09 Feb 2012
Sepikara se se hlomphegago sa Seboka sa Maloko a Palamente,
Modulasetulo wa Lekgotla la Setshaba la Diprofense (NCOP),
Motlatsasepikara wa Seboka sa Maloko a Palamente le Motlatsamodulasetulo wa NCOP,
Motlatsamopresidente wa Repabliki, Mohlomphegi Kgalema Motlanthe;
Motlatsamopresidente wa Peleng wa Repabliki, FW de Klerk;
Motlatsamopresidente wa peleng Baleka Mbete,
Mohlomphegi Moahlodimogolo wa Repabliki, le maloko ka moka ao a hlomphegago a Tirelo ya Molao,
Mohlomphegi Modulasetulo wa Foramo ya Palamente ya SADC le Sepikara sa Palamete ya Zimbabwe, Mna Lovemore Moyo,
Ditona tseo di hlomphegago le Batlatsaditona,
Tona yeo e hlomphegago ya Dikamano tsa Dinaga tsa Boditshabatshaba wa Repabliki ya Angola, Mna Rebelo Chikoti,
Tona yeo e hlomphegago ya Kgoro ya Merero ya Dinaga tsa ka Ntle ya Repabliki ya Mozambique, Mna Julio Baloi,
Ditonakgolo tse di hlomphegago le Dipikara tsa Diprofense tsa rena,
Modulasetulo wa Salga le baetapele ka moka ba pusoselegae,
Modulasetulo wa Ntlo ya Bosetshaba ya Baetapele ba Setso;
Dihlogo tsa Diinstitusene tsa mmuso tseo di thekgago temokrasi ya molaotheo,
Mmusisi wa Panka ya Resefe,
Baetapele ba mafapha ka moka go tswa go kgwebo, dipapadi, baetapele ba setso le ba sedumedi,
Maloko a dintlo tsa batseta,
Baeng bao ba kgethegilego le bao ba hlomphegago,
MaAfrika Borwa a geso,
Dumelang, good evening, goeienaand, molweni, thobela, xewani!
Ke rata go lebisa madume a ka a lerato go lena ka moka mo letsatsing le le bohlokwa le.
Ke hlompho go bolela le maAfrika Borwa ka mo Ntlong ye le ka magaeng a bona le ka mafelong a setshaba a go bogela dithelebisene nageng ka bophara.
Ke lebisa gape kamogelo ya lerato go Batseta le Baemedi ba Dintlo tsa Botseta bao ba emetsego dinaga tse 146, tseo Afrika Borwa e nago le dikamano tsa botseta le tsona. Go ba gona ga lena go bohlokwa ka nageng ya rena.
Magagesong le bagwera,
Polelo ye ya Maemo a Setshaba (SoNA) e diragala ka ngwaga o bohlokwa ka historing ya naga ya rena, e lego ngwagakgolo wa mokgatlo wo o busago, African National Congress (ANC).
Ge re keteka tiragalo ye, re hlompha mosomo wa maAfrika Borwa ka moka ge ba tlisitse naga ye e lokologilego ka nnete, ya go hloka kgethologanyo ya merafe, ya go hloka kgethologanyo ya bong, ye e nago le temokrasi e bile e le naga ye e atlegilego.
Re rata go leboga yo mongwe le yo mongwe wa dipresidente tsa peleng tsa ANC tseo di etilego pele ntwa ya rena ya go lwela tokologo le ya go hloma bophelo bjo bokaone go ralala le meloko ka moka. Re hlompha John Langalibalele Dube, Sefako Makgatho, Zac Mahabane, Josiah Gumede, Pixley ka Isaka Seme, AB Xuma, JS Moroka, Kgosi Albert Luthuli, Oliver Tambo, Nelson Mandela le Thabo Mbeki.
Re amogela ba malapa a Dipresidente tsa peleng tsa ANC bao e lego baeng ba rena bao ba kgethegilego mo mantsiboeng a.
Re hlompha gape dikarolo tse dingwe tsa lesolo la tokollo ya setshaba ? la Black Consciousness Movement, leo le bego le etilwe pele ke Mna Steve Biko, yo morwa wa gagwe Samora le yena e lego moeng wa rena yo a kgethegilego, le Pan-Africanist Congress, yeo e bego e etilego pele ke Mna Robert Sobukwe.
Re hlompha gape, seabe sa Leloko le le hlokofetsego la Palamente la peleng, Mdi Helen Suzman, yo e bego e le yena a bolelago a nnosi ka mo Ntlong ye, a bolela kgahlanong le melao ya kgatelelo.
Maloko ao a hlomphegago,
Magagesong le bagwera,
Ngwaga wa 2012 gape o kgethegile ka gobane o dira segopotso sa bo 16 go tloga mola Molaotheo wa Repabliki o dirwago, wo o fago tlhagiso ka botlalo ya ditlhologelo tsa rena tsa temokrasi.
Molaotheo ke setatamente sa motheo sa ponelopele ya Afrika Borwa, wo o hlahlago melaotshepetso le ditiro tsa rena. Re tiisetsa gape boikgafo bja rena bja go tswetsa pele ditlhologelo tsa Molaotheo wa naga ya rena ka dinako ka moka.
Magagesong le bagwera,
Ka Lekgotleng la Kabinete la Pherekgong, re ile ra tsea sephetho sa go dira tekodisiso ya gare ga ngwaga, re lebeletse kgatelopele go tloga ka 2009 go fihla gonabjale sebakeng sa tekodisiso ye e tlwaelegilego ya ngwaga ka ngwaga.
Tekodisiso ya gare ga ngwaga e laeditse kgatelopele ye e nanyago ka mafapheng ao a fapafapanego a go swana le a maphelo, thuto, ntwa kgahlanong le bosenyi, madulo a batho, mohlagase, kabo ya meetse, tlhabollo ya setshaba le tse dingwe.
Le ge go le bjale, ditlhohlo tse tharo e lego tlhokego ya mesomo, bohloki le tlhokego ya tekatekano di sa tswela pele, ka ntle le kgatelopele ye e dirilwego. MaAfrika, basadi le bafsa ba tswela pele go hlaka ka lebaka la tlhohlo ye.
Sepikara le Modulasetulo bao ba hlomphegago
Bjalo ka Kabinete ya bosetshaba, re tsere sephetho sa gore re swanetse go dira tse ntsi go godisa ekonomi ya naga ya rena, gore re kgone go fedisa ditlhohlo tsa tlhokego ya mesomo, bohloki le tlhokego ya tekatekano ka nageng.
Tseo ke ditlhohlo tse tharo tseo re tlago lebagana le tsona, mo ngwageng wo le mengwageng ye e tlago.
Magagesong,
Ge tokologo e hwetswa ka 1994, Afrika Borwa e tsweletse e na le bothata bja tlhokego ya mesomo ye e thomilegokgale ka bo 1970. Khwetso ya mesomo e tswetse pele go theogela fase ka bo 1990 le mathomong a bo 2000 ka lebaka la kgolo ye e nanyago le go theoga ga mesomo ka meepong ya gauta le ka temong.
Le ge e le gore go hwetsagala ga mesomo go gotse ka lebelo ka tlhatlogong ya ekonomi ya 2003 go fihla ka 2008, tlhokego ya mesomo ga se ya theogela fase ga 20%.
Go hwetsagala ga mesomo go hweditse poelomorago ye nngwe ge ekonomi e ewa ka 2009.
Ka mahlatse, ga Mmuso o tsene mo mengwageng ya 2008 go fihla ka 2009 ka nako ya go wa ga ekonomi seemo sa ditshelete tsa setshaba se ne e le se se kgahlisago, le maemo a sekoloto a ne a le fase.
Se se ile sa dumelela gore go be le karabelo ya go fetogafetoga go maemo a ekonomi ao a phuhlamago.
Go fa mohlala, re okeditse tshomiso ya tshelete go tshireletsego ya setshaba le go tlhabollo ya mananeokgoparara go hlohla kgolo ya ekonomi, kudukudu ka lenaneo la kago la Sebjana sa Lefase sa FIFA sa Kgwele ya Maoto sa 2010.
Ka ge re bone ka mathata a le tlhokego ya gore re tlogele peakanyo ye kopana, re tsere sephetho ka 2009 sa go hloma Khomisene ya Peakanyo ya Bosetshaba gomme ra ba kgopela gore ba tsweletse leanotlhabollo la bosetshaba la naga, leo le hlahlwago ke Molaotheo wa Repabliki.
Khomisene e lokollotse sethalwa sa mathomo sa Leanotlhabollo la Bosetshaba go tlo amogelwa, leo le lebeletsego fao re nyakago go ba gona mo mengwageng e 20 ye e tlago.
Leano le gape le rarolla thwii go fediswa ga bohloki le tlhokego ya tekatekano bjalo ka dintlha tse bohlokwa tse di swanetsego go hlokomelwa.
Tharollo ya ka nageng bjale, ke kgolo ya godingwana le tlhomo ya mesomo go fokotsa le go fedisa bohloki le tlhokego ya tekatekano.
Bjalo ka naga ye e hlabologago ye e lego gare ga ekonomi ye e kopakopanego, re bona mosomo wa rena e le wa go eta pele le go hlahla ekonomi le go tsena gare go direla bahloki, ka lebaka la histori ya naga ya rena.
Ka lebaka la maikarabelo a, ka2010 re tsebagaditse semmuso tlhako ya Mokgwa o Moswa wa Kgolo ya Ekonomi gomme ra bona gore selo se se bakago mesomo ke tlhabollo ya mananeokgoparara, boeti, temo, meepo, tsweletso ya dilo le ekonomi ya mabapi le tikologo.
Re tsebisitse gore 2011 ke ngwaga wa go hloma mesomo, gomme ra hlohleletsa balekane ba rena ba setshabeng, e lego ba kgwebo, basomi le lefapha la setshaba, go soma le rena go phethagatsa Mokgwa o Moswa wa Kgolo ya Ekonomi.
Dipoelo di a hlohleletsa, le ge e le gore ga se ra hlwa re e tswa mathateng, ka lebaka la seemo sa ekonomi lefaseng ka bophara.
Dipalopalo tsa kotara ya bone tse di lokollotswego ka Labobedi, di laetsa gore kelo ya tlhokego ya mesomo e theogetse fase go tloga go 25% go fihla go 23,9% ka lebaka la mesomo e meswa.
Ka 2011, palomoka ya batho ba 365 000 ba ile ba hwetsa mesomo. Ye ke katlego e kaone ya naga go tloga mola ekonomi e wago ka 2008.
Se gape se lego bohlokwa ke gore mesomo ka moka e ka lefapheng la semmuso la ekonomi, ka mafapheng a meepo, a dinamelwa, ka ditirelong tsa setshaba le ka kgwebisanong go bolela fela ka tse mmalwa.
Go na le dilo tse pedi tse kgolo tse re di kgonnego ka 2011, tse di nago le seabe se sa mohlakanelwa.
Sa mathomo, re tsentse tirisong tlhomo ya mesomo ka sehlongweng se sengwe le se sengwe sa mmuso, go akaretswa ka dikgwebong tsa mmuso.
Sa bobedi, re maatlafaditse poledisano ya setshaba le tirisano magareng ga mmuso, kgwebo le lefapha la setshaba.
Ditumelelano, tse di saennwego ke mmuso, ba kgwebo le basomi ka ga bodiredi bja ka ntle, tlhabollo ya mabokgoni, thuto ya motheo le ekonomi ya mabapi le tikologo, di tiisetsa maikemisetso a rena ka moka le boikgafo bja go aga naga ye.
Mmuso o nnosi o ka se kgone go rarolla ditlhohlo tse naga e lebanego le tsona, eupsa ge re soma mmogo, ditharollo di a kgonagala.
Magagesong,
E re ke tseyeng sebaka se go bega ka ga ditshephiso tse re di dirilego ka go SoNA ngwageng wo o fetilego.
Sekhwama sa Mesomo, seo re se tsebagaditsego ngwageng wo o fetilego se thomile go soma ka Phupu. Dikgopelo tse di fetago tse 2 500 di amogetswe ka tikologong ya mathomo. Go ikgafilwe go abela Diprotseke tshelete ye e fetago R1 pilione.
Re tsebagaditse gape R20 pilione ya dikabo ka fase ga Karolo ya 12(i) ya Molao wa Motshelo wa Letseno, ye e hlametswego go thekga diprotseke tse mpsha tsa diintasteri le ka lefapheng la tsweletso, le diprotseke tse supa tse di nago le boleng bja peeletso bja R8,4 pilione di ile tsa dumelelwa.
Melawana ya bodiredi bja ka ntle yeo e maatlafatsago Kgoro ya Bogwebi le Diintasteri go hloma diintasteri tse itsego tseo go tsona ditsweletswa tsa ka nageng di gapeletswago di thomile go soma ka Manthole.
Maphata a akaretsa ba tsweletso ya diaparo, merogo ya ka bolekaneng, mekgopha le dieta.
Go bile le kgatelopele ka go kopanyeng ga dihlongwa tse nnyane tsa kgwebo, gomme sehlongwa se seswa se tla tsebagatswa semmuso ngwaga wo.
Re tsebagaditse gore R10 pilione e beelwe thoko ke Koporase ya Tlhabollo ya Diintasteri go hloma mesomo.
Go fihla mo lebakeng le, tshelete ye e ka bago R1,5 pilione e dumeletswe go thusa dikhamphani tse 60 go tswetsa pele tlhomo ya mesomo.
Magagesong le bagwera,
Intasteri ya meepo, ye e lego ye nngwe ya go hloma mesomo ka ga Mokgwa o Moswa wa Kgolo ya Ekonomi, e raloka tema ye bohlokwa ka tlhabollong ya ekonomi ya setshaba ka nageng.
Bjalo ka karolo ya go rarolla ditlhohlo tse tharo e lego bohloki, tlhokego ya tekatekano le tlhokego ya mesomo, mmuso o hlomile leano la tlhwekiso ya diminerale, leo le nyakago go aba menyetla ka karolong ya fase ya lefapha la diminerale.
Re tswela pele go ikgafa go hloma lefapha la meepo le le kaone le le nago le phadisano lefaseng ka bophara, le go tswetsa pele intasteri go hlohleletsa peeletso le go fihlelela bobedi kgolo ya diintasteri le phetoso ye e nyakegago kudu.
Sepikara se se hlomphegago,
Modulasetulo yo a hlomphegago wa NCOP,
Mosomo wo o dirilwego ngwageng wo o fetilego o laetsa gore ge re ka tswela pele go gola gabotse kudu, re tla thoma go ngwala kanegelo e mpsha ka ga Afrika Borwa ? kanegelo ya ka fao, ka go soma mmogo, re ilego ra fokotsa tlhokego ya mesomo le go fokotsa tlhokego ya tekatekano ekonoming le bohloki.
Go thoma go bonagala gore go tla kgonagala.
Ga se ra swanelwa go lahlegelwa ke lebelo le.
Ka ngwaga wa 2012 le go feta, re laletsa setshaba go ba le Mmuso ka lesolong le legolo la tlhabollo ya mananeokgoparara.
Mna Sepikara le Modulasetulo
Re tlo tsebagatsa lesolo le legolo la go aga mananeokgoparara nageng ka bophara. Se se tla thusa maemo a ekonomi le go hloma dibaka tsa mesomo.
Magagesong,
Re tla somisa bokgoni bja taolo ya diprotseke bjo re bo hweditsego ka nakong ya Sebjana sa Lefase sa Kgwele ya Maoto sa FIFA sa 2010 go dira gore protseke ye e atlege.
Leano la mananeokgoparara le tla etwa pele le go hlokomelwa ke Khomisene ya Kantoro ya Mopresidente ya Dikgokaganyo tsa Mananeokgoparara (PICC), leo le hlomilwego ka Lewedi, gomme la kopanya Ditona, Ditonakgolo le Boratoropo ka fase ga boetapele bja Mopresidente le Motlatsamopresidente.
PICC e bone le go hloma diprotseke le mananeo a boithomelo a mananeokgoparara go tswa go dikgwebo tsa Mmuso gammogo le go dikgoro tsa Mmuso tsa bosetshaba, tsa diprofense le tsa mebusoselegae.
Tsona di arotswe, tsa latelanywa le go bewa go ya ka bohlokwa bja tsona ka lenaneong la maano a diprotseke tse di kopantswego.
Re kgethile mananeo a mahlano a magolo go ya ka dilete, gammogo le diprotseke tse di lebeletsego kudu mananeokgoparara a maphelo le a thuto ya motheo, ditheknolotsi tsa tshedimoso le tsa kgokagano le kopanyo ya dilete.
Diprotseke ke tse di latelago:
Sa mathomo, re rulaganya go hloma le go kopanya mananeokgopara a diporo, a ditsela le a meetse, ao a beilwego mafelong a mabedi a magolo ka Limpopo: ka Waterberg ka karolong ya ka bodikela bja profense le ka Steelpoort ka karolong ya bohlabela.
Mesola e e ikemiseditse go utolla lepanta le legolo la diminerale la malahla, pholathinamo, phaladiumo, koromo le diminerale tse dingwe, ka nepo ya go nolofatsa koketsego ya meepo gammogo le tlhwekiso ya diminerale ye e oketsegilego.
Ka go somisa ditlhabollo ka Limpopo bjalo ka motheo, re tla oketsa diporo tsa ditimela ka Mpumalanga, ra kgokaganya mafelo a meepo ya malahla le ditesene tsa mehlagase.
Se se tla re kgontsha go tsea sephetho sa go tloga go ditseleng go ya go ditimeleng ge re sepetsa malahla, e lego seo se bilego sebaka segolo mogo senyegeng ga ditsela ka Mpumalanga.
Dikarolo tsa ka bohlabela bja profense ya Leboa Bodikela le tsona di tla holega go nepiso e kgolo ya mananeokgoparara ao a kgokagantswego le meepo le tlhwekiso ya diminerale.
Sa bobedi, re tla kaonafatsa go sepetswa ga diphahlo le go kopantsha ekonomi ka kgokaganyo ya ditsela tsa diintasteri tsa Durban-Foreisetata le Gauteng.
Protseke ye e ikemiseditse go kgokaganya disenthara tse kgolo tsa ekonomi tsa Gauteng le Durban gammogo le Pinetown, gomme ka yona nako yeo, ya kgokaganya disenthara tse le bokgoni bja diromelwantle bjo bo kaonafetsego ka maemakepeng a rena a lewatleng.
Ka lebaka le, ke thabetse go tsebisa Leano la Nyakego ya Mmarakeng la Transnet, leo le bolelago ka peeletso mo mengwageng ye e latelago ye supa, ya R300 pilione ka diprotsekeng tse kgolo.
Mo go tshelete ye, R200 pilione e abetswe diprotseke tsa diporo tsa ditimela gomme bontsi bja tshelete ye e setsego, ke bja diprotseke ka maemakepeng.
Magareng ga lenaneo la diprotseke tse di beakantswego, go na le koketso ya thomelo ya diromelwantle tsa borale go tloga go ditone tse dimilione tse 60 ka ngwaga go fihla go ditone tse dimilione tse 82 ka ngwaga.
Se gape se akaretsa dikaonafatso tse mmalwa go Tsela ya Seporo ye e kopanyago Durban le Gauteng le kago ye e beilwego ka dikgato ya ditone tse dimilione tse 16 ka ngwaga tsa tsela ya thomelontle ya mankanese go putla Port of Ngqura ka Nelson Mandela Bay.
Leano la Nyakego ya Mmarakeng le tla feletsa ka tlhomo ya mesomo e mentsi ka ekonoming ya Afrika Borwa, gammogo le tsweletso ya ka nageng ye e oketsegilego le Maatlafatso ya Ekonomi ya Bathobaso. Gape le tla bea Afrika Borwa bjalo ka naga ya selete ye e nago le tshepediso e kgolo ya diphahlo ka dikepe ka Borwa bja Afrika gomme go realo e tla be e phethagatsa leano la Nepad la kopanyo ya selete.
Re ile ra lebelela gape kgonagalo ya go fokotsa ditefiso tsa boemakepe, bjalo ka karolo ya go fokotsa ditshenyegelo tsa go dira kgwebo. Taba ya ditefiso tsa godimo tsa boemakepe ebile ye nngwe ya dilo tse di hlagisitswego kudu ke ba lefapha la difatanaga ka Port Elizabeth le Uitenhage ka nako ya ge ke le ketelong ya go dira tekodisiso ya mosomo ka mo lefapheng le mo ngwageng wo o fetilego.
Mabapi le se, ke thabetse go tsebisa gore Molaodi wa Boemakepe le Transnet ba kwanetse peakanyo yeo e tlago feletsa ka gore baromelantle ba diphahlo tse di tsweleditswego, ba hwetse phokoletso ya ditefiso tsa boemakepe mo ngwageng wo o tlago, tse di lekanago le palomoka ya R1 pilione.
Sa boraro, re tla hloma tshepediso e kgolo e mpsha ya ka borwa bohlabela ye e tlago kaonafatsa tlhabollo ya diintasteri le ya temo le bokgoni bja diromelwantle tsa ka seleteng sa Kapa Bohlabela, le go oketsa dikamano tsa ekonomi ya profense le dikgokagano tsa yona le Kapa Leboa le KwaZulu-Natal.
Ka go Transkei ya peleng ka Kapa Bohlabela, re ikgafile go aga letamo re somisa Noka ya Umzimvubu bjalo ka mothopo, ka nepo ya go katolosa tsweletso ya temo.
Godimo ga fao, phethagatso ya Protseke ya Tsosoloso ya Mthatha, ye e lego protseke ye e kgethegilego ya Kantoro ya Mopresidente, e tswela pele gabotse kudu.
Mosomo o tla mafelelong wa go kaonafatsa tlhabollo ya meetse, kelatshila, mohlagase, ditsela, madulo a batho, tlhabollo ya maemafofane le merero ya dihlongwa le ya mmuso.
Sa bone, ka profenseng ya Leboa Bodikela, re tla katolosa kabo ya mananeokgoparara a meetse, a ditsela, a diporo le a mohlagase. Ditsela tse bohlokwa tse lesome di tla kaonafatswa.
Sa bohlano, re bona bokgoni bjo bogolo ka lebopong la ka bodikela bja naga gomme re swanetse go kaonafatsa mananeokgoparara go tsweletsa bokgoni bjo.
Maano a rena a go akaretsa katoloso ya tsela ya seporo sa go sepetsa borale magareng ga Sishen ka Kapa Leboa le ka Saldanha Bay ka Kapa Bodikela, ao a tlago hloma palo e kgolo ya mesomo ka diprofenseng ka bobedi.
Bokgoni bja borale ka lehlakoreng la dinamelwa bo tla oketsa bokgoni go fihla go ditone tse dimilione tse 100 ka ngwaga.
Se se tla dumelela katoloso ya meepo ya borale mo ngwagasomeng wo o latelago go abela peeletso ye e golago ya lefaseng ka mananeokgoparara le ka ditiragalo tsa ka intastering.
Magagesong,
Re bone gape diprotseke tse bohlokwa tsa mananeokgoparara a setshaba. Tsona di akaretsa diprotseke tse di ikemiseditsego go hloma motheo wa tshepediso ya Insorentshe ya Maphelo ya Bosetshaba ya go swana le tsosoloso ya dipetlele le magae a baoki.
Palomoka ya R300 milione e abetswe mosomo wa go lokisetsa go aga diyunibesithi ka Mpumalanga le ka Kapa Leboa.
Protseke ye nngwe ya mananeokgoparara ye e nago le bokgoni bjo bogolo ke phenkgisanelo ya Afrika Borwa ya go ba monggae wa Radio ya Arei ya Sekwerekhilometara ka selekane le dinaga tse dingwe tse seswai tsa Afrika. Bao phenkgisano ya bona e tlogo thopa ba tla tsebagatswa kgwedi ye e tlago. Re le kgopela go thekga phenkgisano ye e dirwago ke naga ya rena.
Sa mafelelo, mosomo wa mananeokgoparara a rena o putla mellwaneng ya rena. Dinkgwete tsa Afrika Borwa tse e lego Tsela ya Leboa le Borwa le Mmila wa Diporo tsa Ditimela, e lego karolo ya lesolo la Dinagakopano tsa Afrika la Nepad la go Hlohleletsa Mananeokgoparara.
Mosomo mabapi le se o akaretsa diprotseke tsa mehutahuta tse di amanego tse di akaretsago ditsela le diporo, go putla mellwane, mohlagase le ditheknolotsi tsa tshedimoso le tsa dikgokagano.
Magagesong,
Peeletso e kgolo ya mananeokgoparara ga se ya swanelwa go tlogela go na le ditesene tsa mehlagase fela, eupsa le diporo tsa ditimela, matamo le ditsela. E swanetse go dira gore naga e be le diintasteri, e tsweletse mabokgoni le go thusa tlhomo ya mesomo ye e nyakegago kudu.
Ke tla bitsa lekgotla la mananeokgoparara a kantoro ya Mopresidente go ahlaahla phethagatso ya leano le babeeletsi bao ba nago le kgahlego le balekane ba setshabeng.
Sepikara se se hlomphegago, Modulasetulo yo a hlomphegago wa NCOP,
Bjale ke nyaka go bolela ka ga ditaba tse di amago katoloso ya ditirelo tsa motheo, go rarolla tlhokego ya tekatekano, khutso le tshireletso le tirisano ya setshaba.
Ke hweditse mangwalo a mantsi a bohlokwa ge re lebile mo go SoNA. Ngwalelano ya mohuta wo e re kgontsha go kgokagana le batho ba rena le dinyakwa tsa bona.
Ke hweditse imeili ya mabapi le bothata bja dintlo go tswa go Mzukisi Mali, mosomedi wa mmuso go tswa ka lefelong la Fingo ka Grahamstown. O ngwadile a re:
?Ka 1994 letseno la ka le be le le godimo kudu gore ke hwetse ntlo ya RDP gomme e le le le nnyane kudu gore ke hwetse ntlo ya ponte, se se ile sa tswela pele go fihla lehono. Ke na le bana ba bararo gomme mosadi wa ka ga a some.
Ge ke dira dikgopelo tsa go hwetsa ntlo ya RDP ke botswa gore ga ke na maswanedi le gore nka se hwetse ntlo ya ponte ka gobane panka ga e ntshepe ...??
Ka mahlatse, re dirile se sengwe go rarolla bothata bjo bo lebanego le Mna Mali le batho ba bangwe ba bantsi.
Ka 2010, re tsebagaditse sekhwama sa tiisetso sa R1 pilione go tswetsa pele phihlelelo ya dikadimo.
Re thabile go bega gore sekhwama se se tla thoma go soma ka Moranang, sa laolwa ke Koporase ya Bosetshaba ya Ditshelete tsa go aga Dintlo. Sekema se se tla kgontsha dipanka go adima batho bao ba lego seemong se se swanago le sa Mna Mali.
Godimo ga se, go tloga ka Moranang, batho bao ba hwetsago moputso wa magareng ga R3 500 le R15 000, ba tla kgona go hwetsa thuso ya ditshelete ya go fihla go R83 000 go tswa ka diprofenseng, go ba kgontsha go hwetsa ditshelete tsa thuso ya dintlo go tswa dipankeng tse di dumeletswego.
O se ke wa lahlegelwa ke tshepo Mna Mali, gammogo le ba bangwe ba bantsi, seemo se tla ba kaone ka morago ga thuso ye ya ditshelete ye e tlago hwetswa mebusong ya diprofense gammogo le Sekema sa insorentshe se seswa seo se tlago dira gore go be bonolo go dipanka go le fa dikadimo.
Magagesong,
Go na le tlhobaboroko ye e tswelago pele go tswa go ba kgwebo le go ditshaba ka ga ditefelo tsa godimo ya mohlagase.
Ke kgopetse Eskom go nyaka dikgetho tsa ka fao dinyakwa tsa koketsego ya theko ya mohlagase e ka fokotswago mo mengwageng ye e latelago e mmalwa, ka thekgo ya kgolo ya ekonomi le tlhomo ya mesomo gomme e mphe ditshisinyo tse di ka amogelwago.
Re hloka tsela ya go rarolla theko ya mohlagase, yeo e tlago netefatsa gore Eskom le intasteri di tswela pele go kgona ka ditshelete le go tswela pele go ya go ile, eupsa o tswele pele go kgona go lefelwa ke batho, kudukudu bahloki.
Le ge go le bjale, go fihlelela tshomiso ya go ya go ile, go tla nyakega tumelelano le maAfrika Borwa ka moka ? go akaretswa ba kgwebo, basomi, mebasepala, ditshaba le badirisi le baabi ka moka.
Re swanetse go boloka mohlagase.
Mo mengwageng ye mebedi ye e latelago, go fihla ge ditesene tsa mohlagase tsa Medupi le Kusile di thoma go soma, tshepediso ya mohlagase e tla imelwa kudu.
Ka moka ga rena re swanetse go raloka dikarolo tsa rena go efoga go tingwa ga mohlagase.
Go oketsa bokgoni bja mohlagase, re tla tswela pele go nyaka methopo ya mohlagase, kudukudu mohlagase wa maatla a letsatsi le dipayofuele ge re phethagatsa Tumelelano ya Ekonomi ye e amanago le Tikologo le bakgathatema ba ka ekonoming.
Go fihla mo lebakeng le, re hlomile dikisara tse 220 000 tsa go sepetswa ka maatla a letsatsi nageng ka bophara.
Nepiso ya Mmuso ke go hloma dikisara tsa go sepetswa ka maatla a letsatsi tse milione o tee ka ngwaga wa 2014 go fihla ka 2015.
Maloko a a hlomphegago,
Magagesong,
Mmuso o tswela pele go oketsa phihlelelo ya kabo ya meetse a motheo. Le ge go le bjale, go bolela nnete, phihlelelo ya meetse e sa le tlhohlo ka mafelong a mangwe.
Imeili ye e tswago go Mmatsheko Pine go tswa Hammanskraal ke mohlala wa se.
Mongwadi o re: ?Go na le lefelo le le bitswago Ngobi kgauswi le Hammanskraal, ka fase ga Masepala wa Tikologo wa Moretele, batho bao ba dulago mo lefelong le ga bjale ba tsofetse, ke batsofadi gomme ka dinako tse ntsi ba a babja.
Lefelo le le hlokile meetse mo mengwageng ye e fetilego ye mebedi. Batho ba tshephile pula go gelela meetse.
?Go na le diphaephe tsa meetse le metshene ye e hlomilwego eupsa bothata go kwala gore ke maatla a go pompa meetse. Ka kgopela, naa kantoro ya gago e ka thusa ka maatla ao?.?
Ke kgopetse Tona ya Merero ya Meetse le Tikologo go nyakisisa taba ye ka nepo ya go hwetsa tharollo ya tshoganetso.
Katoloso ya meetse e ditetswe ka dikarolong tse dingwe tsa naga ka lebaka la tlhokego ya mananeokgoparara. Se se hlokometswe. Go fa mohlala, dikema tse mpsha tsa kabo ya meetse di rulagantswe.
Tsona ke Mothopo wa Meetse a Noka ya Lepelle ka Steelpoort ka profenseng ya Limpopo, Tshepediso ya ka fasana ya ka Thokong ya Bohlabela ya Noka ya Lekwa ka Secunda ka Mpumalanga, Sekema sa Kabo ya Meetse sa Komati ka Nkangala ka Mpumalanga, go oketsa ga Letamo la Hazelmere ka KwaZulu-Natal le Letamo la Clan William ka Clan William ka Kapa Bodikela. Godimo ga fao, matamo a mane go a 25 a tsosolositswe.
Mabapi le ditsebiso tse re di dirilego ka Khonferenseng ya Phetogo ya Klaemete ya COP17 ya Dinagakopano tsa Lefase, tshelete ye e kabago R248 milione e tlo beeletswa mo mengwageng ye mebedi ye e tlago go rarolla bothata bja kelelatshila ya diesiti tsa meepo ka Witwatersrand.
E re ke tseye sebaka se go lebogisa Komiti ya go Kopanelwa ke Ditona ya COP17 ge e dirile gore khonferense ye e a tlege kudu.
Dipoelo tsa mafelelo tsa COP17 di bile tsa histori ebile di beile mohlala, gomme tsa bewa maemong ao a swanago le a khonferense ya 1997 moo Phrothokholo ya Kyoto e ilego ya kwanelwa.
Ge re aga go katlego ya COP17, Afrika Borwa e tla kgathatema ka Samiting ya Rio plus 20 ka Brazil, ye e dirago segopotso sa bo 10 sa Samiti ya Lefase ka ga Tlhabollo ya Go ya go ile.
Sepikara se se hlomphegago le Modulasetulo yo a hlomphegago,
Nepiso ya rena e kgolo go thuto e a atlega.
Re thabile ka ge dipersente tsa katlego tsa Marematlou di eya godimo. Re lebogisa barutisi, barutwana, batswadi le ditshaba ka ga maitapiso a bona.
Re tla tswela pele go beeletsa gore re tsweletse barutisi ba bantsi bao ba ka kgonago go ruta Dipalo, Mahlale le Maleme a seAfrika.
Magageso,
Boipiletso bja rena bja gore barutisi ba be sekolong, ka phaposing, ka nako, ba rute bonyane bja diiri tse supa ka letsatsi bo tswela pele go ba bohlokwa go katlego. Re leboga mekgatlo ya barutisi ge e thekga lesolo le.
Katlego e kgolo ke koketsogabedi ya ngwadiso ya barutwana ba Kreiti ya R, go tloga go ba 300 000 ka 2003 go fihla go ba 705 000 ka 2011. Re bonala re ka kgona go fihlelela nepiso ya rena ya palo ya 100% ya go ngwadisa barutwana ba Kreiti ya R ka 2014.
Go lwantsha bohloki le tlhokego ya tekatekano le go dira gore baithuti ba be ka sekolong, baithuti bao ba fetago dimilione tse seswai ba tsena dikolo tsa go se lefelwe sekolofisi mola e le gore ba go feta dimilione tse seswai ba holega go Sekema sa Mmuso sa dikolo sa phepo ya dijo.
Ngwageng wo o fetilego, mmuso wa bosetshaba o hlomile tsenogare ya Karolo ya 100 (1)(b) ka Kapa Bohlaba, go thusa Kgoro ya Thuto go kaonafatsa kabo ya thuto.
Mathata a akareditse go se tlise dipuku tsa go bala, go se lefe dinamelwa tsa baithuti, go ba le barutisi ba bantsi le setlwaedi se se fokolago sa go ithuta le go ruta.
Phethagatso ya tsenogare e tla tswela pele gomme re soma gabotse le profense mabapi le se. Re ikemiseditse go kaonafatsa seemo sa thuto ka Kapa Bohlaba. Re ipiletsa go bakgathatema go soma le rena go dira gore leano le la phosollo le atlege.
Magagesong,
Ka Sebjana sa Lefase sa FIFA sa Kgwele ya Maoto sa 2010, re tsere sephetho sa gore masaledi a Afrika Borwa mabapi le phadisano ye e tla ba go tswetsa pele phihlelelo ya mang le mang go thuto.
Go tsena sekolo ka nageng bjale go kgauswi le go ba go 100% ka legorong leo thuto e gapeletsegago, e lego ba mengwaga e supa go fihla go e 15. Eupsa re tswela pele go tshwenywa ke pego ya Dinyakisiso tsa Kakaretso tsa ka Malapeng ka 2010 tsa gore ke bana bao ba fetago ba 120 000 ka fao legorong leo bao ba tlogetsego sekolo.
Bana bao ba tlogetsego sekolo ba Kreiti ya 10 ba bonala e eba bothata, kudukudu ka mafelong a dinagamagae le ka dipolaseng tsa Kapa Bodikela.
Mmuso wa bosetshaba o tla soma gotee le Mmuso wa ka Kapa Bodikela, go nyaka baithuti ba le go fa thekgo gore ba se ke ba lahlegelwa ke bokamoso bja bona.
Mabapi le Thuto ya Godingwana, re feta dinepiso. Baithuti bao ba ka batamelago go ba 14 000 ba isitswe ka menyetleng ya go ithutela mesomo mo ngwageng wo o fetilego, gomme basomi ba bokgoni ba tsa matsogo bao ba fetago 11 000 ba phethile diteko tsa bona tsa go soma.
Re thabetse gore go na le palo ye e golago ya bafsa bao ba ithutago mabokgoni ka dikholetsheng tsa Thuto ye e Tswetswago pele le tsa Tlhahlo.
Re ipiletsa go lena batswadi go hlohleletsa bana go ithuta ka mo dikholetsheng tse. Ga se ba swanelwa go nagana gore tlhahlo e ka hwetswa fela ka diyunibesithing.
Re nyaka gape le mabokgoni ao a hwetswago ka mo dikholetsheng tse.
Go oketsa phihlelelo ya thuto ya godingwana go ya ka fao re begilego ka gona mo ngwageng wo o fetilego, R200 milione e somisitswe go thusa baithuti ba 25 000 go lefa dikoloto tsa bona go dihlongwa tsa thuto tsa godingwana.
Magagesong le bagwera,
Re lebogisa ba lefapha la tsa maphelo gammogo le Khansele ya Bosetshaba ya AIDS ya Afrika Borwa ye e etilwego pele ke Motlatsamopresidente wa Repabliki ka ga katlego ya lenaneo la HIV le AIDS.
Le ge re atlega mabapi le kalafo le thibelo ya phetetso ya mma go ya go lesea, masolo a kakaretso a thibelo le ona a swanetse go akgofiswa.
Gape re rata go hlohleletsa maAfrika Borwa go phela maphelo ao a phetsego gabotse go fokotsa seabe sa malwetsi ao a sa fetelego a go swana le bolwetsi bja swikiri, bolwetsi bja pelo le kgatelelo ya madi a magolo.
Magagesong le bagwera,
Ngwaga wa 2013 o tla dira segopotso sa ngwagakgolo wa Molao wa Naga ya Badudi ba Setlogo wa 1913, wo o tserego 87% ya naga go batho ba Afrika.
Molaotheo o nyaka gore Mmuso o fihlelele pusetso ya ditokelo tsa naga go bao ba tseetswego naga ke molao wa 1913.
Re abile fela 8% ya nepiso ya 30% ya pusetso ya naga yeo re ipeetsego go e fihlelela ka 2014. Tshepediso ye e a nanya e bile e a lapisa ebile go na le tumelelano ya kakaretso ya gore kgetho ya moreki yo a nyakago le morekisi yo a nyakago ga se ya ba mokgwa o mokaone wa go rarolla bothata bjo.
Ke ka lebaka leo re tsebagaditsego tlhako e mpsha ya molaotshepetso, e lego Pampiri e Talamorogo ka ga Peakanyoleswa ya Naga.
Re kgopela setshaba go kgatha tema ka tshepedisong ya go kaonafatsa pusetso ya naga le peakanyoleswa ya naga go busetsa morago seabe sa Molao wa 1913.
Sepikara se se hlomphegago,
Magagesong,
Mabapi le phetoso ya ekonomi, re fetosa Molao wa Maatlafatso ya Ekonomi ya Bathobaso ye e Akaretsago Mang le mang. Diphetoso tse, magareng ga tse dingwe, ke go hloma khomisene ya semolao yeo e tlago soma ka go se obamele molao le bofora.
Molao wo o sisinywago le ona o tla dira gore go somisa maina a batho le ditsela tse dingwe tsa bofora bja maatlafatso e be bosenyi.
Mabapi le ditaba tsa bogolofadi, re laetse dikgoro ka moka tsa Mmuso go netefatsa gore re fihlelela nepiso ye re e beilego mengwaga e mmalwa ye e fetilego ya go ba le 2% ya batho bao ba thwetswego ka Tirelong ya Setshaba bjalo ka batho bao ba golofetsego.
Gape re somela go dira Molaokakanywa wa Maatlafatso ya Basadi le Tekatekano ya Bong, go tswetsa pele go obamela molao ka go bobedi mafapheng a Mmuso le a phraebete le go otla ge go ka ba bao ba sa obamelego molao.
Le ge go le bjale, Tshepediso ya Nedlac ka ga Mekgwa ye e sego ya Tlwaelega ya Go thwala batho mesomong le ya Dihlongwa tsa go Nyakela batho mesomo bjale e phethilwe.
Mmuso o nyaka go fedisa mekgwa ka moka ya ditiro tsa tlaiso tse di bonagalago ka dihlongweng tsa go nyakela batho mesomo, ka nepo ya go maatlafatsa tshireletso ya basomi bao ba lego kotsing. Re holofela gore go tla fihlelelwa tumelelano mo ngwageng wo ka ga taba ye.
Magagesong,
Ka 2009, re tshephisitse go akgofisa ntwa kgahlanong le bosenyi le bomenetsa.
Dipalopalo tsa bosenyi tsa nako ya 2010/11 di laetsa gore naga ya rena e bone go theoga ga 5% ka palong ya bosenyi bjo soro bjo bo begilwego ge go bapetswa le ngwaga wo o fetilego.
Re ka, le ge go le bjale, se itshepe. Re tswela pele go phethagatsa mananeo a rena a go dira gore maAfrika Borwa a ikwe a sireletsegile le go bolokega.
Re tswela pele gape go kaonafatsa mosomo wa Mmuso ka mekgwa e mmalwa, go akaretswa ntwa kgahlanong le bomenetsa.
Sehlophatshomo sa Mekgatlo e Mentsi ka ga bodiredi bja ka ntle, se se etilwego pele ke Kgoro ya Ditshelete ya Bosetshaba, Tirelo ya Metshelo ya Afrika Borwa (SARS) le Senthara ya Bohlodi bja Ditshelete, e lekodisisa tshepediso ya bodiredi bja Mmuso ka botlalo go netefatsa gore go na le boleng bjo bokaone bja tshelete ka tshomisong ya tshelete ya mmuso.
Masolo a a akaretsa go hlahloba basomi ba kabo ya ditirelo ka dikgorong tsa mmuso.
Go tswela pele go kaonafatsa tshireletso, Kgoro ya Merero ya Selegae e saenne Memorantamo wa Kwesisano le intasteri ya dipanka, go tsenya tirosong ga Tshepediso ya Tiisetso ya Kgatisomenwana ya Inthaneteng ka dipankeng ka moka tse di kgathago tema, go thusa thibelo le kutollo ya bomenetsa.
Magagesong le bagwera,
Bjale re soma le diprofense tsa mehutahuta go kaonafatsa puso, ditshepediso le taolo.
Tsona di akaretsa Gauteng go kaonafatsa kabo ya ditirelo tsa maphelo, Foreisetata go kaonafatsa ditirelo tsa dinamelwa le ditsela le Limpopo go kaonafatsa puso le tshepediso ya ditshelete ka dikgorong tse hlano, go akaretswa le Kgoro ya Ditshelete ya ka Profenseng.
Re amogela tsebagatsosemmuso ya Tekodisiso ya Bomenetsa ye e hlomilwego ke Cosatu, gammogo le tumelelano ye e sa tswago go dirwa ya magareng ga mmuso le kgwebo go phethagatsa mananeo a twantsho ya bomenetsa.
Ditsenogare tse di tla phethagatsa mosomo wa Mmuso wa go lwantsha bomenetsa.
Magagesong le bagwera,
Bjalo ka karolo ya go tswetsa pele tirisano ya setshaba, mo ngwageng wo re tla dira le go tswetsa pele diprotseke tse ntsi tsa bohwa.
Dimuseamo le disenthara tse di tlogo bulwa semmuso di tla akaretsa Museamo wa 1980 wa Matola Raid ka Maputo, Museamo wa Ncome ka KwaZulu-Natal, kgato ya bobedi ya Museamo wa Freedom Park le Senthara ya Bohwa ya Steve Biko ka Ginsberg ka King Williamstown.
Gape re beile pele dintlo le mabitla a dipresidente tsa peleng tsa ANC le bagale ba bangwe ba bosetshaba, go akaretswa Thomas Maphikela, Lillian Ngoyi, Walter le Albertina Sisulu, Griffiths le Victoria Mxenge, Robert Sobukwe le ba bangwe.
Mafelo a segopotso ao a tlogo bewa pele a akaretsa a Ntwa ya Pondo Revolt, mafelo a dintwa tsa mellwane, Ntwa ya 1913 ka basadi ba Afrika ka Foreisetata, Ntwa ya 1957 ya Kgahlanong le Dipasa ka Zeerust, ya Senthara ya Setshaba ya Rocklands ka Mitchells Plain moo United Democratic Front e hlamilwego gona le Monumente wa Gugulethu Seven ka Motsekapa.
Gape re gare ka tshepediso ya go reka le go tsosolosa Ntlo ya Winnie Mandela ka Brandfort, Ntlo ya Ngaka Moroka ka Thaba Nchu le Ntlo ya Bram Fischer ka Westdene.
Diprotseke tsa tlaleletso di akaretsa tseagatsosemmuso ya Lefelokgwebisano la Dube le go bula semmuso ga sehlwaseeme sa John Dube ka Boemafofaneng bja Boditshabatshaba bja King Shaka kgwedi ye e tlago le go reela leswa madulo a mopresidente ka Durban leina la Ntlo ya Kgosi Ngaka Dube.
Ntlo ya Baeng ba Mopresidente ka Pretoria e tla reela leina la Mna Sefako Makgatho gomme Ntlo ya Baeng ba Batseta ka Pretoria e tla reela leina la motseta yo bohlale, Mna Johnny Makatini.
Mmuso gape o tla hlagisa Molaokakanywa wa Bosetshaba wa Merero ya Setso, wo o dirago gore go tsebje semmuso ditshaba tsa Makhoi-San, boetapele bja tsona le makala a tsona.
Go bohlokwa go gopola gore batho ba Makhoi-San e bile batho bao ba sohlilwego kudu ke bakoloniale bao ba lekilego go ba dira gore ba se sa ba gona mo lefaseng, gomme ba nyatsa polelo ya bona le boitshupo bja bona. Bjalo ka Afrika Borwa ye e lokologilego ya temokrasi lehono, re ka se hlokomologe go phosolla ditiragalo tsa nako ye e fetilego.
Ke ahlaahlile taba ye ka botlalo le setshaba sa Makhoi-San ge ke be ke kopane le bona ka Cape Town ngwageng wo o fetilego gomme re kwane go soma mmogo go rarolla tlhokego ya toka ya nako ye e fetilego.
Magagesong,
Ngwaga wo o tlago, ka 2013, lefelo leo Mmuso o lego gona, Meago e megolo ya Union Buildings, e tla dira mengwaga e 100 ya go tloga mola e agwago gomme thulaganyo e tla thoma ngwaga wo go tlo swara moletlo wa segopotso sa ngwagakgolo.
MaAfrika Borwa ao a rategago,
Re swanetse go soma bokaone ka dipapading mo ngwageng wo! Naledi ya rena ya moraloki wa dipapadi, Oscar Pistorius, o beile maemo a ngwaga ka go thopa Sefoka sa Mogolofadi sa Laureus sa 2012 sa Moraloki wa Dipapadi wa Ngwaga. Re a go lebogisa ka ga katlego ye.
Re lebogisa gape sehlopha sa bosetshaba sa basadi sa kgwele ya maoto, Banyana Banyana, ge se kgonne go tsenela phadisano ya Diolimphiki tsa London la mathomo. Ka thekgo ya rena, ba tla soma gabotse.
Re filwe tlhompho ya go swara phadisano ya Sebjana sa Kgwele ya Maoto sa Dinaga tsa Afrika ngwaga wo o tlago, gomme re tsea sebaka sa Libya ka ge e palelwa ke go dira bjalo.
Magagesong,
Ntumeleleng go somisa sebaka se go lebisa ditebogiso tsa ka tsa lethabo kudu le mahlatse le mahlogonolo go Mama Rebecca Kotane, mosadi wa ramatlotlopharephare wa peleng wa ANC, Moses Kotane, le mongwaledipharephare wa SACP, yo a tlogo swara mengwaga e 100 ka Lamorena la 12 Hlakola.
Ngwagakgolo o mongwe ke wa Mokgatlo wa Masogana a Kereke ya Methodist ka Borwa bja Afrika, wo o bitswago Amadodana aseWesile.
Keteko ye nngwe ya ngwagakgolo ke ya Omama Besililo ya United Congregational Church of South Africa.
Re ba lakaletsa katlego ka moka ka meketekong ya bona.
Magagesong,
Re hlagisitse lenaneo la phethagatso ya mananeokgoparara la mo lebakeng le go fihla ka 2014 le go feta.
Ke rata go ipiletsa go batho ka moka go swarana ka diatla go swana le ge ba dira bjalo ka mehla, ge re soma ka go tsea sephetho mabapi le ditlhohlo tse tharo tsa tlhokego ya mesomo, bohloki le tlhokego ya tekatekano. Ga go yo a ka re direlago se, se se ka diatleng tsa rena. Gomme ka moka ga rena re swanetse go dira se.
Ge re boela mosomong ka moswane, a re gopoleng mantsu a Mopresidente yo a hlomilego Mokgatlo wa Basadi ba ANC Charlotte Maxeke yo a boletsego ka polelong ya gagwe ya Bopresidente a botsa Khansele ya Bosetshaba ya Basadi ba Afrika.
?Mosomo wo ga se wa lena ? bolayang moya woo wa mabapi le nna, gomme le se pheleng ka godimo ga batho ba lena, eupsa le pheleng le bona. Ge o kgona go hlatloga, hlatloga le motho yo mongwe.??
Ke a leboga.
Issued by: The Presidency
Additional Formats
