolo.

Hi languterile ku hetisisiwa ka Nawu wa Vukorhokerhi bya Mintirho wa 2014 lowu simekaka ximfumo vukorhokeri bya vuthori bya vanhu.

Nawu wa tiko wu tlhela wu lawula matirhelo ya tiajensi ta vuthori bya vanhu ta le xihundleni na vukorhekeri bya vuthori bya xinkarhani, ku sivela ku xanisiwa ka vanhu lava lavaka va nga swi langutelanga.  

Ku engetela, Nawu wa Vuhlayisi bya Vanhu lava nga Heleriwaka hi Mintirho wa 2001 wu ta hundzuluxiwa ku antswisa mbuyelo wa vavuyeriwa ni ku tlhela wu katsa vatirhelamfumo hi matirhelo ya wona.

Vachaviseki swirho na vayeni lava hloniphekaka,

Mabindzu lamantsongo i mabindzu lamakulu.

Mfumo wu ta veka 30% ya tinxaka ta swixaviwa leswi wu nga ta swi xava eka tiSMME, tikhooparethivhi ku katsa na mabindzu ya le malokhixini na le matikoxikaya.

Hi ta tlhela hi ya emahlweni hi tlakusa ndhawu ni nkarhi wa vantshwa.                                                                           
Ajesi ya Rixaka ya Nhluvukiso wa Vantshwa yi nyikerile hi mali yo ringana R25 miliyoni eka 765 wa mabindzu lamantsongo ya vantshwa eka lembe ximali leri hundzeke etikweni hinkwaro.

Ajensi leyi yi endlile xinakulobye na Nhlangano wa Nhluvukiso wa Vumaki na Ajensi ya Timali ta Mabindzu Lamantsongo eka xinakulorhi xa mintlawa yinharhu leswi nga vuyerisa hi timali ta mali yo ringana R2,7 biliyoni ya vantshwa. 

Vaakatiko kulorhi,

Lembe ra 2015 ri fungha ku sungula ka xiyenge xo sungula xo phamela swikoweto swa burodibende.
Mfumo wu ta hlanganisa tihofisi eka swifundzha swa timasipala swa nhungu.

Leswi i Dr Kenneth Kaunda eN’walungu Vupeladyambu, Gert Sibande eMpumalanga, O.R Tambo eKapa Vuxa, Pixley ka Seme eKapa N’walungu, Thabo Mofutsanyane eFree State, Umgungundlovu na le Umzinyathi eKwaZulu-Natal, na le Vhembe eLimpopo.

Mfumo wu tekile xiboho xo hlawula Telkom tanihi ajensi leyi rhangeke emahlweni leswaku yi pfuna hi mphamelo wa swikoweto swa burodibende. 

Tani hi tindlela to ya emahlweni ni ku lumeka nkuriso hi ku seketela tikhamphani ta mfumo, tindlela to humelerisa pulani ya masiku ya 90 yo tshamisisa timali ta Nhlangano wa Swihahapfhuka wa Afrika-Dzonga ti ya emahlweni.

Kahle kahle, man’wana ya magondzo ya misava lama nga vuyerisiki nchumu ya ta humesiwa eka nxaxamelo.

Kambe hi ta endla leswi hi ndlela leyi nga tiseki ntshikelelo eka mafambelo, bindzu na vupfhumba exikarhi ka Afrika-Dzonga na matiko ya misava.

Vaakatiko kulorhi,

Phurogireme ya Nhluvukiso wa Switirhisiwa swa Rixaka yi ya emahlweni yi va mufambisi wa mintirho na xintshuxo xa nkuriso wa ikhonomi.

Mati i xitirhisiwa xa nkoka eku kuleni ka ikhonomi ni le ka vutomi byo antswa. Tiphurojeke to hlaya leti kongomisiweke eka mphamelo wa mati etindhawini ta mabindzu ni le mindyangu ti le ka xiyenge xo humelerisiwa kumbe ku kunguhatiwa etikweni hinkwaro.

Tin’wani ta tiphurojeke ta nkoka i Phurojeke ya mati ya Umzimvubu eKapa Vuxa, eDan’wini ra Jozini eUmkhanyakude eKwaZulu-Natal na tiphurojeke eBushbuckridge eMpumalanga na Xiphemu xo Sungula xa Nkuriso wa Mati wa Mokolo Crocodile eLimpopo.

Ndzima yi le ku endliweni ku antswisa mphamelo wa mati eka tindhawu leti a ti khumbheka hi nkayivelo wa mati, to fana na Xifundzha xa Makana eKapa Vuxa, Masipala wa Xifundzha xa Ngaka Modiri Molema eN’walungu Vupeladyambu na le Giyani eLimpopo laha hi tlangeleke mphakelo wa mati eka matikoxikaya yo ringana 55 hi Nhlangula n’waxemu.

Ndzi pfumeleleni Muhlonipheki Xipikara na Mutshamaxitulu xa NCOP ndzi khutaza vanhu hinkwerhu etikweni ku hlayisa mati. Nthosi rin’wana na rin’wana ri na nkoka. Tiko ri lahlekeriwa hi mali yo ringana R7 biliyoni lembe rin’wana na rin’wana hi ku lahlekeriwa hi mati.

Ku lwa ni ntlhontlho lowu, Mfumo, hi ku tirhisa Ndzawulo ya Mati na Mbhasiso, wu ta letela tiathizeni kumbe tipulambara ta 15 000 lava nga ta lunghisa tiphayiphi ta mati emigangeni ya vona.

Hi tsakile ku va na muyeni wa hina wa nkoka, muhumeleri wa Tiawadi to Hlayisa Mati eka Vavasati, Manana Mapule Phokompe ku suka eMahikeng eN’walungu Vupeladyambu.

Vaakatiko kulorhi,

Phurogireme ya switirhisiwa yi ya emahlweni yi ndlandlamuxa switirhisiwa swa vutleketli na ku antswisa magondzo, leswi hlohlotelaka ku kula ka ikhononi.

Ndzawulo ya Vutleketli yi ta tirhisa mali yo ringana R9 miliyoni eka Giranti yo Lulamisa Magondzo ya Xifundzhankulu kumbe Phurogireme ya Sihamba Sonke, na mali yo ringana R11 biliyoni ku antswisa ni ku hlayisa magondzo lama nga hakeleriweki.

Ku tlula mali yo ringana R6 biliyoni yi ta tirhisiwa eka madoroba ya 13 ku kunguhata, ku aka na ku fambisa tinetiweke ta vutleketli bya swifambo swa mani na mani leti khomaneke eka lembe ximali leri.

Hi ta tlhela hi ya emahlweni hi antswisa switirhisiwa eswikolweni ni le ka tidyondzo ta le henhla hi xikongomelo xo tumbuluxa tindhawu leti hlohlotelaka madyondzelo na vudyondzisi lebyinene.

Hi ku tirhisa Vupfhumba bya Vukorhekeri bya Switirhisiwa swa Swikolo leswi Hatlisisiweke, lexi nga xiphemu xa Kungu ra Switirhisiwa swa Rixaka, swikolo swa 92 swi herile ku akiwa naswona 108 swa ha ri eku akiweni.

Kwalomu ka 342 wa swikolo swi kumile mati ro sungula.

Na 351 wa swikolo swi kumile mbhasiso wa xiyimo xa le henhla kasi 288 swi na gezi.

Hi ya emahlweni. Hi le ku tirheni.

Mfumo wu hlawurile tindhawu ta 16 to aka 12 wa tikhemphasi ta Tikholichi ta Vuleteri na Dyondzo ya Vutirhi na Xithekiniki no tlhela ku pfuxetiwa tikhemphasi timbirhi.  

Ntirho wo tumbuluxa tiyunivhesithi tinharhu tintshwa wu ya emahlweni, ku nga Sol Plaatjie eKapa N’walungu, Yunivhesithi ya Mpumalanga, na Yunivhesithi ya Tisayense ta Rihanyo na Nhlanganelo ya Sefako Makgatho.

Swirho Vahlonipheki,

Hi ya emahlweni hi nyika vanhu va hina tindlu. Hi ti 30 ta Ndzhati 2014, nhlayo yo tlula 50 000 wa tindlu ti nyikiwile vanhu eka xiyenge xa tindlu ta sabusidi na nxavo wa le hansi.

Mfumo wu ta tlhela wu nyiketa khale ka masocha tindlu to ringana 5 000. Mfumo wu ta tlhela wu tirha hi matimba ku herisa swiphiqo swa vun’wini bya tindlu leswi humeleleke ku nga se fika 1994 na le ndzhaku ka rona. 

Muhlonipheki Xipikara na Muhlonipheki Mutshamaxitulu,

Enkarhini lowu hundzeke hi tivisile tiphurogireme tintshwa to humelerisa Pulani ya Nhluvukiso wa Rixaka. 

N’waxemu hi simekile Operation Phakisa, tani hi maendlelo ya laboratara leyi fambisiwaka hi mbuyelo eka vupulani ni vuhumelerisi bya tiphurogireme.
Mayelana ni ikhononi ya le lwandle xikongomelo xa Operation Phakisa i ku pfula tinyangwa ta swiyenge swa swikepe, vurhiyi bya tihlampfi, vubyari bya swimilani ematini, emigodini, oyili na gasi, bayithekinoloji na vupfhumba.

Hi vekisile mali yo ringana R9,2 biliyoni eka vuceri bya gasi na oyili exitichini xa swikepe xa Saldanha tani hi xiphemu xa pfhumba ra Operation Phakisa .

Xikongomelo xa Pfhumba ra Operation Phakisa ro Antswisa Matirhelo ya Titliniki ta Xiyimo xa le Henhla i ku endla leswaku matirhelo ya le titliliniki ya humelela, ya hetiseka ni ku tlhela ya endliwa hi ndlela ya xiyimo xa le henhla.

Sweswi hi ta langutisisa Operation Phakisa eka xiyenge xa le migodini. Ndzi lerisile mfumo leswaku wu endla xinakulorhi na xiyenge xa le migodini hi xikongomelo xa leswaku hinkwerhu hi vuyeriwa hi vuceri bya switirhisiwa swa le migodini. 

Vaakatiko kulorhi na vanghana,

Eka malembe ya ntlhanu lama hundzeke, mfumo wu vuyeriwile swinene eka timhaka ta rihanyo.

Nan’waka hi ta simeka phurogireme yikulu yo lwa ni vuvabyi bya TB, ngopfu ngopfu hi ta hoxa tihlo eka miganga yinharhu, swivocha eka ndzawulo ya Vutirheli bya Vulami, vatirhi va le migodini na miganga ya le swidorobanini swa le migodini.
 
Loko hi ri karhi hi lwa na xirha xa HIV na AIDS, khamphani ya mfumo ya mirhi, Ketlaphela, yi simekiwile naswona yi ta hoxa xandla eka mphamelo wa murhi wo lwa ni switsongotsongwani eka Ndzawulo ya Rihanyo.  

Muhlonipheki Xipikara na Muhlonipheki Mutshamaxitulu,

Hi fanele ku ya emahlweni hi tirha hi matimba swin’we ku lwa na vugevenga ni ku tlhela hi aka miganga leyi hlayisekeke.
Hi le ku humeleleni ni ku lwa na vugevenga ehenhla ka vavasati na vana.

Yuniti ya Vukorhokeri bya Maphorisa ya Afrika-Dzonga (SAPS) ya Vulavisisi bya Vugevenga bya le Masangwini bya Nhlayiseko wa Vana Emindyangwini yi endlile leswaku 659 wa vanhu va qweviwa vutomi bya vona hinkwabyo ekhotsweni hikokwalaho ka vugevenga lebyi va byi endleke eka vavasati na vana.  

Hi tiko leri nga ni xidemokarisi naswona leri tekelaka timfanelo ta miganga to kombisa ku vilela enhlokweni. Hambiswiritano, hi kombela leswaku swivilelo leswi a swi endliwe enawini naswona a swi endliwe hi ku rhula tanihilaha swi tsariweke hakona eka Vumbiwa.

Maphorisa va kotile ku lawula swendlo swa 13 575 swa mayelana ni ku pfumala ntshamiseko etikweni, leswi nga si ki tshama swi va kona, naswona leswi swi katsa 1 907 wa swendlo swo pfumala ntshamiseko, na 11 668 wa swendlo swo rhula. 

Ku lwa na vukungundwani swa ha yisiwa emahlweni hi Komiti ya Nhlanganelo wa Tindzawulo yo Lwa na Vukungundwani. 
Mfumo wu tumbuluxile nkombo wa minhlangano yo lwa ni vukungundwani na 17 wa swiphemu swa milawu leswi kongomisiweke ku lwa na vukungundwani. Leswi swi komba ku tiyimisela ka mfumo ku lwa ni khombo leri laha tikweni.

Hi lembe ximali ra 2013/14, vanhu vo ringana 52 va gweviwile hikwalaho ka milandzu yo hundza mali yo ringana R5 miliyoni.

Vatirhelamfumo va 31 va gweviwile eka kotara yo sungula ya lembe ra 2014/15 naswona swileriso swo yimisiwa ka mali yo ringana R430 miliyoni swi endliwile. 

Ku sivela vukungundwani na ku tlakusa mafumele lamanene, hi N’wendzamhala ndzi sayinile nawumbisi wa Nawu wa Vulawuri na Mafambiselo ya Mfumo wu va nawu, lowu eka swin’wana ni swin’wana, wu sivelaka vatirhelamfumo ku endla mabindzu na Mfumo.

Vaakatiko kulorhi,

Khabinete yi amukerile swinghenelo swa matimba no khomana swo lwisana ni mona wa ku yiviwa ka timhelembe etikweni.
Swinghenelo leswi swi katsa ntirhisano ni matikoakelani, vuhlori byo antswa ku katsa na vuhlayiseki etiphakini na le tindhawini ta vuhlayiseki bya swiharhi laha timhelembe ti kumekaka kona.  

Mfumo wu tlhele wu endla nhluvuko wo tumbuluxa Ajensi yo Vufambisi bya Mindzelekano, hi xikongomelo xo lawula tindhawu hinkwato to nghena hi tona na ku antswisa xiyimo xa vuhlayiseki. 
Ku ya emahlweni ku antswisiwa makumelo ya mapasi, ku suka nan’waka vaakatiko va ta kota ku endla swikombelo swa Khadi ra ID ra Vuhlayiseki lerintshwa ebangini ya le kusuhi hikokwalaho ka xinakulobye exikarhi ka Ndzawulo ya Timhaka ta Xikaya na tibangi tin’wani etikweni.

Muhlonipheki Xipikara na Muhlonipheki Mutshamaxitulu,

Ku aka mfumo lowu hlayisaka, lowu humelelaka no tlhela wu yingisela swi ta va xirhangana.

Eka SoNA ya 2014, ndzi vurile leswaku hi ta ya emahlweni hi antswisa vutomi bya vanhu va vatsoniwa. Hi N’wendzamhala n’waxemu, Khabinete yi humesile mpfapfarhuto wa Pholisi ya Rixaka ya Timfanelo ta Vatsoniwa leswaku vanhu va veka mavonelo ya vona.
 
Vaakatiko kulorhi,

Mfumo wa muganga i vutihlamuleri bya un’wana na un’wana. Hi fanele ku endla leswaku wu humelela.

Hi simekile phurogireme xa “Tlhelela eku Sunguleni” ku tlakusa xiyimo xa mafumelo na mafambiselo lamanene hi ndlela yo hunguta ku lahlekeriwa, ku tirhisa mali ya mfumo hi ndlela leyinene, ku thola vanhu lava nga na vuswikoti na ku endla leswaku ku va ni matirhelo lama nga erivaleni na vutihlamuleri eka timasipala.

Maendlelo ya Nhluvukiso wa Madoroba lama Khomaneke lama tivisiweke eka SoNA ya Khotavuxika n’waxemu ya pasisiwile hi Khabinete. 

MaAfrika-Dzonga kulorhi,

Ku hoxa xandla eku akeni ka Afrika yo antswa, Afrika-Dzonga ri yile emahlweni ri seketela ku rhula, vuhlayiseki na ikhonomi ya rhigini leyi nga nyandza yin’we etikweninkulu.
 
Leswi swi vangile mimbuyelo yo hlaya ya nkoka.  

Nhlangano wa Vuswikoti bya Afrika bya Nhlamulo ya Swiphiqo wa Xihatla (ACIRC), lowu Afrika-Dzonga ri nga ni xandla ni ku va rin’wana ra vatumbuxi wu simekiwile. 

Vutho ra Rixaka ra Vusirheleli ra Afrika-Dzonga na Maphorisa ya Afrika-Dzonga swi yile emahlweni swi nghenelela hi matimba ku sivela nkwetlembetano ni ku tisa ku rhula etikweninkulu leri.  

Afrika-Dzonga ri tlhele ri ya emahlweni ku seketela mapfhumba yo aloloxa ntlimbo eLesotho, Sri Lanka na Dzonga ka Sudan, ri karhi ri rhangeriwa hi Xandla xa Phuresidente.

Ntirhisano wa swa ikhonomi ni vanakulorhi va BRICS wu tiyisiwile loko mintwanano yimbirhi yo sungula yi gimetiwa hi nkarhi wa Samiti ya vutsevu ya BRICS.  

Lowu a ku ri Ntwanano wa Bangi Yintshwa ya Nhluvukiso na Ntwanano lowu Simekaka Vuthu ra Xihatla ra Nkarhinyana. 

Muhlonipheki Xipikara na Muhlonipheki Mutshamaxitulu,

Matiko lama nga hluvuka En’walungu ya ta tshama ya ri ni xinakulorhi xa Nkoka eka Afrika-Dzonga laha tiko leri ri kotaka ku yisa emahlweni pholisi ya rixaka na ya matiko mambe. 
Hi na xinakulorhi xa nkoka na Nhlangano wa Yuropo, eka timhaka to fana ni, exikarhi ka tin’wana na tin’wana, Phurogireme ya Vuvekisi bya switirhisiwa ya Afrika-Dzonga leyi nga ni nxavo wa mali yo ringana R1, 5 biliyoni. 

Ku tsala hi vuntshwa Nawu wa Nkarhi na Ndlandlamuko wa Afrika endzhaku ka Ndzhati 2015, na xiboho xo seketela mapfhumba yo kondletela ku rhula lawa fambisiwaka hi Afrika etikweninkulu, i yan’wana ya mimbuyelo ya nkoka ya Samiti ya Varhangeri ya United States-Afrika leyi khomiweke eUnited States n’waxemu.  

Vaakatiko kulorhi,

Eka timhaka ta nkatsano wa minhlangano, 2015 ri fungha lembe ra vu70 ra Nhlangano wa Misava, leswi hi tsundzuxaka hi ta xilaveko xo hundzuluxa Khansele ya Vusirheleri ya Nhlangano wa Misava na yin’wana minhlangano ya misava. 

Vaakatiko kulorhi,

Tingwazi ta ntshuxeko ta rixaka, Moses Kotane na JB Marks va ta lahliwa nakambe eAfrika-Dzonga hi Nyenyankulu. 
Hi khensa mfumo na vanhu va Federexini ya Russia ku va va kotile ku langutela masalelwa ya tingwazi ta hina hi ndlela yo komba ku xixima eka malembe lamo tala. 
Eka swipotso, Xipano xa Afrika-Dzonga xi ta nghenela Mintlangu ya Afrika Hinkwayo eKhongo Brazzaville hi 2015.

Xipano xa Springboks xi ta nghenela Khapu ya Misava ya Nhlangano wa Rugby wa Tinxaka (IRB) leyi nga kona Enghilandi hi Ndzhati 2015.

Xipano xa Proteas xi le Australia na le New Zealand ku nghenela Khapu ya Misava ya Khirikhete ya Khansele ya Khirikhete ya Misava. MaAfrika-Dzonga hinkwavo, tani hi ntolovelo, va fanele ku seketela swipano swa rixaka. 

Nakambe hi fanele ku tlangela Bafana Bafana va hina. Ndzi vona onge mi ta pfumelelana na mina leswaku sweswi va fikelerile ku ya eka rhengu leri landzelaka hi ndlela ya xiyimo xa le henhla.  

A va ri eka ntlawa lowu a wu vuriwa “ntlawa wa rifu” naswona va endlile hinkwaswo leswi a va kota swona.

Hi fanele ku va seketela, va hi yise ehenhla.

Swirho vahlonipheki,

Hi ta ya emahlweni hi tlakusa mahanyelo lamanene ya rihanyo ni ku tlhela hi khutaza vaakatiko ku hambana na swidzahadzahani, xihoko na swidzidziharisi. 

Hi ndlela leyi, hi ti 10 ta Mudyaxihi hi ta fungha Kungu ra Siku ra Rihanyo, ntlangu wa misava lowu tlakusiwaka hi Nhlangano wa Rihanyo wa Misava. Siku leri ri hlangana na siku ra ku tlangela ku vekiwa ka khale ka Phuresidente Mandela exitulwini.  

Vaakatiko kulorhi,
MaAfrika-Dzonga kulorhi,

Swo tala swi fikeleriwile eka lembe n’waxemu. Hi kholwa leswaku kungu ra hina ra swilo swa nkaye ro lumeka nkuriso no tumbuluxa mintirho ri ta khomanisa ku humelela loku endliweke, ri tlhela ri lumeka nkuriso lowu lavekaka swonghasi. 

Eka nkarhi lowu wa Tsalwa ra Ntshuxeko na Vun’we bya Swiendlo swo Yisa Ntshuxeko wa Ikhonomi, ha tinyiketela ku aka vun’we na ku tirha hi matimba ku endlela ku humelela loku yaka emahlweni etikweni ra hina ro saseka. 

Swin’we hi yisa Afrika-Dzonga emahlweni!

I nkomu.

Share this page

Similar categories to explore