Pego ya Kopano ya Kabinete ya la 31 Phato 2016

1. Phethagatšo ya Mananeo a Bohlokwa a Mmušo

1.1. Mopresidente Jacob Zuma o etile pele baromiwa ba Mmušo wa Afrika Borwa go leba Samiting ya Tlwaelo ya Dinaga tše Di Hlabologago tša Borwa bja Afrika (SADC) ya Dihlogo tša Mebušo ya bo 36 ye e swerwego go thoma ka la 30 go fihla ka la 31 Phato 2016 ka fase ga morero wa: “Re Hloma Methopo ka Nepo ya go e Beeletša ka go Mananeokgoparara a Enetši ya Go ya go ile go fihlelela Tlhomo ya Diintasteri ye e Amago mang le mang ka SADC le go Atlega ga Selete se”.

Samiti ye e lebeletše kudu go kaonafatša bobedi tlhabollo ya diintasteri le ya mananeokgoparara ka nepo ya go maatlafatša kopanyo le go tsenya tirišong kgwebišano ya ka gare ga selete ka nepo ya go phethagatša lenaneotlhabollo la SADC la go ya go ile.

Mabapi le seemo sa dipolotiki le tšhireletšo ka mo seleteng se, go lebeletšwe kudu dipeakanyoleswa tša molaotheo, tša sešhaba le tša lefapha la tšhireletšo ka nageng ya Bogoši ya Lesotho, poelanyo ya setšhaba, go tsenya tirišong Leano la SADC ka ga Madagascar le ditherišano tša setšhaba mabapi le go lokišetša dikgetho ka nageng ya Democratic Republic of the Congo.

Kabinete e thekga Mopresidente Jacob Zuma ge a leboga Dinagamaloko tša SADC ka ga go tshepa le go ba le kholofelo go Afrika Borwa ge ba e kgethile bjalo ka Modulasetulo wa SADC yo o latelago ka Phato 2017.

1.2. Kabinete e amogela peeletšo ye e sego ya ka ya bonwa peleng ya R11 pilione ke Koporase ya Boditšhabatšhaba ya Difatanaga ya Beijing (BAIC) go hloma pholante ya go dira difatanaga ka Seleteng sa Tlhabollo ya Diintasteri sa Coega.

Kgwebišano ye ke peeletšo ye kgolo kudu ya difatanaga ka Afrika mo mengwageng ye e fetilego ye 40 gomme e tiišeletša leswa naga ye bjalo ka lefelo la peeletšo la godimo go batšweletši ba lefase ba difatanaga.

Se se kgontšhitšwe ke seemo sa thekgo ya molaotshepetšo, kudukudu Lenaneotlhabollo la Tšweletšo ya Difatanaga leo le gokeditšego batšweletši ba difatanaga go ralala le lefase.

Peeletšo ya BAIC ke poelo ya Seboka sa Tirišano ya China le Afrika (FOCAC) seo se swerwego ka Johannesburg ka Manthole 2015, fao Mopresidente Jacob Zuma le Tonakgolo ya China Xi Jinping a saennego ditumelelano tša go feta tše 26 tšeo di nago le boleng bja R100 pilione.

Protšeke ye e bea Kapa Bohlabela bjalo ka lefelo leo go lona go dirwago difatanaga tše ntši ebile e na le bokgoni bja go maatlafatša kabo ya dikarolo tša difatanaga, go hloma mešomo le tlhabollo ya ekonomi. Go emetšwe gore e tla hloma mešomo ye 2 500 thwii le mešomo ye e fetago ye 10 600 ka mokgwa o mongwe.

Mo mathomong a ngwaga wo Toyota e begile gore e tla dira dimotlolo tša Toyota Hilux e mpsha le tša Fortuner bjalo ka karolo ya peeletšo ya R6.1 pilione mola BMW e tlo aga lefelo la go dira dikarolo tša difatanaga la maemo a godimo la R6 pilione.

Dipeeletšo tše di thuša go tšwetša pele dilo tša rena tšeo re di beilego pele setšhabeng tša go swana le kgolo ya ekonomi, go lota mešomo ya bjale le go hloma mešomo ye mentši ka ekonoming.

1.3. Kabinete e amogela go tsebagatša semmušo ga Sehlongwa sa Mathomo sa Tirišano ka ga Ditšhelete sa Basadi ba Dinagamagaeng ka tša Bokgabo le Botšweletši ka Bokgabo bja Diatla ka Tona ya Kgoro ya Tlhabollo ya Dinagamagae le Peakanyoleswa ya Naga, Gugile Nkwinti. Kgwebo ya Mohlakanelwa ya Mzansi ya Thušo ya Ditšhelete go tša Bokgabo le Botšweletši ka Bokgabo bja Diatla, yeo e ngwadišitšwego mathomong a ngwaga wo, e tla šoma bjalo ka setheo sa go panka go bašomi ba tša bokgabo ba magaeng bao e lego maloko a dikgwebo tša mohlakanelwa tšeo di hlomilego ka Kwazulu Natal, ka Kapa Bohlabela, ka Limpopo le ka Mpumalanga.

Sehlongwa se se dumelela basadi ba go fihlelela Lenaneotefo la Bosetšhaba, ditirelo tša metšhene, go fa pego ka šedi le ka fao go nepagetšego e bile se tla kgontšha go gwebišana fao go rekišwago gona, go di-ATM le go dihlongweng tše dingwe tša ditšhelete tša mohlakanelwa go ralala le Afrika Borwa. Tše dingwe tša dipoelo tše bohlokwa tša thekgo ye e filwego di akaretša go hwetša disetifikeiti tša ngwadišo tše di nepagetšego, diakhaonte tša panka, disetifikeiti tša go laetša gore o lefa motšhelo gabotse le dikamano le mebaraka ye meswa ya ka nageng le mebaraka ya boditšhabatšhaba. Lesolo le ke karolo ya maitapišo a kakaretšo a go maatlafatša basadi ka dinagamagaeng ka bokgoni le tsebo ya go hlama dikgwebo tše di atlegilego.

1.4. Go tsebagatšwa ga molawana wa 50/50 ka Tona ya Tlhabollo ya Dinagamagae le Peakanyoleswa ya Naga, go dirile gore polasa ya mathomo e tsene ka kgatong ya go leka kgonagalo ya Tlhako ya Melaotshepetšo ka ga go Maatlafatša Ditokelo tša Batho bao ba Šomago Naga ka go e Lema, ka KwaZulu-Natal.
Polasa ya Westcliffe ya dihekthara tše 514 e na le dihekthara tše 270 tša moba, dihekthara tše 140 tša kota le dihekthara tše 10 tša setlamo sa go bjala khabetšhe ye e nošetšwago. Tumelelano ye e tla dira gore bašomi le beng ba dipolasa ba be bengmmogo ba kgwebokgolo ya temo ka masepaleng wa selegae wa uMshwathi, kgauswi le Greytown.

Gareng ga tše dingwe, molawana wo o ikemišeditše go kgontšha gore bašomi ba dipolaseng ba hwetše madulo fao dipolaseng mola ka go le lenwge o nyaka go fetoša mekgwa ya go ba beng ba naga ka mo nageng le go maatlafatša bašomi go hwetša dišere ka dikgwebokgolong tša temo. Tlhako ya molawana wa 50/50 gape e ikemišeditše go kaonafatša phetošo ya ekonomi ka lefapheng la temo.

1.5. Khonferentshe ya 2016 ka ga Phetošo ya Kgašo ya Dikuranta yeo monggae wa yona e bego e le Kgoro ya Dikgokagano go ahlaahla phetošo le go farologana ga kgašo ka mo nageng e file bakgathatema bao ba fapafapanego bao ba šomago ka tikologong ya tša kgašo sebaka go ahlaahla phetošo ya tša kgašo ka mo nageng, boikarabelo le dilo tše di beilwego pele tše di farologanego.

Khonferentshe ye, ye e bego e lebeletše kudu kabo ya ditirelo ka go lefapha la kgašo ya dikuranta, go tloga go beng go ya go go gatiša dikuranta, go di phatlalatša, go dira dinyakišišo le papatšo, e tla hlama pampiri ya dikgopolo ye e amanago le phetošo le go beakanya leswa ga kgašo ya setlwaedi le ye mpsha ka Afrika Borwa.

1.6. Afrika Borwa e keteka Kgwedi ya Boeti ka Lewedi ka fase ga morero wa: “Boeti bja Bohle” go tšwetša pele dilo tša boeti tšeo naga ye e humilego ka tšona go ka di laetša maAfrika Borwa ka moka.

Kabinete e hlohleletša yo mongwe le yo mongwe go šoma mmogo go netefatša gore maphelo ao a šitišago phihlelelo a a tlošwa le gore maAfrika Borwa ka moka ba fiwa sebaka, le go bjala kgahlego ya go utolla naga ya rena ye e kgahlišago le ye botse.

1.7. Re ipiletša go maAfrika Borwa go keteka ditšo tša setšhaba sa rena tše di fapafapanego ge naga ye e keteka Kgwedi ya Bohwa ka Lewedi ka fase ga morero wa: “Batho ba Bohlokwa le Bao ba Diretšego Setšhaba: Bohwa bja rena bjo bo Phelago”.

MaAfrika Borwa a hlohleletšwa go ikgantšha ka bohwa bja rena bjo bophelago le go kgatha tema ka mafolofolo ka go bo tiišeletša, go bo tšwetša pele le go bo lota. Go bohlokwa gore bjalo ka setšhaba re keteke Batho ba rena ba Bohlokwa bao ba Phelago ka mafapheng ka moka a setšhaba sa rena.

Moketeko wa ngwaga wo ke ngwaga wa bo 20 go tloga mola Letšatši la Bohwa le tsebagatšwa semmušo ka 1996 gomme re swanetše go šomiša letšatši le go amogela bohwa bja rena ka moka go aga go kgatelopele ye re e dirilego go tloga ka ngwaga wa 1994 go hloma Afrika Borwa ye e kopanego.

1.8. Kabinete e sedimošitšwe ka ga Kgwedi ya Tirelo ya Setšhaba ya 2016 ka Lewedi ka fase ga morero wa “Ditirelo tša Setšhaba ka ga Kgolo ya Mang le mang di Bohlokwa: Re iša lenaneo la Batho Pele kgatong ye e latelago ka nepo ya go iša Pele Tirelo ya Setšhaba”.

Kgwedi ya Tirelo ya Setšhaba ya ngwaga wo e swarwa gape re le gare ka pušong ya bohlano le kgwedi e tee ka morago ga dikgetho tša mebušoselegae. Lenaneo le la kgwedi ka moka ke karolo ye bohlokwa ya Leanotsošološo la Batho Pele leo le ikemišeditšego go aga leswa maitshwaro a mabotse, moya, boikgantšho le bophrofešenale bja bašomi ba mmušo ka kabong ya dithoto tša setšhaba le ditirelo.

Bašomi ba Mmušo mafapheng ka moka a mmušo ba tla šomiša kgwedi ye go boledišana le go rerišana le badudi le bakgathatema ba bangwe ba setšhabeng ka ga tlhokego kabo ya ditirelo ye e šomago gabotse. Se se bopa karolo ya go maatlafatša go tsenywa tirišong ga Leanotlhabollo la Bosetšhaba (NDP) ka go tsenya letsogo go ageng ga mmušo wo o nago le bokgoni wo o šomago mošomo wa go hlabolla le wa go fetoša seemo.

1.9. Beke ya Ngwaga ka Ngwaga ya Thusong Service Centres ye e tlogo swarwa go tloga ka la 19 go fihla ka la 23 Lewedi 2016 e tla swarwa ka fase ga morero wa “Thusong Service Centres – Re iša pele Tirelo ya Setšhaba: Re a Amega, Re a Kgathala, Re a Dira”. Beke ye e bolela ka ga tshedimošo ya mmušo, ditirelo le dibaka tše di hwetšagalago ka go Mafelo a Thusong Service Centre go ralala le naga. Go rulagantšwe ditiragalo go keteka beke ye le go anega ka ga diphihlelelo tša mafelo a go tloga mola a hlongwago ka 1999.

1.10. Mmušo o tsebagaditše semmušo leina le leano la kgokagano tša NDP. Boitšhupo bjo bo bonagalago bja NDP bo tla kopanya le go bolela ka ga maitapišo a kgokagano ya mmušo ao a sa tšwetšwago pele ka go tsenyweng tirišong ga NDP ka boitšhupo bja leina bjo bo tsebegago.

2. Diphetho tše Bohlokwa tša Kabinete

2.1. Kabinete e dumeletše mokgwa wa Afrika Borwa wa kakaretšo wa go kgatha tema ga yona ka go G20 ya ngwaga wo yeo ka fase ga boetapele bja Mopresidente wa China, e amogetšego morero wa kakaretšo wa go šoma “Go fihlelela Ekonomi ya Lefase ya Boithomelo, ye e Maatlafaditšwego, ye e Amanego le ye e Akaretšago Bohle”.

Nepokgolo ya G20 ke go oketša tirišano ya mafapha a mantši ka nepo ya go tsoša ekonomi ya lefase, go tliša seemo sa go se tekateke go tshepedišo ya ditšhelete ya lefaseng ka bophara, go tšwetša pele kgolo ya go ya go ile ya lebaka le letelele le go maatlafatša pušo ya tša ekonomi ya lefase ka bophara.
Mopresidente Jacob Zuma o tla tsenela Samiti ya G20 ka Hangzhou, ka China, ye e tlago swarwa ka la 4 le la 5 Lewedi 2016. Go kgatha tema ga Afrika Borwa ka go G20 ke go fa tebelelopele ya togamaano ka nepo ya go hloma sebaka sa molawana wa ekonomi le wa boditšhabatšhaba yeo e tlago eta pele le go rerišana ka ga kgonagalo ya dipoelo tše kaone tša Afrika Borwa, tša Afrika le tša lefase leo le hlabologago. Samiti ya G20 e tla re, la mathomo mo historing, ya ba le palo ya godimo ye e sego ya ka ya bonwa fao dinaga tšeo di hlabologago di lego tša tsenela Samiti ye.

2.2. Go lokollwa ga Dipalopalo tša Bosenyi tša Bosetšhaba tša Ngwaga ka ngwaga tša 2015/16, tšeo di hwetšwago go tshedimošo ka ga bosenyi tšeo di begwago ditešeng tša maphodisa le tšona di ile tša dumelelwa gomme di tla gatišwa ka la 2 Lewedi 2016.

Go lokollwa ga dipalopalo tše go tsenya letsogo go poelo ya togamaano ya ‘Batho ka moka ka Afrika Borwa ba bolokegile ebile ba ikwa ba bolokegile’.

Dipalopalo ka ga bosenyi ke dilaetšo tše bohlokwa tša go ntwa ya mmušo kgahlanong le bosenyi ka go dirišana le ditšhaba, bašomi le ba kgwebo. Dipalopalo tše di swanetše go lebelelwa ka kwešišo ya kgolo ya setšhaba le maemo a tša ekonomi.

2.3. Kabinete e hweditše pego ka ga Dipoelo tša Kopano ya bo Lesomepedi ya Khonferentshe ya Maloko a Seboka sa Mokgatlo wa Dinagakopano sa go Lwantšha go Rema ga Mehlare (UNCCD COP12) yeo e swerwego ka Ankara, Turkey go thoma ka la 12 go fihla ka la 23 Diphalane 2015.

Afrika Borwa e tšerwe bjalo ka ye nngwe ya baholegi ba lenaneo la thekgo ya peakanyo ya nepišo la UNCCD, leo le tlago thuša dinaga go hlama dinepišo tša bosetšhaba tša boithaopo go sepelelana le maemo a ka nageng le dikokwane tše di beilwego pele tša tlhabollo.

Afrika Borwa e amogela go ama ga bohle ga Seboka se le tlhokego ya go direla dinaga ka moka tšeo di amilwego ke go rema ga mehlare, go hloka maatla ga mobu wa naga le komelelo tšeo mafelelong di tlago netefatša gore dilo tšeo di a hlokomelwa nako le nako ge di direga bobedi maemong a bosetšhaba le a lefase ka bophara. Se se tla netefatša gore go ba le kakaretšo ya bohle le go kaonafatša dikamano le tirišano magareng ga Dilete tša Leboa le tša Borwa.

2.4. Kabinete e dumeletše go swara mmogo ga Khonferentshe ya bo 2 ya Lefase ka ga Go Antšha Masea Letswele ka Kgoro ya Maphelo le Netweke ya Boditšhabatšhaba ya Tiro ka ga Dijo tša Masea, go thoma ka la 11 go fihla ka la 14 Manthole 2016, ka fase ga morero wa “A re beeletšeng ka go hloma tikologo ye e kgontšhago go bomma le masea”.

Se se laetša boikgafo bja Afrika Borwa bja go maatlafatša boipiletšo bja go šireletša, go tšwetša pele le go thekga go antšha masea letswele le go tšwela pele go maatlafatša lenaneo la phepo ya masea le ya bana.

Se se tsenya letsogo ka go fihleleleng ga ye nngwe ya dinepo tše senyane tša maphelo tša lebaka le letelele tšeo di beilwego ka go NDP; go fokotša mahu a baimana, a masea le a bana. Dinepo tša Tlhabollo ya go ya Go ile le tšona di gatelela go kaonafatša phepo. Leanokakaretšo ka ga Phethagatšo mabapi le Phepo ya Baimana, ya Masea le ya Bana ba Bannyane, le na le e tee ya dinepišo tše tšhela tša lefaseng ka bophara tša phepo go oketša dikelo tša go antšha masea fao go akaretšago bohle mo dikgweding tša mathomo go fihla go bonyane 50% ka 2025.

Go antšha lesea letswele ke ye nngwe ya peetletšo ye kaone ya boleng ka go pheleng ga bana. Ditiro tša go antšha masea letswele tšeo di hlaelelago di tsenya letsogo go mahu a masea a 800 000 ka ngwaga (13% ya mahu ka moka) gareng ga bana ba mengwaga ya ka fase ga ye mehlano ka dinageng tše di hlabologago gammogo le go ba gona kudu ga phepompe, e lego tlhohlo ye kgolo go maphelo a setšhaba ka Afrika.

2.5. Kabinete e dumeletše gore Kgoro ya Maphelo e be monggae wa Khonferentshe ya bo 17 ya Dihlongwa tša Taolo ya Diokobatši, go thoma ka la 27 Dibatsela go fihla ka la 2 Manthole 2016, ka tirišano le Mokgatlo wa Maphelo wa Lefase (WHO). Se se laetša boikgafo bja mmušo go rarolla mathata a maphelo a lefaseng ka bophara ka ga go swantšha melawana le go kaonafatša polokego, go šoma gabotse le boleng bja dihlare le didirišwa tša kalafo.

Seboka se sa go rerišana sa dihlongwa tša taolo ya diokobatši sa dinagamaloko tše 194 tša WHO se ikemišeditše go rerišana ka ga taolo ya dihlare le diidrišwa tša kalafo le go swantšha melaotshepetšo ya taolo.

Go ba monggae wa khonferentshe ye go tla maatlafatša sehlongwa sa taolo ya dihlare sa bosetšhaba, Lekgotla la Taolo ya Dihlare, le ditshepedišo tša ditšweletšwa tša kalafo. Dipoledišano le tšona di tla tsenya letsogo go swantšha le go hlatloša melawana ya Taolo ka SADC.

Gape se se dira gore Afrika Borwa e tsebje bjalo ka mokgathatema ka tlhokomedišong ya taolo ya dihlare le ya ditšweletšwa tša go amana le tšona. Naga ye e tla ba le sebaka sa go kgatha tema ka go hlameng ga melaotshepetšo ya boditšhabatšhaba ya diokobatši yeo e ka bago kgapeletšo go dinagamaloko tša WHO.

2.6. Kabinete gape e sedimošitšwe ka ga kgatelopele ye e dirilwegoro ka ga go tsenywa tirišong ga Molao wa Taolo ya Tshepedišo ya Tirelo ya Setšhaba, wa Bo 11 wa 2014. Molao wo o hloma tshepedišo ye e swanago ya tshepedišo ya tirelo ya setšhaba ka Makaleng ka moka a mararo a mmušo go tšwetša pele le go hloma mekgwa le melawana yeo e laolago tshepediši ya tirelo ya setšhaba ka ge go beilwe ka go karolo ya 195 (1) ya Molaotheo.

Molao o hlagiša gore go hlongwe dihlongwa tše pedi e lego: (i) Kantoro ya Melawana le go Obamela le (ii) Lekala la Thušo ya Sethekniki. Mokgwa wa phethagatšo wo o beilwego ka magoro o amogetšwe go hloma dihlongwa tše.

Kgoro ya Tirelo ya Setšhaba le Taolo (DPSA) e hlamile melawana ya mathomo yeo e tsentšwego ka gare ga kuranta ya mmušo gore setšhaba se fe ditshwaotshwao ka ga yona pele la 15 Mosegamanye 2016 le dikela. Tirišano e gare e dirwa le ba Setheo sa Melawana sa Afrika Borwa le dihlongwa tše dingwe tša bosetšhaba tša go bea melawana go hlama sengwalwa sa semolao seo se tlago feletša ka go šoma le go hlongwa ga Kantoro ya Melawana le go Obamela.
DPSA gape e gare ka tshepedišo ya go nyakišiša le go hlama tlhako ya ditlwaedi le melawana, go akaretšwa go akaretšwa go hlongwa ga mokgwa wa dithulaganyo tša mmušo wo o tlago dumelela go tsenya tirišong ga ditlwaedi tše di amegago.

2.7. Kabinete e sedimošitšwe ka ga pego dipalopalo tša bafaladi go tloga ka Pherekgong go fihla ka Manthole 2015. Kabinete e thekgile go hlongwa ga sehlophatšhomo sa dikgoro tše ntši go ahlaahla tshepedišo ya go laola bakgopedi ba mafelelo ba tša bofaladi bao ba gannwego.

Pego ye e tsenya letsogo ka go bolaodi bjo bo nago le tsebo mabapi le bofaladi go realo e le go kaonafatša taolo ya bakgopedi ba tša bofaladi le bao ba nyakago go tšhabela dinageng tše dingwe.

Go ya ka tshedimošo ye e hweditšwego go Lenaneo la Bosetšhaba la Tshedimošo ka ga Bafaladi, bakgopedi ba baswa ba tša bofaladi ba 62 159 ba ngwadišitšwe, ge ba bapetšwa le ba 71 914 bao ba ngwadišitšwego ka 2014 le ba 70 010 ka 2013. Dikgopelo tša bofaladi tše di ngwadišitšwego tše 60 640 di ile tša sekasekwa le go phethwa maemong a go Kgetha Maemo a Bofaladi magareng ga Pherekgong le Manthole ka 2015. Mo go dikgopelo tše di sekasekilwego: dikgopelo tša bofaladi tše 2 499 di ile tša dumelelwa, dikgopelo tša bofaladi tše 4 093 di ile tša ganwa bjalo ka tšeo di hlokago mabaka a go kwagala gomme dikgopelo tša bofaladi tše 44 048 di ile tša ganwa bjalo ka tšeo di hlokago mabaka kudu, bjalo ka tša tlaišo le tša bofora.

2.8. Kabinete e sedimošitšwe ka ga kgatelopele ye e dirilwego ke Molaokakanywa wa Bolaodi bja Taolo ya Mellwane (BMA), wa 2016 wo o dumeletšwego go romelwa Palamenteng ka la 23 Lewedi 2015. Molaokakanywa wo o rometšwe Palamenteng mathomong ka la 8 Diphalane 2015. Diabe go ekonomi ya setšhaba, tša go hloma fao go emetšwego ga Bolaodi bja Taolo ye Mellwane, di nyakile gore o romelwe gape go NEDLAC, gomme se se dirilwe ka la 13 Diphalane 2015.
Go bile le ditherišano tše di tseneletšego le NEDLAC ka ga Molaokakanywa wo magareng ga Dibatsela 2015 le Mopitlo 2016. Ka la 12 Mopitlo 2016 pego ya mafelelo ya NEDLAC ka ga Molaokakanywa wa BMA, wa 2016 e dumeletšwe ke Komititaolo ya NEDLAC. Molaokakanywa wo o tiišeleditšwe ka la 18 Mopitlo 2016 ke Kantoro ya Moeletšimogolo wa Naga go tša Molao gore o tlišwe Palamenteng. Kabinete e lemogile gore Molaokakanywa wa BMA, wa 2016 o ile wa tsebagatšwa ka moragonyana ka Palamenteng ka la 25 Mopitlo 2016 gomme dingangišano tša mathomo ka ga Molaokakanywa wo di swerwe ka Palamenteng ka la 6 Phato 2016.

Kabinete e dumetše gore Kgoro ya Merero ya Selegae (DHA) Le Tirelo ya Metšhelo ya Afrika Borwa (SARS) di akgofiše go phethwa ga Memorantamo wa Tšhomišano (MoU) wa mabapi le romela ga bašomi ba SARS ka go DHA go thekga masolo a bjale a taolo ya mellwane le kgokaganyo ka lefapheng la mellwane.

3. Melaokakanywa

3.1. Kabinete e dumeletše go tsebagatšwa semmušo ga Molaokakanywaphetošwa wa Mekgatlo ya Dithoto tša Setšhaba, wa 2016 ka Palamenteng. Molaokakanywa wo o fetoša Molao wa Mekgatlo ya Dithoto tša Setšhaba, wa 1996 (Molao wa Nomoro ya 28 wa 1996), ka go o amantšha le mošomo wa ka nageng wa peakanyoleswa ya naga ka kakaretšo.

O tšwetša pele pušo ya temokrasi le tšhomišo ya go ya go ile ya naga ya setšhaba yeo e sepedišwago ke mekgatlo ya dithoto tša setšhaba legatong la ditšhaba.

O maatlafatša taolo ya dihlongwa tša mmušo le go nolofatša thekgo ya mmušo go tšona. Molaokakanywa wo o nyaka go hloma Kantoro ya Mekgatlo ya Thoto ya Setšhaba yeo e etilwego pele ke Mongwadiši wa Mekgatlo wa Dithoto tša Setšhaba.

Ditšhaba di tla kgontšhwa bokaone go hwetša, go ba le dithoto le go di laola ka go diriša mothopo wa setšhaba wo o šomago gabotse wo o hlomilwego go ya ka molao le taolo ya kabo le dihlongwa tša tshepedišo, tšeo di thekgwago ke mmmušo.

3.2. Go tsebagatšwa ga Molaokakanywaphetošwa wa Merero ya Tshepedišo ya Molao wa 2016 ka Palamenteng go fetoša melao ye mmalwa yeo e amanago le tshepedišo ya toka ka nepo ya go rarolla merero ye e ka šongwago le ya sethekniki, go maatlafatša tshepedišo ya toka ya go hloka mathata le ona o ile wa dumelelwa.

Diphetošo tše ke tša mohuta wo e lego gore go ka se be maleba go tšwetša pele Melaophetošwa ka o tee ka o tee go phethagatša diphetošo tše go ba melao ye go bolelwago ka ga yona. Diphetošo tše di farologane kudu gomme di ka amantšhwa le dinepišo tše di latelago tše bohlokwa tša NDP, e lego go netefatša gore batho ka moka ba bolokegile le gore ba ikwa ba bolokegile go ya ka tshepedišo ye kaone ya toka go tša bosenyi; tirišano ya setšhaba; go fihlelela mmušo wa tlhabollo, wo o nago le bokgoni le wa mekgwa ye mekaone wo o swarago badudi ka seriti; le kakaretšo ya bohle ka ekonoming.

4. Ditiragalo tše di Tlago

4.1. Mopresidente Jacob Zuma o tla eta pele baromiwa ba Afrika Borwa go leba Kopanongkgothekgothe ya bo 71 ya Mokgatlo wa Dinagakopano (UNGA 71) yeo e tlago swarwa gareng ga la 13 le la 26 Lewedi ka New York ka fase ga morero wa: "Dinepo tša Tlhabollo ya Go ya go ile: kgato ya bohle ya go fetoša lefase la rena."

Se se fa dinagamaloko sebaka sa go lebeledišiša go šoma gabotse ga Mokgatlo wa Dinagakopano, kudukudu ka ge mokgatlo wo o sa tšwa go keteka mengwaga ye 70 go tloga mola o hlongwago. Go emetšwe gore go tla ba le dingangišano ka ga peakanyoleswa ya UN, go akaretšwa go tsošološwa ga UNGA; go kaonafatša mošomo wa Lekgotla la tša Ekonomi le Leago (ECOSOC); le go beakanya leswa ga Lekgotlatšhireletšo la UN (UNSC) go katološa boleloko bja lona ka go bobedi magoro a boleloko bja sa ruri le bjo e sego bja sa ruri.

Mo gape e tla ba la mafelelo fao Ban Ki-moon a tla swarago Kgopanokgothekgothe ya UN bjalo ka Mongwaledipharephare wa yona.

4.2. Tirelo ya Maphodisa ya Afrika Borwa (SAPS) e tla swara Letšatši la Segopotšo sa Bosetšhaba sa Ngwaga ka ngwaga ka la 4 Lewedi 2016, go gopola maloko ka moka a SAPS ao a lobilego maphelo a bona magareng ga la 1 Moranang 2015 go fihla ka la 31 Hlakola 2016, ge ba be ba le gare ba dira mešomo ya bona ka nepo ya go netefatša gore go ba le polokego le tšhireletšo ka Afrika Borwa.

5. Maemo a Kabinete go Merero ye Bohlokwa Seemong sa Bjale

5.1. Kabinete e hlagišitše go tshwenyega ga yona ka ga dithulano tše di tšwetšego tša phatlalatša magareng ga mafapha a mehutahuta ka ga taba ye e amanago le dinyakišišo tšeo di dirwago ke the Hawks ka go merero ye e amanago le SARS. Kabinete e ipiletša go batho ka moka bao ba amegago, go akaretšwa maloko a Kabinete bao ba šomago mešomong ya bona ye e fapafapanego go emela thoko le go tlogela go bolela dipolelo tša phatlalatša tšeo di lebišitšwego lehlakoreng lefe goba lefe mo tabeng ye. Kabinete e ipiletša go mafapha ka moka go dira ka fao go hlomphegago le ka fao go amogelegago le go ikgokaganya le bao ba amegago sebakeng sa go ya phatlalatša ka taba ye.

5.2. Kabinete e thekga Mopresidente Zuma ge e hlagiša tshepo ka botlalo go Tona ya Ditšhelete yo, gotee le maloko a mangwe ao a fapafapanego a Kabinete, ba kgwebo, Bašomi le setšhaba sa badudi, ba dirilego mošomo wo o kgahlišago go aga boitshepo ka ekonoming ya rena gareng ga babeeletši ba ka nageng ye le ba dinaga tša ka ntle. Kabinete e ipileditše go bao ba amegago ka moka go hlompha le go dirišana le dihlongwa tša mmušo tšeo di filwego mošomo wa go phethagatša molao.

5.3. Kabinete e dira ka fao e ka kgonago ka gona go šireletša ekonomi, le mošomo o bohlokwa wa tlhabollo woo dihlongwa tša mmušo di rwelego maikarabelo go ona. Ditheo tša mmušo ka moka di rwele maikarabelo a go dira mošomo wo di filwego ona ka mokgwa wo o sa šitišego mošomo wa mmušo goba wa go ama ekonomi gampe.

5.4. Mopresidente Jacob Zuma o tsenetše Khonferentshe ya Botshelela ya Boditšhabatšhaba ya Tokyo ka ga Samiti ya Tlhabollo ya Afrika (TICAD VI) yeo e swerwego ka Nairobi, Kenya go thoma ka la 27 go fihla ka la 28 Phato 2016. Mo e bile la mathomo fao TICAD e ilego ya swarwa ka Afrika go tloga mola e hlongwago ka 1993.

TICAD-VI e file Dihlogo tša Dinaga le Mebušo go tšwa ka Afrika sebaka se bohlokwa sa go hlokomela kgatelopele le go tsenywa tirišong ga ditumelelano tše di fetilego tša TICAD tšeo di ikemišeditšego go akgofiša kgolo le tlhabollo ya Afrika.

TICAD-VI gape e swerwe ka ngwaga wa mathomo wa go tsenywa tirišong ga mananeotlhabollo a lefaseng ka bophara le a ka dileteng, e lego Lenaneo la 2030 la Tlhabollo ya go ya Go ile le Lenaneo la 2063 le Leanotlhabollo la lona la Mengwaga ya Mathomo ye Lesome. Go sepelelana ka botlalo le mananeotlhabollo a, TICAD-VI e ahlaahlile ditaba tša merero tšeo Afrika e ilego ya lebana le tšona go tloga mola go swarwago TICAD-V la mafelelo ka Yokohama, Japan ka 2013.

Tšona di akaretša go hloma diintasteri, maphelo, le maemo a go se teketeke setšhabeng.

Kabinete e amogela Tonakgolo thekgo ya Shinzo Abe ya gore Japan e tla beeletša palomoka ya tšhelete ya $30 pilione ka go ditšhelete tša lefapha la setšhaba le la phraebete ka Afrika mo mengwageng ye e latelago ye meraro go thekga ka kagong ya mananeokgoparara ka Afrika.

Kopano ye e bile le ditherišano tša kakaretšo le tše di tseneletšego ka ga peeletšo ka go lefapha la phraebete, go dira gore diekonomi tša ka Afrika di hlome diintasteri, go hloma makala a ekonomi a go ya go ile, maphelo le thibelo kgahlanong le mauba a go swana le Ebola le Zika, ntwa kgahlanong le botšhošetši, go ruta le go maatlafatša bafsa bao ba lego bohloking go ba thibela gore ba se ke ba goketšwa go tsenela dihlopha tša majelathoko le tša botšhošetši.

Dihlogo tša mebušo le mebušo e bušeleditše boikgafo bja yona bja go tšwela pele go maatlafatša tshepedišo ya TICAD ka go diriša melawana ye e di hlahlago seboka sa go hloka sephiri le seo se akaretšago bohle, go rerišana le bakgathatema ba bantši, go sepelelana le mananeo a peleng a Afrika, go gatelela tlhabollo ye e theilwego go batho, le phethagatšo ye e šomago gabotse ye e nago le mekgwa ya tatišišo ye e tsentšwego.

5.5. Ditiragalo tša semorafe tšeo di pharwago Sekolo se se Phagamego sa Basetsana sa ka Pretoria ke tlhobaboroko. Kabinete e reta bogale bja baithuti ge ba beile nyanyeng ditiro tša semorafe le maitshwaro ao a sa amogelegego ka sekolong seo. Ba tloga e le balweladiphetogo ka nnete, bao ba nyakegago gore ba tloše naga ya rena go ditiro tša yona tša karoganyo tša nako ye e fetilego le go batamela go fihleleleng maikemišetšo a Afrika Borwa ye e kopanego kudu.

Re ipiletša go maAfrika Borwa go hlomphana le go kopana kgahlanong le karoganyo ye e bakwago ke semorafe ka setšhabeng sa rena. Leeto la rena la temokrasi le agilwe go kgotlelelo le tlhompho.

5.6. Gape re ba le dimilione tša maAfrika Borwa ge ba lebogiša Sehlopha sa Afrika Borwa sa Baraloki ba Diatleletiki ge ba šomile gabotse ka Dipapading tša Diolimphiki tša Rio tša 2016. Sehlopha se se dirile gore naga ye e ikgantšhe ka ge se thopile dimetale tše lesome ka mehuteng ya dipapadi, go akaretšwa dimetale tše pedi tša gauta. Go šoma ka thata ga Wayde Van Niekerk ge a thopile metale wa gauta ka go lebelo la dimetara tše 400 le go roba rekhote ya lefase, le lebelo leo le kgahlišago ka mosetsana wa rena yo re mo ratago Caster Semenya ka go lebelo la dimetara tše 800 le tla dula lebaka le letelele ka menaganong ya rena.

5.7. Kabinete e lebogiša maAfrika Borwa le Khomišene ye e Ikemego ya Dikgetho ka ga karolo ya bona ya go netefatša gore go ba le Dikgetho tše dingwe tša Mebušoselegae tšeo di atlegilego. Nageng ka bophara, makgotla a masepala a kopane go kgetha dimeyara, dipikara le difepidigolo ka thekgo ye kgolo ya go nyaka go bona temokrasi e šoma.

Kabinete e hlohleletša badudi go tšwela pele go kgatha tema ka Dikomiting tša Diwate le ka mekgwa ye mengwe yeo e akaretšago ditšhaba ka go mebušoselegae.

5.8. Go tsebagatšwa ga kotlo ya R1, 5 pilione yeo e tlago lefša ke ArcelorMittal, e lego motšweletši wa tšhipi yo mogolo ka nageng, ka lebaka la ge e tsenetše ditiro tša go kwanela ditheko le kwano ye e sego molaong ka intastering ya ditšhipi ke kotlo e tee ye kgolokgolo ye e filwego khamphani e tee ke ba taolo ya diphadišano.

Khamphani ye le yona e ile ya ikgafa, bjalo ka karolo ya go lefela ba taolo, go beeletša R4,6 pilione ka go tšhomišo ye mpsha ya letlotlo go tsošološa pholante tša yona le go kaonafatša seemo sa phadišano. Kwano ye ya go lefa kotlo e tšwela pele go hlagiša mokgwa wa go bea ditheko wo o tlago fediša thekišop ya khamphani ye ya ditšweletšwa tša tšhipi ya pepetla mo lebakeng la mengwaga ye mehlano.

Ye ke karolo ya magato a kgalemo kgahlanong le tšhomišobošaedi ya maatla a ka mmarakeng le go kwanela ditheko fao go šitišago go šoma ga ekonomi, go tsenya ditshenyegelo tše di sa hlokegego go difeme tša fasana le go senya mešomo ya ka nageng. Mmušo o tšwela pele go ikgafa go tšwetša pele kgolo ya ekonomi ye e etilwego pele ke dipeeletšo, e sego go se gole ga ekonomi fao go bakwago ke kwano yeo e sego molaong ka ga ditheko.

5.9. Re ipiletša go maAfrika Borwa ka moka go šomiša meetse gabotse le go a seketša; ka go šoma mmogo re ka kgona go ba le kabo ya meetse ye e sa tekatekego le gape go šireletša mananeokgoparara a rena a meetse a bohlokwa.

Go na le maemo a komelelo ye e ganelelago ka dikarolong tše mmalwa tša ka nageng gomme bjale Gauteng le yona e a amega ka ge Lenaneo leo le Kopantšwego la Meetse a Noka ya Lekwa le le ka fase ga kgatelelo ye kgolo.

Go rarolla seemo sa bjale, Kgoro ya Meetse le Kelelatšhila ka go šoma le Mokgatlo wa Dipušoselegae wa Afrika Borwa (SALGA), CoGTA le mebasepala e tla tsenya tirišong mellwane ka ga tšhomišo ya meetse ka Ekurhuleni, Johannesburg, Tshwane le ka Mogale City.

Kabo ya meetse metsesetoropong e tla fokotšwa ka dipersente tše 15 gomme meetse a go nošetša a tla fokotšwa ka dipersente tše 20. Mellwane ye ga go ka fao e ka efogwago ka gona gomme e tla dula e šoma gore go be le kabo ya meetse go fihla ge seemo se se kaonafala.

5.10. Dikutollo tša Dikakanyo ka ga Setšhaba tša Gare ga Ngwaga tšeo di dirilwego ke Tirelo ya Dipalopalo ya Afrika Borwa di laeditše gore setšhaba sa Afrika Borwa se gotše go fihla go batho ba dimilione tše 55.9 bao ba emetšego go phela go fihla ka mengwaga ye 62 mola e le gore mahu a masea ona a akanywa go ba ba 33.7 go masea a 1 000 ao a belegwego a phela.

Kabinete e tshwentšwe ke go oketšega ga kelo ya HIV go tloga go 11.2 persente ngwageng wo o fetilego go fihla go 12.7 persente ka 2016 gomme se se fetoga go ba batho ba dimilione tše 7.03 bao ba phelago ka HIV.

Kabinete e ipiletša go maAfrika Borwa ka moka go šoma le mmušo go thibela diphetetšo tše mpsha ka go dirwa diteko bonyane gatee ka ngwaga, go tsenela thobalano ye e šireletšegilego le gore banna le bašemane go obamela boipiletšo bjo gomme ba dirwe lebollo la kalafo.

5.11. Kabinete e lemogile kahlolo ya Kgorotsheko ya Molaotheo ka ga Molaophetošwa wa Pušetšo ya Ditokelo go Naga, wo o tsentšwego tirišong ka 2014, go bulwa leswa tshepedišo ya ka nageng ya pušetšo ya naga.

Kgorotsheko e file Palamente mengwaga ye mebedi go tsenya tirišong molao wo goba e fetiše Molao o moswa. Kahlolo ye ya kgorotsheko e ra gore ga go dikgopelo tše diswa tše di ka dirwago go fihla ge Molao o moswa wo o bulago leswa go dirwa ga dikleime o fetišwa.

Khomišene ya Pušetšo ya Ditokelo go Naga e tla swara kopano ya bagaši ba ditaba go fa tlhahlo ka ga seo se tlogo dirwa ka morago ga kahlolo ye ya kgorotsheko.

5.12. Afrika Borwa ke monggae wa Khonkrese ya bo 35 ya Boditšhabatšhaba ka ga Thutaswika yeo e tlogo swarwa ka Cape Town International Convention Centre go thoma ka la 27 Phato go fihla ka la 4 Lewedi 2016.

Khonkrese ye e ikemišeditše go tsenya letsogo go tšwetšopele ya dinyakišišo tša motheo le tšeo di phethagatšwago ka go dithutamahlale tša thutaswika. Tiragalo ye e tla bontšha mehuta ya maswika ao a tumilego lefaseng le bohwa bja maswika mmogo le mafelo a bjona a thutaswika le ao a kgahlišago. Mathata a thutaswika ka mo lefapheng le le ona a tla hlahlobja.

5.13. Kabinete e lebiša mahloko a yona go ba lapa le bagwera ba Tona ya Kabinete ya peleng le Tonakgolo ya peleng ya Profense ya Kapa Bohlabela, Moruti Arnold Makhenkesi Stofile. Moruti Stofile e bile mogale wa dipolotiki yo a kgathilego tema ka dikokwaneng ka moka ka ntwa ya go lwela tokologo ka Afrika Borwa, go thoma ka masolong a go iphihla le a go hlohleletša setšhaba ka bontši go lwantšha kgethologanyo, go fihla go lesolo la boditšhabatšhaba la kwelobohloko ya naga le go hloma semmušo makala a mmušo.

Kabinete e lebiša gape mahloko a yona go ba malapa a maloko a Lebotho la Mašole a Tšhireletšo a Afrika Borwa ao a lahlegetšwego ke maphelo a ona ka kotsing ya pese ka Clarens ka Foreiseteta.

Kabinete e ba le Mopresidente Jacob Zuma ge a romela mahloko go Mohlomphedi Mopresidente Sergio Mattarella, go Mmušo le go batho ba Italy go latela go roromela ga lefase fao go pšhatlagantšego bogare bja Italy, fao go feleditšego ka mahu a badudi le tshenyo ye kgolo ka ditoropong tše mmalwa. Re lakaletša gape bao ba gobetšego gore ba fole ka pela.

6. Bao ba Thwetšwego Mešomong

Batho ka moka bao ba thwetšwego mešomong mangwalo a bona a dithuto a tla tiišetšwa le go netefaletšwa ka maleba.

6.1. Kabinete e ahlaahlilwe go thwalwa ga Lekgotla la Tirelo ya Difofane ya Afrika Borwa (SAA) gomme ya dumelela go thwalwa ga batho bao ba latelago:
a) Mohumagadi Duduzile Cynthia Myeni (o thwetšwe leswa bjalo ka Modulasetulo);
b) Mohumagadi Mmakeaya Magoro Tryphosa Ramano (Motlatšamodulasetulo le molaodi yo e sego wa khuduthamaga);
c) Mohumagadi Bajabulile Swazi Tshabalala (molaodi yo e sego wa khuduthamaga;
d) Mohumagadi Thandeka Nozipho Mgoduso (molaodi yo e sego wa khuduthamaga);
e) Mohumagadi Nazmeera Moola (molaodi yo e sego wa khuduthamaga);
f) Morena Akhter Hoosen Moosa (molaodi yo e sego wa khuduthamaga);
g) Mohumagadi Gugu Sepamla (molaodi yo e sego wa khuduthamaga);
h) Morena Siphile Buthelezi (molaodi yo e sego wa khuduthamaga);
i) Morena Peter Holmes Maluleka (molaodi yo e sego wa khuduthamaga);
j) Morena Mzimkulu Malunga (molaodi yo e sego wa khuduthamaga);
k) Ngaka Martha Mbatha (molaodi yo e sego wa khuduthamaga); le
l) Morena Peter Tshisevhe (molaodi yo e sego wa khuduthamaga).

Tona ya Ditšhelete e tla kopana le Lekgotla leo le sa tšwago go thwalwa go ba fa tlhahlo ka ge le yena e le mokgathatema.

Dipotšišo:
Donald Liphoko
Mogala: 082 901 0766