1. Phethagatšo ya Mananeo a Bohlokwa a Mmušo
1.1. Kabinete e hlohleletšwa ke kgolo ya palomoka ya boleng bja ditšweletšwa tša naga (GDP) ya 3.3% ka kotareng ya bobedi ya 2016; ye e lokollotšwego ke Kgoro ya Dipalopalo tša Afrika Borwa (Stats SA). Koketšego ya 8.1% ka go botšweletši le ya 11.8% ka lefapheng la meepo le la makgwara go laetša kgotlelelo ya ekonomi ka mo seemong se se boima sa ekonomi. GDP e gotše ka R25 pilione go feta kotara ya mathomo ya 2016 go ya go R1 068 pilione ye e akantšwego.
Re bušeletša boipiletšo bja mmušo, bja ba kgwebo le bja setšhaba sa badudi bja tiišetšo ya phethagatšo ya Leanotlhabollo la Bosetšhaba (NDP), ka go diriša Leano la Dintlha tše Senyane go realo e le go tšwela pele go lwantšhana le maemo a bjale a ekonomi le go hlohleletša kgolo ya go thekga ekonomi le go thuša go lota mešomo.
Se ke taetšo ya pepeneneng ya gore ge badirišani ka moka – mmušo, ba kgwebo le bašomi – ba ka šoma mmogo re ka kgona go fihlelela kgolo ya ekonomi gomme mafelelong ra hloma mešomo ye e nyakegago kudu.
1.2. Kabinete e amogetše tsebišo ya gore lekala la bobedi la dimekawate (MW) tše 800 ka protšekeng ya Seteše sa Mohlagase sa Medupi ka Limpopo le tsentšwe ka go kabokakaretšo ya mohlagase. Lekala la 5 la seteše se sa mohlagase, e lego le lengwe la a tshela ao a sa agwago bjalo ka karolo ya protšeke ya 4 800 MW, le tla thoma go šoma bjalo ka la kgwebo ka Hlakola 2018.
Le ke lekala la bobedi go a tshela a seteše se sa mohlagase ao a tlago tsenywa ka molokolokong wa kabo ya mohlagase. Lekala la mathomo, goba Lekala la 6, le thomile go aba mohlagase ka go kabokakaretšo ka Hlakola 2015 gomme le thomile go šoma bjalo ka la kgwebo. Protšeke ka moka ya makala a tshela ya Medupi go emetšwe gore e tla phethwa ka 2020.
Se se tsenya letsogo ka go bea sekeng kabokakaretšo gomme se se maatlafatša kabo ya mohlagase ye e tshephagalago ka Afrika Borwa. Kabinete e lebogišitše Eskom ka phihlelelo ye ya go tsenya makala a ka go kabokakaretšo ya bosetšhaba, e lego karolo ya akgofišo ya lenaneo la kago ka bophara, gomme le etilwe pele ke boetapele bjo boswa. Se se na le seabe go seemo se sekaone sa phethagatšo ya mošomo le sa seemo sa ditšhelete go Eskom.
1.3. Kabinete e bušeletša boikgafo bja yona go Lenaneo la Bodiredi ka Batšweletši ba Mohlagase bao ba Ikemego, leo le le tlago hlama le go tšweletša kabelano ye bohlokwa ya kabo ya mohlagase bjalo ka karolo ye bohlokwa yeo e thušago tiro le kgolo ya ekonomi.
Se se tla tsenya letsogo go go farologanya ga bobedi kabo le sebopego sa tšweletšo ya mohlagase. Godimo ga go tsebagatša bokgoni bjo boswa le go hwetša peeletšo ye mpsha ka mo intastering ye, se gape se tla swantšha phethagatšo ya mošomo le go bea ditheko.
Se se thekga NDP, yeo e bontšhago tlhokego ya gore Afrika Borwa e beeletše ka go netweke ye e tiilego ya mananeokgoparara a ekonomi ao a hlametšwego go thekga maikemišetšo a naga a lebaka la magareng le a lebaka le letelele ka ga ekonomi le setšhaba.
1.4. Kabinete gape e lemogile go saenwa ga Memorantamo wa Tirišano (MoU) magareng ga Setheo sa Ditimela tša Banamedi sa Afrika Borwa (Prasa) le China Communications Construction Company Limited go utolla masolo a mehutahuta a tlhabollo ya mananeokgoparara, go akaretšwa Go Agwa ga Seporo ka Moloto seo se kgokaganyago Gauteng le Mpumalanga.
MoU wo o saennwe ka Sebokeng sa bo 2 sa Peeletšo ka Afrika seo se tsenetšwego ke Mopresidente Jacob Zuma ka Guangzhou, Profenseng ya Guangdong, ka China.
Protšeke ye e tla šoma ka selo seo se hlohleletšago masolo a tlhabollo ya ekonomi fao seporong seo le mafelong a kgauswi le sona go rarolla mathata a polokego, go šoma gabotse, go tshephagala, go se ture le kopanyo ka kakaretšo le ditirelo tše dingwe tša dinamelwa tša bohle. Se gape se tla kaonafatša boleng bja bophelo bja batho ba lefelong leo ka go fokotša bokgole bjo ba namelago dinamela gona.
1.5. Kabinete e sedimošitšwe ka ga dipego tša kgatelopele tša kotara ya mathomo, tša lebaka la nako la go thoma ka Moranang go fihla ka Phupu 2016, ka ga go tsenywa tirišong ga Dipoelo. Mmušo o bile le kgatelopele gomme se se na le seabe go maphelo a batho mola ka go le lengwe o rarolla mathata ao a amago kabo ya ditirelo.
Go tsenya tirišong ga Dipoelo tša Lenaneotiro (PoA) go phethagatša maikemišetšo a NDP, e lego leano la Afrika Borwa la go re fihliša kgauswi le go fihlelela Nepo ya 2030. Se se fetogela go dinepišo tšeo di beilwego ka go Tlhako ya Leano la Lebaka la Nako ya Magareng (MTSF), e lego leanophethagatšo mmušo la mengwaga ye mehlano ya mathomo la NDP 2030, leo le akaretšago lebaka la go thoma ka 2014 go fihla ka 2019.
Go bile le dikaonafatšo ka go maemo a maphelo ao a laeditšwego ka go dilaetši tše bohlokwa tša maphelo a setšhaba go swana le kemelo ya go phela yeo e katološitšwego, go fokotšega ga mahu a bana ba mengwaga ya ka fase ga ye mehlano le go fokotšega ga mahu a baimana. Go bile le kaonafalo ya kabo ya ditirelo tša motheo, go akaretšwa dikgokaganyo tša mohlagase ka go kabokakaretšo le tšeo e sego tša kabokakaretšo, meetse a thepe ka dintlong, kelelatšhila le taolo ya ditšhila tše thata. Le ge go le bjale, go sa na le ditšhalelomorago ka mafelong a mangwe. Go tloga ka 1994 go bile le kabo ya thušo ya tša leago ya go ya go ile le ye e kaonafetšego go baholegi bao ba fetago ba dimilione tše 16, gomme se ke bohlatse bja gore se se na le seabe se bohlokwa go maphelo a bahloki.
Tshepetšo ya Dikgokagano le Tshedimošo ya Mmušo (GCIS) e dirišana le dikgoro gore go be le dikopanong tša go Sedimoša ba Kgašo ya Ditaba ka nepo ya go bega ka dintlha tše bohlokwa go tšwa ka dipegong tša kotara ka kotara.
1.6. Kabinete e amogela Imbizo ye monggae wa yona e bego e le Tona ya Kgoro ya Peakanyo, Tekodišišo le Tshekatsheko ya Phethagatšo ya Mošomo (DPME) ka Kantorong ya Mopresidente wo gape e lego Modulasetulo wa Khomišene ya Peakanyo ya Bosetšhaba, Jeff Radebe, ka ga ditsenogare tšeo di dirilwego go akgofiša tefelo ya baabi (goba baabi ba ditirelo) ke mmušo mo lebakeng leo le beilwego la matšatši a 30.
Go tloga mola go hlongwago Lekala leo le Kgethegilego ka DPME go rarolla bothata bja go se lefe baabi ba ditirelo mo lebakeng leo le beilwego la matšatši a 30, palo ya mananeotefo a maleba ao a lefilego go thoma ka Phupu 2016 e bile a 17 668 gomme ona a biditše boleng bja R340 milione.
DPME le Kgoro ya Ditšhelete ya Bosetšhaba gape di lebišitše methopo ye mentši go lesolo la go rarolla mathata a go lefa baabi. Go fihla mo lebakeng le, go hlomilwe lefelo leo baabi ba ka le etelago ka dikantorong tša Kgoro ya Ditšhelete ya Bosetšhaba gore le lekodišiše mathata ao baabi ba ka bego ba na le ona.
Godimo ga fao, lekala leo le kgethegilego la DPME le badirišani ba lona ba tsenya tirišong lenaneothekgo leo le nepišitšwego go dikgoro tšeo di bonwego di na le mathata ka nepo ya go kwešiša le go rarolla mathata ao a feletšago ka go se lefe baabi goba go lefa baabi morago ga nako.
Ka diketelong tše, go sekasekwa tefelo ya mananeotefo ka moka a baabi ba ditirelo, go tsebja dilo tše di šitišago mathata a go lefa gomme dikgoro di thušwa ka go phethagatša magato a kaonafatšo.
2. Diphetho tše bohlokwa tša Kabinete
2.1. Afrika Borwa e tla ba monggae wa Kopano ya bo 17 ya Khonferentshe ya Maloko (COP17) a Seboka ka ga Kgwebišano ya Boditšhabatšhaba ka Diphoofolo le Dimela tše di lego Kotsing ya go Hwelela (CITES) ka Sandton Convention Centre go thoma ka la 24 Lewedi go fihla ka la 5 Diphalane 2016. Ka ge e na le Maloko a 181, CITES e tšwela pele go ba setlabelo se maatla kudu lefaseng sa pabalelo ya mehutahuta ya diphedi ka go laola kgwebišano ka diphoofolo le dimela tša nageng. Maloko a CITES le balekodi go emetšwe gore a tla tsenela ditherišano tše di tseneletšego le go tla ka ditharollo tšeo di tšwetšago pele mošomo wo o šetšego o dirwa ka ga kgwebišano ka diphoofolo le dimela.
Afrika Borwa ke moetapele lefaseng ka lefapheng la pabalelo ya diphedi tša nageng ka go kgatha tema ka mafolofolo ka ditumelelanong tša tikologo tša dinaga tše ntši tša go swana le tša CITES, Kwano ka ga Mehuta ya Diphoofolo tše di Hudugago le Kwano ka ga Mehutahuta ya Diphedi. Tshepedišong ya ka nageng ya rena ye e swanago e nnoši ya mafelo ao a šireleditšwego e bopilwe ke 5,5% ya naga ya ka godimo ya naga ya rena, Mafelo a Bohwa Lefaseng a tshela le mafelo a polokelo a mane a lefaseng.
2.2. Tona ya Kgoro ya Mananeokgoparara a Dikgokaganyo le Ditirelo tša Poso, Ngaka Siyabonga Cwele, o tla eta pele baromiwa go leba Khonkreseng ya Lefase ya bo 26 ya Diposo ya Mokgatlo wa Diposo wa Lefase ka Bophara (UPU) yeo e tlago swarwa Istanbul, Turkey go thoma ka la 20 Lewedi go fihla ka la 7 Diphalane 2016. UPU ke setheo seo se nago le bokgoni bjo bo kgethegilego sa Mokgatlo wa Dinagakopano (UN) seo se lebeletšego kudu go dira gore lefapha la diposo le sepetšwe ka mokgwa wa sebjalebjale le go farologanya ditšweletšwa tša poso ka nepo ya go dira gore tirelo ya diposo lefaseng ka bophara e šome go ya go ile le gore e fihlelele dinyakwa tša ngwagakgolo wa bo 21.
Khokrese ye e bohlokwa go Afrika Borwa, ka ge Tirelo ya Diposo ya Afrika Borwa e le mokgathatema yo bohlokwa wa kabo ya ditirelo ka mmušong ebile e sepelelana le NDP, ka go rarolla mathata maemong a bosetšhaba le go tsenya tirišong ditirelo tša ditšhelete le tša mmušo go ditšhaba tša magaeng le tšeo di hlokago ditirelo.
2.3. Kabinete e sedimošitšwe ka ga kgatelopele ya mabapi le ditokišetšo tša Dipapadi tša Commonwealth tša 2022 tšeo di tlogo swarelwa ka Toropokgolong ya Durban.
Peeletšo ya mananeokgoparara mo Dipapading tše go emetšwe gore e tla tšwela pele go hola toropokgolo ye di tlogo swarelwa gona go ya go ile, gomme gape di tlo šomiša mananeokgoparara ao a tlogetšwego ke Dipapadi tša Sebjana sa Lefase sa Kgwele ya Maoto tša FIFA 2010. Go bea pepeneneng fa go mebaraka ya lefase ka bophara gape go tla aba dibaka tša go goketša le go maatlafatša boeti le peeletšo ya thwii ya dinaga tša ka ntle. Dipapadi tša Commonwealth tša 2022 go emetšwe gore di tla aba tšhelete ye e ka fihlago go R20 pilione ka ekonoming, gomme se sa fetogela go kgolo ya tlaleletšo ya GDP ya R11 pilione.
Se se tšwela pele go bea naga ye bjalo ka lefelo la boeti go tša dipapadi ebile se fa dibaka go Sehlopha sa Baroloki sa Afrika Borwa.
2.4. Kabinete e amogetše gore Mongwaledi wa Kabinete o biditšwe ke Mošireletši wa Setšhaba. Lengwalo le la pitšo le kgopela Mongwaledi wa Kabinete go fa boikano bja maloko a Kabinete le metsotso ya Kabinete, go tloga ka Dibatsela 2015 go fihla ka Moranang 2016, tša dipego tša go thwalwa ga Ditona tša motšwaoswere ge Ditona di le dinageng tša ka ntle.
Kabinete e dumetše go fa Mošireletši wa Setšhaba boikano bjoo. Le ge go le bjale, ka ge Mopresidente wa Afrika Borwa a thalwa Ditona le Batlatšaditona ka fase ga karolo ya 91 le ya 98 ya Molaotheo, taba yeo ga se ya tlišwa pele ga Kabinete ka fao dipego tše ga se tša ngwalwa ka gare ga metsotso bjalo ka diphetho tša Kabinete.
3. Melaokakanywa
3.1. Go phatlalatšwa ga Molaokakanywaphethošwa wa Bosetšhaba wa Bjala wa 2016 o dumeletšwe gore o phatlalatšwe gore setšhaba ka bophara se dire ditshwaotshwao ka ga ona. Se se fetoša Molao wa Bosetšhaba wa Bjala, wa 2003 (Molao wa 59 wa 2003). Wona o dumeletšwe gotee le Molaotshepetšo wa Bosetšhaba wa mafelelo wa Bjala, wo o rarollago mathata ao a šitišago go šoma gabotse ga Molao wo gomme wa sepediša go thalwa ga Molaokakanywa.
Molaokakanywa wo o bolela ka ga seabe sa bjala go ekonomi ya setšhaba, lebelo la go nanya la phetošo, go swantšha ga dilo tše bohlokwa tša melao le tirišano ya go dira melao ye e kaonafetšego, go fediša botšweletši le go gweba ka bjala bjo bo sego molaong le bjo bo sa dumelelwego gammogo le mathata a mabapi le bokgoni bja Taolo ka gare ga Bolaodi bja Bosetšhaba bja Bjala.
Tsenogare ye gape e lebeletše kudu go fokotša ditshenyo tša ekonomi ya setšhaba le ditshenyegelo tše dingwe tša tšhomišobošaedi ya bjala, go beakanya leswa intasteri ya bjala le go maatlafatša tirišano magareng ga makala a mmušo ka moka.
O sepelelana le dilo tšeo di tlago pele tša NDP tša go netefatša gore go ba le pušo ye e šomago gabotse, tšhireletšo ya setšhaba le go hloma mešomo. O tla re gareng ga tše dingwe, wa thibela kgwebišano ye e sego molaong, wa maatlafatša thuto le mananeo a temošo ka ga bjala, le go thuša ka mananeong ao a maatlafaditšwego a go sokolla bao ba fetogilego makgoba a bjala.
3.2. Kabinete gape e dumeletše Molaokakanywaphethošwa wo o thadilwego wa Bosetšhaba ka ga go Kempola wa 2016 gore setšhaba ka bophara se tle se fe ditshwaotshwao ka bophara. Molaokakanywa wo o rarolla mathata ao a šitišago go šoma gabotse ga Molao wa Bosetšhaba ka ga go Kempola, wa 2004 (Molao wa 7 wa 2004).
Molaokakanywa wo o ikemišeditše go netefatša gore pušo ya tirišano le mešomo ya tlhokomedišišo e a kaonafatšwa le gore bonnete bja taolo le diabe tše mpe tša go kempola di fokotšwa kudu. O tla lebelela kudu ditiro tša bjale tša go kempola gomme ga go ditiro tše diswa tša go kempola tše di tlago tsebagatšwa. Molaokakanywa wo o tla netefatša gore dihlopha tše di lego kotsing tša go swana le bana ba bannyane le batho bao ba nago le bothata bja go kempola ba a šireletšwa le gore ba kgona go fihlelela thušo go mekgatlo ya go swana le Molaodi wa Bosetšhaba wa go Kempola.
O sepelelana gabotse le dilo tše di tlago pele tše di ukangwego ka goka go NDP ka nepo ya go netefatša gore go ba le pušo ya go šoma gabotse, tšhireletšo ya setšhaba, go hloma mešomo, boitapološo le boithabišo.
4. Ditiragalo tše di tlago
4.1. Tona ya Dikamano le Tirišano ya Boditšhabatšhaba (Dirco), Mohumagadi Maite Nkoana-Mashabane, o tla eta pele baromiwa go leba Sebokeng sa bo 17 sa Mokgatlo wa Dinaga tšeo di sa Ikamanyego le Dinaga tše Maatla (NAM) ka fase ga morero wa “Khutšo, Setee le Thekgo go Tlhabologo” seo se tlogo swarwa ka Venezuela go thoma ka la 17 go fihla ka la 18 Lewedi 2016.
NAM ke mokgatlo wo mogologolo ka ntle ga UN gomme e dumelela dinaga tše di hlabologago go huetša merero ya lefase ka bophara le go netefatša gore dikgahlego tša bona di a hlokomelwa.
4.2. Mopresidente Zuma o tla eta pele baromiwa go leba Kopanong ya bo 71 ya Kopanokgothekgothe ya Maloko a UN (UNGA) yeo e tlago swarwa ka Dikantorokgolong tša UN ka New York go thoma ka la 18 go fihla ka la 22 Lewedi 2016.
Ka la 1 Pherekgong 2016, Dinepo tše 17 tša Tlhabollo ya Go ya go ile (di-SDG) tša Leano la 2030 la Tlhabollo ya Go ya go ile, tšeo di amogetšwego ke baetepale ba dinaga tša lefase ka Lewedi 2015 di thomile go šoma semmušo. Mo mengwageng ye e tlago ye 15, dinaga di tla hlohleletša masolo a go fediša mekgwa ka moka ya bohloki, tša lwantšha tlhokego ya tekatekano le go šoma ka phetogo ya klaemete, mola ka go le lengwe di netefatša gore ga go yo a tlogelwago morago.
4.3. Motlatšamopresidente Cyril Ramaphosa o tla eta pele mokete wa Letšatši la Bohwa la Bosetšhaba ka la 24 Lewedi 2016 ka Lepatlelong la Galeshewe, Kimberley, Kapa Leboa. Letšatši le le ketekwa ka fase ga morero wa: “Re Keteka Bohwa bja Batho ba Mešomo ya Bokgabo bja Rena ka go Tiišetša Boitšhupo bja rena bja BoAfrika”.
4.4. Khonferentshe ya Boditšhabatšhaba ka ga Tlhabollo ya Go ya go ile e tlo swarwa ka New York go thoma ka la 21 go fihla ka la 22 Lewedi 2016 ka fase ga morero wa: “Re Gatela Pele: Dinepo tša Tlhabollo ya Go ya go ile di a Phethagatšwa.”
Maikemišetšo a khonferentshe ye ke go tseba le go abelana ditharollo tše di bonalago le tšeo di nago le bohlatse tšeo di ka thekgago di-SDG. Khonferentshe ye e kopanya bakgathatema go tšwa mmušong, dirutegi, UN, ditheo tša boditšhabatšhaba, mekgatlo ye e sego ya mmušo le mekgatlo ya setšhabeng.
4.5. Kabinete e amogela tiragalo ya segopotšo sa mengwaga ye mehlano sa Selekane sa Mmušo wa go Hloka Sephiri (OGP) ka fase ga UNGA, ka New York ka la 20 Lewedi 2016.
Tiragalo ye e tla ba le go gafela semmušo ga maemo a Modulasetulo yo a Etilego pele wa OGP ka Afrika Borwa. E tla tsenelwa ke Dihlogo tša Dinaga le tša Mebušo, baetapele ba setšhaba le bakgathatema ba bangwe bao ba tsentšego letsogo kudu ka katlegong ya OGP. Afrika Borwa e thomišitše ka maemo a Modulasetulo yo a Etilego pele wa Selekane se ka Sebokeng sa Mexico ka Diphalane 2015.
Ka ge Dihlogo tša Dinaga le tša Mebušo di dirišane mmogo le baetapele ba setšhaba ba senyane go tsebagatša semmušo Selekane sa Mmušo wa go Hloka Sephiri ka fase ga UNGA ka 2011, selekane se se fetogago se gotše go fihla go mebušo ye 70 le diketekete tša mekgatlo ya setšhaba go ralala le lefase, le boikgafo bjo itšego bja go feta 3 000 bja go oketša tlhokego ya sephiri le boikarabelo bja mebušo le go kaonafatša go kgatha tema ga setšhaba.
4.6. Tona ya Kgoro ya Mananeokgoparara a Dikgokaganyo le Ditirelo tša Poso, Ngaka Siyabonga Cwele, o tla eta pele baromiwa ba Afrika Borwa go leba kopanong ya Khomišene ya Protepente ya UN ye e tlago swarwa ka New York ka la 18 Lewedi 2016.
Khomišene ye e filwe mošomo wa go lebelediša mekgwa ya go kgokaganya batho ba dipilione tše nne bao mo lebakeng le ba sego ba kgokaganywa go protepente goba go inthanete ya lebelo, ka mokgwa wa go seketša tšhelete. Kopano ya ngwaga wo e tla sekaseka le go lekodišiša mekgwa ya bjale le go tšea sephetho ka seo se tlago dirwa ka bokamoso ka nepo ya go godiša tšhomišo ya protepente gore go be le tlhabollo ya go ya go ile.
4.7. Kgwedi ya Dinamelwa ka Diphalane 2016 e tla swarwa ka fase ga morero wa: “Mmogo re tšwetša pele Afrika Borwa.” Lenaneo le la kgwedi ka moka le tla bontšha diprotšeke tša mananeokgoparara a dinamelwa, la tšwetša pele tšhomišo ya dinamelwa tša bohle le go iša pele masolo a polokego ya mebileng a ka nageng.
Mmušo o beeletša ka lefapheng la dinamelwa leo e lego karolo ya Leano la Dintlha tše Senyane la naga go hlohleletša tlhabollo le go hloma mešomo. Dipeeletšo tša rena ka go dinamelwa tša bohle ke karolo ya go aga le go sepetša lenaneo la dinamelwa tša bohle leo le kopantšwego go ralala le naga.
Peeletšo ya naga go dinamelwa e tla thuša go godiša ekonomi le go rarolla mathata a tlhokego ya mešomo, bohloki le tlhokego ya tekatekano. Peeletšo ya rena go dinamelwa e bea naga ye bjalo ka lefelo leo le goketšago peeletšo.
5. Maemo a kabinete go merero ye bohlokwa seemong sa bjale
5.1. Kabinete e amogela dipoelo go tšwa go Seboka sa Baetapele ba Dinaga tša G20, seo se tsenetšwego ke Mopresidente Jacob Zuma, fao dikgahlego tša tikologo ya ka Borwa di ilego tša hlagišwa.
Seboka se se swerwe ka fase ga morero wa: “Re lebile go Ekonomi ya Lefase ya Boithomelo, ye e Maatlafaditšwego, ye e Kgokaganego le tše dingwe le yeo e Akaretšago bohle” gomme sona se ahlaahlile mafapha ao a latelago ao a tlago pele: i) Go Thomiša Lekala le Leswa la Kgolo, ii) Pušo ya Lefase ka Bophara ya Ekonomi le ya Ditšhelete yeo e Šomago Gabotse Kudu le go Hloka Mathata, iii) Kgwebišano le Peeletšo ya Boditšhabatšhaba tšeo di Tseneletšego, iv) Tlhabollo ye e Akaretšago bohle le ye e Kgokaganego le tše dingwe, le v) Merero ye mengwe ye e amago Lefase go swana le Go šitwa ga Dihlare go Alafa Dimaekheroupu (AMR).
Ka go thekga boitlhamelo bjalo ka sehlohleletši se segolo sa kgolo go dinaga tše dingwe le ka ekonoming ya lefase ka bophara, G20 e thekgile Leano ka ga Kgolo ya Boitlhamelo bjalo ka leano le leswa leo le akaretšago melaotshepetšo le magato ka ga le mabapi le makala a boitlhamelo, mokgwa o moswa wa diintasteri le ekonomi ya titšithale.
Godimo ga fao, Leanotiro la Mokgwa o Moswa wa Diintasteri la G20 le šomiša sebaka seo mokgwa o moswa wa diintasteri o se hlagišago ka go ka intastering, kudukudu ka botšweletšing le ka ditirelong tše di amanago le bjona. Se se akaretša thekgo ya go hloma ga diintasteri ka dinageng tše di hlabologago, kudukudu tša ka Afrika le tša ka Dinageng tše di Hlabologilego Gannyane (di-LDC). Gape, go tsebagatšwa semmušo ga Lesolo la G20 ka ga go Thekga go Hloma Diintasteri ka Afrika le di-LDC go maatlafatša bokgoni bja kgolo le tlhabollo tše di akaretšago bohle ka go diriša dikgetho tša boithaopo tša melaotshepetšo.
Ka go tsenya letsogo ka go ageng ga lenaneo la ditšhelete la go hloka sephiri le leo le nago le kgotlelelo go thekga kgolo le tlhabollo tša go ya go ile, tšhišinyo ya Afrika Borwa ya gore tshepedišo ya ditšhelete ye e sa amogelegego ka go bea ditheko tšeo di sego tša maleba ka kgwebišanong e swanetše go nyakišišwa ke Mokgatlo wa Kgwebišano wa Lefase, e ile ya amogelwa. Go rarolla bothata bjo go na le bokgoni bja go lokolla ditšhelete tšeo di ka šomišwago ke mebušo ya Afrika go tsenya tirišong SDG le mananeo a tšona a tlhabollo.
5.2. Kabinete e bušeletša gore ke maikarabelo a maAfrika Borwa ka moka go tšea matsapa ka moka a go seketša meetse le go a šomiša ka bohlale, se se akaretša go lokiša dipompi tšeo di dutlišago meetse le go hlokomela mananeokgoparara a setšhaba ka metseng.
Go theoga ga maemo a meetse ka matamong a bosetšhaba go dirile gore go tsenywe tirišong mellwane ya tšhomišo ya meetse ka diprofenseng tše mmalwa gomme mo nakong ye e sa tšwago go feta, mellwane ye e tsentšwe tirišong ka Profenseng ya Gauteng.
Re swanetše go šoma mmogo go thekga metse ya rena yeo e lego bothateng ka go bega go senya le bohodu bja mananeokgoparara go ba taolo ba maleba. Mmušo o lemoga bothata bjo bo itemogelwago ke batho ba rena ka mafelong a mantši ao a amegilego gomme Sehlophatšhomo sa go bopša ke Ditona ka ga Komelelo se hlagišitše go maatlafatša ka ditsenogare tša kimollo go mafelo ao a amegilego kudu.
Ditsenogare tša lebaka le letelele le le lekopana di a phethagatšwa mola e le gore go hlokomedišiša le go sekaseka masolo ka moka go tšwela pele. Kgoro ya Pušo ya Tirišano le Merero ya Setšo, ka go diriša Lefelo la Bosetšhaba la Taolo ya Masetlapelo, e tšwela pele go kgokaganya seemo sa ka mo nageng sa komelelo le tlhokego ya meetse ka go dirišana le mafapha ka moka le lefapha la phraebete.
5.3. Kabinete e na le setšhaba ge se reta go šoma gabotse ga Sehlopha sa Baraloki ba Afrika Borwa seo se lego Dipapading tša Diolimphiki tša Bagolofadi tša 2016 ka Rio ka Brazil go thoma ka la 7 go fihla ka la 18 Lewedi. Baraloki ba ba diatleletiki ba dira gore setšhaba sa rena se ikgantšhe le gore se tšwele pele go aga go seriti sa rena se se kgahlišago kudu sa go šoma gabotse ka Dipapading tša Diolimphiki tša Bagolofadi. Kabinete e lebogiša sehlopha se ge se thopile dimetale tše senyane: tše tharo tša gauta, tše tharo tša silibera le tše tharo tša porontshe. Kabinete e lebogiša baraloki ba diatleletiki bao ba latelago ka ge ba thopile dimetale tša gauta: moruthi Kevin Paul, Hilton Langenhoven ka go motabogo o motelele le Charl du Toit ka lebelong la dimetara tše 100.
5.4. Kabinete e amogetše go lokollwa ga dipalopalo tša bosenyi tša ngwaga wa ditšhelete wa 2015/16 ke Tirelo ya Maphodisa ya Afrika Borwa tšeo di laetšago phetogo ka kakaretšo ye e bolelago gore bosenyi ka mo nageng bo fokotšegile.
Le ge e le gore kgatelopele ye e dirilwego ke SAPS ka go theoša maemo a mehuta ye mengwe ya bosenyi e a retwa, go sa na le tlhobaboroko ka go koketšego ya bosenyi bja dikgaruru, kudukudu bja polao.
Go lwantšha bosenyi ke maikarabelo a yo mongwe le yo mongwe. Ka moka ga rena re swanetše go šoma le SAPS go fihlelela maikemišetšo a rena ka moka a ditšhaba tše di bolokegilego, a ditoropokgolo tše di bolokegilego le a naga ye e bolokegilego. Se se tla oketša tirišago magareng ga makala a phethagatšo ya molao ao a fapafapanego go fokotša maemo a bosenyi.
5.5. Kabinete e gopotša balefamotšhelo bao ba tlišago dipampiri tša bona tša metšhelo ka letsogo goba ka poso gore letšatši la mafelelo la 23 Lewedi 2016 la go romela dipampiri tša motšhelo tša sehla sa motšhelo sa 2016 le a batamela ka beleo.
Kabinete e nyaka go leboga balefamotšhelo bao ba šetšego ba rometšego dipampiri tša bona tša motšhelo. Motšhelo wo o kgoboketšwago ke Tirelo ya Metšhelo ya Afrika Borwa (SARS) o thuša mmušo go a ba ditirelo go dimilione tša maAfrika Borwa ao a di hlokago kudu.
5.6. Kabinete e lemoga boima bjo bo swarwago ke bafsa ge ba leka go ithuta. Mmušo o tšwela pele go ikgafa go netefatša gore bohle ba hwetša thuto ya boleng le ya go se ture.
Thušo ya mašeleng ye e hwetšwago go Setlamo sa Bosetšhaba sa Thušo ya Ditšhelete go Baithuti bjale se na le R14 582 pilione, gomme se thuša go netefatša gore baithuti bao ba šomago kudu gomme ba hlokago ba kgona go fihlelela thuto ka diyunibesithing ka moka tša setšhaba tše 26 le ka dikholetšheng tše 50 tša setšhaba tša Sethekniki tša Thuto le Tlhahlo ya Mešomo ya Diatla (TVET).
Go ya ka Diphatišišokakaretšo tša ka Malapeng tša 2015 tša Tirelo ya Dipalopalo ya Afrika Borwa: ‘Dipoelo ka ga khwetšo ya thuto di tšwela pele go kaonafala gomme go na le phihlelelo ye e kaonafetšego go dinolofatši le ditirelo tša thuto. Gareng ga batho ba mengwaga ye 20 le go feta, persente ya bao ba phethilego dithuto tša Kreiti ya 12 bjalo ka thuto ya bona ya godimodimo e hlatlogile go tloga go 21,9% ka 2002 go fihla go 28,0% ka 2015. Persente ya batho ba bao ba nago le mangwalo a dithuto tša godingwana le yona e kaonafetše go tloga go 9,3% go fihla go 14,1%’. Kabinete e tšwela pele go ikgafa go phihlelelo ya thuto ya go se lefelwe go bahloki yeo e arotšwego ka magoro, yeo e sa turego.
Nepo ya rena ya lebaka le letelele ya thuto ya godingwana e tla laolwa ke Khomišene ya Dinyakišišo ka ga Thušo ya Ditšhelete ka go Thuto le Tlhahlo tša Godingwana, ye mo lebakeng le e lego gare ka mošomo gomme go emetšwe gore e tla phetha mošomo wa yona ka la 30 Phupu 2017. Re ipiletša go bakgathatema ka moka go fa Khomišene ya Dinyakišišo ka ga Thušo ya Ditšhelete ka go Thuto le Tlhahlo tša Godingwana sebaka sa go fetša mošomo wa yona. Ka go šoma mmogo re ka hwetša ditharollo tšeo di ka phethagatšwago le go šomišwa go ya go ile.
5.7. Kabinete e hloba boroko ke go tšwelela leswa ga ditšhupetšo tšeo di nago le dikgaruru ka dihlongweng tše dingwe tša thuto ya godingwana. Go senya ga thoto ke bosenyi bjo bo efošago šedi go merero ye bohlokwa.
Methopo ye e sentšwego, go akaretšwa bokgobapuku, ka ge se se bonwe ka Yunibesithing ya KwaZulu-Natal, dipuku le mananeokgoparara ke ditiro tšeo di sa amogelegego ebile di senya tsebo yeo e kgobokeditšwego mo lebakeng le letelele. Tše ke ditiro tša bosenyi tšeo ditheo tša phethagatšo ya molao di swanetšego go šomana le tšona gabohloko.
Ditiro tšeo di bea methopo yeo e šetšego e hlaelela mathateng gore e abele bahloki thuto. Kabinete e ipiletša go baetapele ba baithuti go tsenela boipiletšo bja go šireletša mananeokgparara le methopo ye bohlokwa ya yunibesithi e lego karolo ya bohwa bja bosetšhaba bja maAfrika Borwa ka moka.
Mmušo o kwele mathata ao a hlagišitšwego ke baithuti, gomme ona a fiwa šedi ya rena ka botlalo. Re šoma mmogo le batho ka moka bao ba amegago go hwetša tharollo ya go ya go ile.
5.8. Kabinete e swabišwa ke tahlegelo ya maphelo a bašomi ba meepong bao ba sego molaong bao ba hlokofetšego ka moopeng wa Langlaagte wo o sego seemong sa go kgahliša. Mahu a a laetša dikotsi tša meepo ye e sego molaong ka ge ditiro tše di sego molaong di bea maphelo a setšhaba kotsing.
Kgoro ya Methopo ya Diminerale e šoma le ditheo tša phethagatšo ya molao go netefatša gore bao ba rafago meepong ye e sego molaong ba a golegwa le kudukudu baetapele ba ditiro tše bao ba tšwelago pele go gweba ka diminerale tše di sego molaong.
Kabinete e ipiletša go bakgathatema ka moka go šoma mmogo go fediša go rafa meepong fao go sego molaong ka mo nageng. Kgoro e šoma mmogo le dikhamphani tša meepo gomme e tswaletše meepo ye e fetago ye 200 yeo e sa hlwego e šomišwa yeo batho ba bego ba rafa diminerale go yona ka ntle le molao.
5.9. Kabinete e lebogiša Kgoro ya Thuto ya Motheo ge e thopile sefoka sa Boditšhabatšhaba sa Tsebo ya go Bala le go Ngwala sa Sehlongwa sa tša Thuto, Mahlale le Setšo sa Mokgatlo wa UN (UNESCO) ka Lesolo la yona la Batho ka Bontši la Tsebo ya go Bala le go Ngwala la Kha Ri Gude. Difoka tša Boditšhabatšhaba tša Tsebo ya go Bala le go Ngwala tša UNESCO di putsa bokgoni le boitlhamelo ka lefapheng la tsebo ya go bala le go ngwala.
Lesolo la Batho ka Bontši la Tsebo ya go Bala le go Ngwala la Kha Ri Gude le tsebagaditšwe go fokotša kelo ya bosetšhaba ya mabapi le go se kgone go bala le go ngwala ka Afrika Borwa, gomme le hotše batho ba 4.7 milione ka go bobedi mafelong a dinagamagaeng le metsesetoropong. Le rutwa ka dipolelo tša semmušo tše 11, go akaretšwa Braille.
5.10. Kabinete e lebogiša seopedi sa Afrika Borwa sa sophrano Pretty Yende yoo go tšwelela ga gagwe go fihla maemong a boditšhabatšhaba gomme a etšwa bohloking ka Piet Retief go bonwago bjalo ka tlhohleletšo go rena ka moka. Gareng ga ditiragatšo tše dingwe tša gagwe tša boopedi, go emetšwe gore o tla ba yo mongwe wa diopedi tše kgolo ka go Italian opera Lucia di Lammermoor ka Opéra Bastille ka Paris mo kgweding ye e tlago gomme ka Manthole o tla raloka tema ye kgolo ka go Roméo et Juliette ka Metropolitan Opera House ka New York.
5.11. Kabinete e lebogiša Mme Esther Mahlangu, mokgabiši wa moNdebele yo a tumilego lefaseng ka bophara ebile e lego moamogedi wa Sefoka sa Bosetšhaba sa Afrika Borwa sa Ikhamanga. Mme Mahlangu le BMW ba keteka Segopotšo sa ngwaga wa bo 25 sa tirišano ya bona ye e tumilego ka Pontšhong ya tša Bokgabo ka Frieze ka London gareng ga la 5 le la 9 Diphalane 2016.
5.12. Kabinete e ba le maAfrika Borwa ge ba keteka bophelo bja Mme Winnie Madikizela-Mandela ge a keteka letšatši la gagwe la matswalo la mengwaga ye 80. Ka ge a tumile bjalo ka “Mme wa Ntwa ya Tokologo”, Mme Winnie ke molwelatokologo wa mahlwaadibona le tlhohleletšo go kgotlelelo ya basadi lefaseng ka bophara.
Kabinete e lebiša mahloko a yona go:
5.13. Ba malapa le bagwera ba seopedi sa opera sa go belegwa ka Afrika Borwa seo se tumilego maemong a boditšhabatšhaba, Morena Johan Botha. Morena Botha o tla gopolwa ka lentšu la gagwe le bolete le le maatla leo le kwelwego ka difaleng tša tiragatšo tša mehutahuta le ka diholong lefaseng ka bophara go akaretšwa le ka Vienna State Opera fao go mo dirilego gore e be Kammersänger, e lego thaetlele yeo e fiwago diopedi tše di hlomphegago tša mmino wa opera le wa klasiki ka Austria le Jeremane.
5.14. Ba malapa, bagwera le bašomimmogo ba mootledi wa ditimela tša Transnet le mothušamootledi bao ba hlokofetšego ge setimela sa dithoto sa Transnet se etšwa seporong ka setešeng sa ditimela sa Delvillewood go latela go phohlela ga naga ka bodikela bja Hillcrest ka Durban.
5.15. Batho ba Tanzania go latela go roromela ga lefase ga bogolo bja 5.7 fao go bolailego batho ba mmalwa. Dikgopolo le dithapelo tša rena di na le ba malapa a bao ba hlokofetšego le go gobala.
6. Bao ba thwetšwego mešomong
Batho ka moka bao ba thwetšwego mešomong mangwalo a bona a dithuto a tla tiišetšwa le go netefaletšwa ka maleba.
6.1. Kgoro ya Dipapadi le Boitapološo: Morena Alec Moemi bjalo ka Molaodipharephare mo lebakeng la konteraka ya bobedi ya mengwaga ye mehlano.
Dipotšišo:
Donald Liphoko
Mogala: 082 901 0766
