1. Phethagatšo ya Mananeo a Bohlokwa a Mmušo
1.1. Kabinete e lemogile ka ga pego ye e dirilwego ke Tona ya Ditšhelete go Mopresidente, ka ga kgatelopele ya ditherišano tša Mmušo le lefapha la phraebete le bašomi ka ga ekonomi. Mopresidente o romile Tona go eta pele ditherišano le balekane ba setšhabeng go thala leano le go tla ka magato a go godiša ekonomi le go lota kelo ya sekoloto ya ka nageng.
Kabinete e thabile gore mošomo wo o feleleditše ka masolo ao a kwagalago ao a tlago kaonafatša seemo sa ekonomi sa ka nageng. Mopresidente o tsebagaditše masolo a mmalwa ao a tlago pele ka Mošopologo, ao a akaretšago: (1) sekhwama sa mohlakanelwa sa lefapha la phraebete le la setšhaba la mabapi le Thekgo ya Dikgwebopotlana, (2) go rarolla mathata ka nepo ya go oketša peeletšo ka nepo ya go akgofiša kgolo ya bohle, (3) peeletšommogo ya mmušo le ya lefapha la phraebete ka go mananeokgoparara go tšerwe mohlala ka go maitemogelo a Lenaneo leo le atlegilego la Batšweletši ba Mohlagase le (4) go maatlafatša Dikgwebokgolo tša Mmušo go netefatša gore di ba le tšwelopele ya ditšhelete ya go ya go ile le go maatlafatša tema ya tšona ka go hloma mešomo.
Ditsebagatšo tše ke bohlatse bja seo naga ye e ka se fihlelelago ge balekane ka moka ba setšhaba ba kopana go šomela maikemišetšo ao a swanago.
1.2 Kabinete e tšwela pele go ba le boitshepo bja gore kopano ya ditšhelete ye e tiilego ka mmušo, go kgoboketšwa ga R1 trilione ka Tirelo ya Metšhelo ya Afrika Borwa le ditsenogare tše di sa tšwago go tsebagatšwa tše hlano tša lebaka le lekopana, ka moka ga tšona di thekga leano la Dintlha tše Senyane go realo e le go netefatša gore go ba le peakanyoleswa ka dibakeng tša ekonomi ya rena. Go kgoboketša letseno fao go oketšegilego ka SARS go tla tšwela pele go kgontšha mmušo go aba ditirelo tše di tlago kaonafatša boleng bja maphelo a badudi ba ona ka moka.
1.3 Kabinete e amogela tsebagatšo ye e dirilwego ke setheo sa kelo ya seemo sa peeletšo, e lego Moody’s Investor Services, seo mo bekeng ye e fetilego se tiišeditšego leswa kelo ya sekoloto ya naga go ba maemong a mabedi ka godimo ga kelo ya ka fase ga seemo sa peeletšo. Ka go tiišetša kelo, Moody’s e begile gore Afrika Borwa e lebile seemong sa phetogo ka morago ga mengwaga ye e bego e bonwa ka kgolo ye e fokolago gomme magato ao a tiilego a tiišetšo ya seemo ka ditekanyetšong tša 2016 ao tla bea sekeng sekoloto sa mmušo go Palomoka ya Letseno la ka Nageng mo ngwageng wo. Bakgathatema ka moka ba a dumela gore masolo a tirišano a swanetše go maatlafatšwa go fa tlhohleletšo go kgolo ya ekonomi.
Re lemoga gape gore mošomo wa Tona ya Ditšhelete le balekane ba setšhabeng o akaretša sehlophatšhoma sa dikelo tša sekoloto seo se tlago tseba dipeakanyoleswa tše di ka kgonagalago le ditsenogare go lota mebaraka ya matlotlo ye maatla ya ka Afrika Borwa le kelo ya sekoloto sa maemo a peeletšo.
1.4 Mopresidente o leboga Dipolelo tša ditekanyetšo tše di dirilwego ke Ditona tša dikgoro tše di fapafapanego tšeo di bolelago ka ga ditlhokego tša maAfrika Borwa ka moka. Dipego tša kgatelopele le dipeakanyo tše di tšwago ka Dipolelong tša Ditekanyetšo tša Dikgoro di laetša gore Afrika Borwa ke setšhaba seo se šomago, gomme mmušo wona o etile pele, go aga bophelo bjo bokaone go bohle.
Magato ao a kwagalago a tsentšwe tirišong go fokotša seabe seo se sa kgahlišego sa go phuhlama ga ekonomi lefaseng ka bophara ekonoming ya rena, le go lokišetša kgolo ya lebelo ge lebaka la nako ya ekonomi le thoma go kgahliša. Gape re šoma kudu go tloša ditšhitišo tša kgolo ya ekonomi ka mo nageng.
Dipolelo tša ditekanyetšo gape di laetša gore mmušo, bašomi le dikgwebo di šoma mmogo, go feta ka nako ye nngwe, go hwetša ditsela tša go hlohleletša leswa kgolo le go aga bophelo bjo bokaone go bohle. Se se akaretša phethagatšo ye e tiilego ya Leano la Dintlha tše Senyane, leo le tsebagaditšwego ke Mopresidente Jacob Zuma ka Polelong ya gagwe ya Maemo a Naga ya 2015 gammogo le ka go Operation Phakisa, leo le hlametšwego go akgofiša go tsenya tirišong ga ditharollo tša mafapha a bohlokwa a tlhabollo. Mananeo a a rarolla merero ye bohlokwa go tšwa ka go Leanotlhabollo la Bosetšhaba, go swana le go fokotša bohloki le tlhokego ya mešomo.
1.5 Kabinete e tiišeletša leswa go maAfrika Borwa gore seemo s aka nageng sa tlhokego ya mešomo se a lebeledišišwa ka go tsenya tirišong Leanotlhabollo la Bosetšhaba (NDP) la ka nageng ka go šomiša tsenogare ya ekonomi ya Leano la Dintlha tše Senyane leo le nyakago go hlohleletša kgolo le go thuša ka tlhomong ya mešomo ka mafapheng a bohlokwa a ekonomi ya rena. Tirišano le mafapha a phraebete e bohlokwa go fihlelela dipoelo tše atlegilego.
Mmušo o šomiša masolo ka moka ao a lego gona go akaretšwa Leanotiro la yona la Melawana ya Diintasteri (IPAP) go hlama mafapha ao a thwalago bašomi ba bantši le a ditirelo go rarolla bothata bja tlhokego ya mešomo bjo bo amilwego gampe go tšwela pele ke maemo a boima a ekonomi lefaseng ka bophara le ka mo nageng. Tona ya Kgwebišano le Diintasteri, Rob Davies o tsebagaditše semmušo tsebagatšo leswa ya ngwaga ka ngwaga ya boseswai ya IPAP ya 2016/17 go fihla ka 2018-19 ka la 9 Mopitlo 2016 ka femeng ya go betla ditšhipi le ya metšhene ye e lego ya bathobaso ka 100% ka Gauteng.
Mmušo o gatelela bohlokwa bja go hloma tirišanommogo le dikhamphani tša diintasteri tša ka nageng tše bohlokwa tše di sa šomego fela ka tlhabollong ya mananeokgoparara, ka lefapheng la dinamelwa le ka dikgokaganong, eupša go ralala le mehutahuta ye e fapanego ya mafapha ao a nago le theknolotši ye e gatetšego pele, ye e loketšego go romelwa dinageng tša ka ntle le ao a thetšego bašomi ba bantši ka ekonoming ya Afrika Borwa ka botlalo.
Le ge e le gore Dinyakišišo tša Mabapi le Bašomi tša Kotara ye nngwe le ye nngwe tša kotare ya mathomo ya 2016 di begile kgolo ka go tlhokego ya mešomo ka 26.7 persente ka kotara, maemo a mešomo a 2016 a godingwana ka batho bao ba thwetšwego ba 204 000 ge a bapetšwa le a kotare ya mathomo ya 2015.
1.6 Kabionete e amogela go abja semmušo ga Lefelo la Bafsa la Beaufort West, ka Kapa Bodikela ka Mopresidente Jacob Zuma, leo le fago bafsa lefelo leo go lona ba ka imaatlafatšago gona. Lefelo le le na le mafelwana ao a fapafapanego ao a abago tlhabollo ya bafsa ka botlalo le a go hlabolla setšhaba ka bophara. Dinolofatši tšeo di lego gona ka mo lefelong le la bafsa di tla fa bafsa bao ba tšwago metseng ye e hlokago dibaka tša gore ba kgone go kgatha tema bokaone le go tsenya letsogo gabotse go metse ya bona le ka nageng.
Lefelo la tša Bokgoni leo le tlabaketšwego ka botlalo le sepedišwa ke South Cape College gomme lona le tla aba tlhahlo ka ga tshepedišo ya kgwebo, go šomiša khomphutha ga mošomiši yo a nepišitšwego le tlhabollo ya bana ba mengwaga ya ka fasana go bakgathatema ba 200 ka go Lekala la Bosetšhaba la Bafsa ba Dinagamagaeng (NARYSEC) ka ngwaga. NARYSEC ke lenaneo la lebaka le letelele fao e lego gore go nepišitšwe fela bafsa ba dinagamagaeng, bao ba thwalwago le go fiwa dikonteraka mo mengwageng ye mebedi.
Bafsa ba mengwaga ya magareng ga ye 18 le ye 25 ba a thwalwa gomme ba ngwadišwa go tla go hlahlwa ka go mabokgomi a mehutahuta ao a tlago ba fa tsebo, bobedi tsebo ya teori le ya phethagatšo ya mošomo, go itlhamela mešomo le go hlamela batho ba bangwe mešomo ka metseng ya gabobona. Lefelo le la Bafsa ke protšeke ya go nyaka go tsena ge eba lenaneo la mohuta wo le tla kgonagala ebile ke la mathomo la moswananoši, gomme le tla tsenywa tirišong ka diphrobentsheng tše dingwe.
1.7 Kabinete e amogela Kopano ya ka Seleteng sa Afrika ye e sa tšwago go swarwa ya Selekane sa Mebušo sa Go hloka Sephiri (OGP) sa 2016 ye e swerwego ka Afrika Borwa ka fase ga morero wa "Mmušo wa go Hloka Sephiri wa Tlhabollo ya go ya Go ile ya Afrika" go tloga ka la hlano go fihla ka la tshela Mopitlo 2016.
Kopano ye e tla dikgwedi tše šupa ka morago ga ge Afrika Borwa e bile Modulasetulo yo a Etilego pele wa Selekane sa Mebušo sa Go hloka Sephiri. Melawana ya mabapi le mmušo wa go hloka sephiri e bohlokwa go fihlelela mehutahuta ye e phatlaletšego ya dinepo tša tlhabolllo ya go ya go ile, tšeo di amantšhago go hloka sephiri ga pušo ka nepo ya go kaonafatša batho bao ba lego kotsing le bao ba hlokago lefaseng ka bophara.
Selekane sa Mebušo sa go hloka Sephiri le Mmušo wa go Hloka Sephiri le yona ke selo se bohlokwa seo se kgontšhago seo se tlago thuša setšhaba sa lefaseng ka bophara go fihlelela Lenaneo la 2030 la Tlhabollo ya Go ya Go ile.
Samiti ye ya ka Seleteng e bile samiti ye kgolokgolo ya ka Seleteng ya mabapi le Selekane sa Mebušo sa go hloka Sephiri (OGP) yeo e kilego ya rulaganywa ke OGP gomme mo go dikopano tša ka thokwana tša yona gwa tšwa dipoelo tše bohlokwa kudu ka khonferentsheng ka moka.
Ka go latela boikgafo bja mmušo bja selekane le pušo ye kaone, samiti ye e ile ya goketša bakgathatema go tšwa Mekgatlong ya Setšhaba (CSO) ye e fapafapanego lefaseng ka bophara yeo e lego ditšhabeng go ralala le mafapha ao a fapanego ka ntle ga di-CSO tše di tlwaelegilego tšeo di bego di dula e le karolo ya selekane se.
1.8 Kabinete e lemoga ka ga tumelelo ya go kopanywa ga dipolante tše tharo tša go dira mapotlelo go hlama polante ye kgolo ya go dira mapotlelo ya go di feta ka moka ka khonthineteng, e lego Coca-Cola Beverages Africa. Kabinete e amogela tumelelo ye e theilwego go maemo a kgahlego ya setšhaba ya kopanyo ye e dirilwego ke mmušo le dikhamphani tša Coca-Cola Beverages Africa yeo e tlago thekga masolo a rena a go hloma diintasteri tše kgolo ka ekonoming ya Afrika Borwa.
Tumelelano ye e šireletša maemo a mešomo a magareng ka khamphaning ye mo lebakeng la mengwa ye meraro, go šireletša bašomi ka lekaleng la ditherišano tša bona le bengmešomofokotša batho mošomong ka lebaka la kopanyo ye, go thekga lenaneo la kabo ya ditirelo ka baabi ba ditirelo ba kgauswi le go ikgafa go hlabolla balemi bao ba hlokišitšwego menyetla mo nakong ye e fetilego le baabi ba khamphani. Godimo ga fao, R400 milione e beetšwe thoko go thekga tlhabollo ya dikgwebo ka lenaneo la kabo ya ditirelo ka lefapheng la temo gomme R400 milione ye nngwe ke ya koketšo ka peeletšong ya go hlabolla kabo ya ditirelo go ya setšhabeng le bokgoni bja kgwebišano ka tlhabolong ya bokgoni le tlhahlo tše di amegago. Leina la Appletiser leo le lego maemong a godimo le tla tšwela pele go tšweletšwa ka Afrika Borwa.
Tumelelano ye e bulela bagwebipotlana sekgoba sa go ba le seabe ka ditšidifatšing tšeo di lego tša Coca-Cola goba tšeo di abjago ke yona: dipersente tše lesome tša sekgoba sa ka setšidifatšing se tla fiwa ditšweletšwa tšeo e phenkgišanago le tšona go tšwa go batšweletši ba bannyane ba ka dihlongweng tša thekišo fao e lego gore dikhulara tša go abja ke Coca-Cola fela di a hwetšagala. Se se bulela dikgwebo tšeo di sa tšwago go thoma le dikhamphani tše nnyane tša go dira mapotlelo mebaraka, go realo e le go efoga ditiro tša kgwebo tše di nago le mellwane tšeo di dirago gore dikgwebopotlana le dikgwebo tša bogolo bja magreng go ba ka ntle ga mebaraka.
Godimo ga fao, peeletšo ya lebaka le letelele ya khamphani ye ka ekonomi ya ka mo nageng le tlhabollo ya setšhaba di tla maatlafatšwa ka go hlongwa ga dikantorokgolo tša khamphani ye e kopantšwego ka Afrika Borwa. Tumelelo ye e latela tumelelano ye e swanago le ye ye e tsenetšwego le Annhauser Beush InBev mabapi le go reka SAB Miller.
Kudukudu, ge ba gatelela tlhomo ya mešomo, kabo ya ditirelo go tšwa baabing ba kgauswi le tlhabollo ya dikgwebo, ditumelelano tše di bolela ka ga bohlokwa bja go lekalekanya go kopanywa ga dikhamphani tše kgolo le merero ya kgahlego ya setšhaba le go bea melawana go dikhamphani tšeo di naganago ka go kopana goba go reka ye nngwe go swana le kopanyo ya dikhamphani ye e sa tšwago go direga.
1.9 Kabinete e lemogile ka ga go tsebagatšwa semmušo ga pholante ya go dira mapotlelo ya Mpact Polymers ya R350 milione ka tirišano le Coca-Cola. Lesolo le ke go arabela motheo wa semolao wa Mmušo wo o šomago ka nepo ya Leano la Taolo ya Ditlakala tša Bosetšhaba la Kgoro ya Merero ya Tikologo go tšwetša pele dikgwebo tša go diriša dišomišwa leswa.
Pholante ye ke ya mathomo ya mohuta wa yona ka khontinenteng ya Afrika yeo e lebišago ditone tše 29 000 (tša pholiethilene terefthalate) tša mapotlelo a ditšhila a PET tše di nago le go poloko ye e akantšwego ya dikhubikimetara tše 186 000 tša sekgoba sa mokoti wa go tlatšwa ditlakala gomme se se tla tsenya letsogo go phokotšo ya meši ya Khaponetaeoksaete (CO2) ya ditone tše di ka bago tše 53 000 ka ngwaga. Koporasetlhabollo ya Diintasteri (IDC) e abile kadimo ya R210 milione gammogo le R30 milione ya setseka sa yona diabo sa 21% gomme Kgoro ya Kgwebišano le Diintasteri e abile putseletšo ya motšhelo wa karolo ya 12(I). Pholante ya go diriša didirišwa leswa e aba mešomo go bašomi ba 80 le mešomo ye 1 000 go batho bao ba kgoboketšago ditlakala.
Dilekane tša go swana le tše ke sehlohleletši se bohlokwa sa kgolo ya ekonomi, ka ge di hloma diketekete tša mešomo ka ekonoming ya go diriša didirišwa leswa ye e fihlago go boleng bja R50 pilione. Mo lebakeng le, go diriša dipolastiki leswa go nnoši go fa dibaka tša letseno go batho bao ba olelago ditlakala ba 60 000. Mpact Polymers, e lego pholante ya maemo a godimo ya go diriša didirišwa leswa e obamela melawana ya polokego ya dijo ya EU gomme ke feme ya mohuta woo ya mathomo ka Afrika yeo le yona e fihlelelago tshepedišo ya tiišeletšo ya Coca-Cola ka botlalo ya mapotlelo a PET.
1.10 Kabinete e amogela pego ka ga Taolo ya Togamaano ye e Kopantšwego ya Ditšhukudu ye e laeditšego gore Afrika Borwa e fetošitše seemo mabapi le go bolaya ditšhukudu ka go nyaka manaka a tšona. Go tloga mathomong a ngwaga wo fela, basenyi bao ba bolayago ditšhuku ba nyaka manaka a tšona ba golegilwe.
Mokgwataolo wa Togamaano wo o Kopantšwego o amogetšwe ke Kabinete ka Phato 2014 gomme o dirile gore ba Lefapha la Tšhireletšo ba tsenye tirišong tsenogare ya makala a mantši, ya mafapha a mantši ka nepo ya go šireletša ditšhukudu ka Afrika Borwa.
1.11 Kabinete e lebogiša naga ye ge e swere Tourism Indaba ya 2016 ye e atlegilego ka Durban KwaZulu-Natal, ye e fedilego ka Mošupologo wa la Senyane Mopitlo 2016 gomme yona e bile le dipoledišano tša mehutahuta tše di atlegilego magareng ga babontšhi ba 1 047 go tšwa ka dinageng tše 18 tša Afrika le bareki ba 1 856 go tšwa lefaseng ka bophara. Mo ngwageng wo, INDABA e swere dikopano tše di fetago tše 3000 go feta ngwagola. Ka moka, dikopano tša dikgwebo tše 14 000 di swerwe mo matšatšing a mararo a INDABA, gomme se se hlagiša kholego ye bohlokwa ye e kgonagalago ka ekonoming. Tiragalo ye le yona e tsenetšwe ke bagaši ba ditaba ba bosetšhaba le ba boditšhabatšhaba ba 575.
INDABA e nepišitše kudu dikgwebopotlana, dikgwebo tša magareng le dikgwebo tše nnyane (di-SMME) tšeo di laetšago ditšweletšwa le ditirelo go tšwa go dikgwebopotlana tša boeti tše di tshephišago. Dikgwebo tše 70 di holegilego go diwekšopo tša mabapi le ka fao go ka fihlelelwago mmaraka – le go gola. Di-SMME di na le bokgoni bja go ba dikgwebo tše kgolo.
INDABA e thekgile tema ye e kgathwago ke di-SMME ka tlhabollong ya ekonomi go bobedi dinaga tše di hlabologilego le tšeo di hlabologago, ka nepo ya go godiša lefapha la boeti. Go kgontšha bokgoni bja di-SMME ke ye nngwe ya dihlohleletši tša tlhomo ya mešomo ka go Leano la Dintlha tše Senyane tšeo di tlago godiša le go fetošaekonomi le go hloma mešomo.
2. Diphetho tše bohlokwa tša Kabinete
2.1. Kabinete e ahlaahlahlile go tsenywa tirišong ga ditšhišinyo tša Khomišene ya Nnete le Poelanyo (TRC) le dikgetho tše di šišintšwego tša go tsenywa tirišong ga Diprotšeke tša Tsošološo ya Setšhaba.
Go phethagatšwa ga Diprotšeke tša Tsošološo ya Setšhaba go rarolla ditiro tše di bego di se tša loka tša nakong ye e fetilego ka go tsošološa ditšhaba tše 128 tšeo di ilego tša itemogela ditiro tša dikgaruru le tshenyo ka lebakeng la nako ya dithulano (go tloga ka la pele Hlakola 1960-10 Mopitlo 1994).
Kgoro ya Toka le Tlhabollo ya Molaotheo e tla kgopela gore bakgathatema (setšhaba le lekala la phraebete) ba maleba ba tsenye letsogo ka nepoo ya go hwetš a methopo ya maleba ka nepo ya go tliš a ditsenogare ka bophara ka mo ditšhabeng tše 128, tšeo di šupilwego ke TRC goeya ka tiragalo ye e di hlagetšego yeo e ka fapanago ka boleng eupša go fihla go boleng bja godimodimo bja R30 milione. Se se tla netefatša gore diprotšeke di a kgonagala le gore di tšwela pele go ya go ile ka nepo ya go fihlelela ditlhologelo tša setšhaba.
Se se tsenya letsogo go fihlelelang ga Leanotlhabollo la Bosetšhaba ka go katološa tirišano ya setšhaba le kopano, go rarolla tlhokego ya tekatekano ya nakong ye e fetilego le go fihlelela mmušo wo o hlabollago, wo o nago le bokgoni le wa maitshwaro a mabotse wo o swarago badudi ka tlhompho.
2.2 Kabinete e sedimošitšwe ka ga dipoelo tša Khonferentshe ya Lefase ka ga dikgokagano tša Radio (WRC-15) ye e swerwego go tloga ka la pedi go fihla ka la 27 Dibatsela 2015 ka Geneva, Switzerland. Afrika Borwa e ile ya ba modulasetulo wa ditherišano tša Sehlopha sa Afrika tšeo di ilego tša feletša ka gore selete se se hwetše sefala sa tlaleletšo sa protepente ya go thetha gomme Afrika e kgonne go šireletša sefala sa UHF sa thelebišene ya therestiale ya titšithale. Dikabo tše dingwe tša sefala di ile tša abelwa ditirelo tša lewatleng, tša maeto a diphatšamaru le a ditirelo tša lefaufaung.
Leano la Bosetšhaba la Frekhwentshi ya Radio (NRFP) le tla mpshafatšwa go laetša diphetho tša WRC-15, tšeo di thomago go šoma ka la pele Pherekgong 2017. Kabo ya sefala ka gare ga NRFP go tla nolofatša dipeakanyo tša tiromošomo tša ditirelo tše di fapafapanego tšeo di lego bohlokwa go fihlelela dikholego tša ekonomi, tša setšo le tša setšhaba ka go šomiša sefala se bjalo ka methopo wa tlhago. Ka go thekga dinepo tša Leanotlhabollo la Bosetšhaba, sefala se se tla šomišetšwa go tsenywa tirišong ga protepente ya bosetšhaba, thelebišene ya therestiale ya titšithale, dikgokagano tša sathalaete le tšhireletšo ya setšhaba le kimollo ya masetlapelo, gammogo le ditirelo tše dingwe.
2.3 Kabinete e sedimošitšwe ka ga Diphetho tše di tšerwego ke Seboka sa Mokgatlo wa Selekane sa Afrika (AU) sa Dihlogo tša Dinaga le tša Mebušo ka Johannesburg ka Phupu 2015 go bušeletša seabe sa ngwaga ka ngwaga seo se dirilwego ke Dinagamaloko go tloga ka 2016, ka nepo ya go maatlafatša mokgoni bja yona bja go phethagatša mananeo a yona.
Kabinete e dumeletše go tsenywa tirišong ga seabe se seswa sa Afrika Borwa seo se sekasekilwego go AU go latela Sephetho sa Kopanokgothekgothe sa Maemo a maswa a Tshekatsheko. Se se theilwe go melawana ya kwelobohloko, tefelo ye e lekanago gammogo le bokgoni bja go lefa, ka tsela ye e netefatšago gore ga go naga e tee ye e lebanwago ke kabelo ye e hlokago tekatekano ya ditekanyetšo.
3. Ditiragalo tše di tlago
3.1. Mopresidente Jacob Zuma o tla tsenela Leeto la Semmušo go la Doha, Qatar ka la 19 Mopitlo 2016 go maatlafatša dikamano tša sepolotiki le tša ekonomi magareng ga dinaga tše ka bobedi.
3.2. Motlatšamopresidente Cyril Ramaphosa, bjalo ka Moromiwa yo a Kgethegilego wa Mopresidente Jacob Zuma go la South Sudan, o tla etela Juba ka la 16 Mopitlo 2016. Letšatši le le bohlokwa go badudi ba South Sudan k age ba tla be ba keteka Letšatši la Mašole la Tokollo ya Batho ba Sudan.
Ka nakong ya ketelo ya gagwe Motlatšamopresidente o tla lekodišiša o tsenywa tirišong ga tumelelano ya khutšo. South Sudan e fihleletše motheo mafelelong a Moranang 2016 ka ge go ile gwa hlomamišwa semmušo ga mmušo wa phetošetšo wa selekane sa bosetšhaba.
3.3. Mopresidente Jacob Zuma o tla etapele mokete wa go keteka Mengwaga ye Lekgolo ya Yunibesithi ya Fort Hare ka Dinaga tše di Hlabologago tša Borwa bja Afrika (SADC) ka la 20 Mopitlo 2016. Seabe sa yunibesithi sa go tšweletša baithuti ba peleng bao ba nago le mafolofolo ka mo nageng le ka Borwa bja Afrika go thuša meketeko ya Kgwedi ya Afrika.
3.4. Kabinete e hlohleletša batho go kgatha tema ka lenaneong la ditiragalo tše ntši la Kgwedi ya Afrika leo le akaretšago meloko le mehuta ye e fapafapanego ka afse ga morero wa “Re Aga Afrika ye Kaone le Lefase le Lekaone”. Ditiragalo ka moka di gatelela bohlokwa bja ditšhaba tša kgauswi gomme di bopilwe ke mafapha a mehutahuta go akaretšwa: mmino, thetho, mmino, filimi, khusine, fešene, bokgabo le bohlami, ditherišano ka tša bohlale le mošomo wo itšego wa tirišano go tša go bašomi ba tša bokgabo ba ka Afrika Borwa le badirišani ka bona ka khonthinenteng le Lefase ka bophara.
3.5. Letšatši la Boditšhabatšhaba la Malapa le tla ketekwa ka la 15 Mopitlo 2016 ka fase ga morero ya boditšhabatšhaba wa “Malapa, maphelo a makaone le Bokamoso bja go ya Go ile” wo o amanago le Lenaneo la Tlhabologo ya go ya Go ile la 2030 (leo le amogetšwego ka 2015). Letšatši la Boditšhabatšhaba la Malapa le tsebagaditšwe semmušo ke Kopanokgothekgothe ya Mokgatlo wa Dinagakopano gomme le lebeletše kudu Malapa: maphelo le go phela gabotse ga bana le bafsa; tekatekanyo ya mošomo le malapa le dipoelo tša maphelo; le boleng bjo bokaone bja bophelo go batšofadi.
3.6. Go tloga ka la 16 go fihla ka la 20 Mopitlo 2016 Kgoro ya Meetse le Kelelatšhila e tla eta pele Beke ya Kelelatšhila le Pabalelo ya Maphelo ka fase ga morero wa: “Ga se mabapi le go folaša”. Lesolo le le tla tšweletša temošo ka ga bohlokwa bja kelelatšhila le go tšwetša pele ditiro tše kaone ka kelelatšhila.
Lenaneo le bohlokwa ke la Lenaneo la Phedišo ya Dintlwana tša Boithomelo tša Dipakete; kgatelopele e akaretša go fediša ka botlalo ga dintlwana tša boithomelo tša dipakete ka mekhukhung ka KwaZulu-Natal, Leboa Bodikela, Mpumalanga le Gauteng. Kapa Bodikela yona e fihleletše go fetša se ka 99.8 persente. Kgatelopele ka diprofenseng tše dingwe e akaretša go fedišwa ga dintlwana tša boithomelo tša dipakete tše 20 560: Foreisetata (4 056), Kapa Bohlabela (2 672); Kapa Leboa (2 421) le Leboa Bodikela (398).
Tona ya Meetse le Kelelatšhila, Nomvula Mokonyane o tla kgatha tema ka Komiting ya Boditšhabatšhaba ya bo 84 ka ga Matamo a Magolo (ICOLD) ka Sandton Convention Centre go tloga ka la 15 go fihla ka la 20 Mopitlo 2016. Komiti ye e tla abelana ka ga tsebo mabapi le go hlama, go aga, go hlokomela le seabe sa matamo a magolo. E tla akaretša gape go etela matamo a magolo ka Borwa bja Afrika gomme e tla tsenya letsogo ka masolong a rena a pabalelo ya meetseng.
3.7. Bjalo ka karolo ya Leano leo le Kopantšwego la Bosetšhaba la Tsebo ya go Bala le go Ngwala le Tsebo ya Dipalo, Kgoro ya Thuto ya Motheo e swara 2016 Spelling Bee go kaonafatša go šoma gabotse ga baithuti ka dipolelong.
Kabinete e ipiletša go dikolo, go barutiši le go batswadi go hlohleletša baithuti ba dikolo tša phraemari go tsenela 2016 Spelling Bee pele ga ge go tsenela go tswalelwa ka la 31 Mopitlo 2016. Go hwetša tshedimošo ka botlalo etela www.education.gov.za.
4. Maemo a kabinete go merero ye bohlokwa seemong sa bjale
4.1. Kabinete e kgalema ka bogale ditiro tša semorafe tša phatlalatša tšeo di bontšhitšwego ke batho ba bangwe ka nageng ya rena, kudukudu difaleng tša kgašo ya setšhaba. Maitshwaro a mohuta woo a kgahlanong le mekgwa ya Molaotheo wa rena, maikarabelo le maitshwaro ao a lego ka go ona, ebile a tshela ditokelo tša batho ba rena.
Se ga go na le fao re se beilego gona ka setšhabeng sa rena sa temokrasi. Kabinete e tshwenywa kudukudu ke ditshwaotshwao tša semorafe tšeo di dirilwego ke lelokolegolwane la Tirelo ya Molao, Moahlodi wa Kgorotsheko ya Godimo Mabel Jansen.
Dipolelo tše di diilwego ke leloko leo le hlomphegago la tirelo ya molao ga di sepelelane le seo setšhaba sa rena se se emetšego go maloko a tirelo ya molao. Tirelo ya molao ka mehla ga se ya swanela go tšea lehlakore gomme e dire ka mokgwa wo o hlokago bosodi.
Kgotlelelo le tlhompho di bile motheo wa ntwa ya rena ya go lwela tokologo gomme e tšwela pele go ba karolo ye bohlokwa ya motheo wa temokrasi ya Afrika Borwa. A re kopaneng gape go fenya mmogo karoganyo ye e bakwago ke semorafe ka setšhabeng sa rena.
Kgoro ya Toka le Tlhabollo ya Molaotheo e rulaganya go šoma ka ditiragalo tša mohuta woo ka go tsenya tirišong melao ya go rarolla semorafe le kudukudu polelo ye e nago le lehloyo.
Kabinete e tšwela pele go ipiletša go maAfrika Borwa go hlomphana ka ge go hlagišitšwe ka gare ga Melao ya rena ya Ditokelo.
4.2. Kabinete e bušeletša kgalemo ye e dirilwego ke Mopresidente Jacob Zuma ya mabapi le go senywa ga dikolo tše 24 ke batho bao ba ipitšago badudi ba selete sa Vhembe ka Limpopo. Tshenyo ya mananeokgoparara a thuto e hlokiša bana ba rena didirišwa ebile e nyatša maitekelo a naga ya rena a go aba thuto ya boleng.
Kabinete e amogela kopano ya Mopresidente Jacob Zuma le Kgoši ya maVenda, Thovhele Toni Mphephu Ramabulana yeo e bilego gona ka kgopelo ya mohlomphegi ka la 8 Mopitlo 2016 ka nepo ya go rarolla mathata ka Vuwani.
Mopresidente Jacob Zuma o hlomile sehlophatšhomo seo se etilwego pele ke Kgoro ya Tirišano ya Makala a Pušo le Merero ya Setšo go eta pele tshepedišo ya go hloma molokoloko wa diprotšeke tša mananeokgoparara a setšhaba ka Masepaleng wa Selegae wa Makhado. Kabinete e leboga Sehlophatšhomo sa ditona seo se bego se etilwe pele ke Tona Desmond van Rooyen ka ga diphihlelelo tše di dirilwego go rarolla bothata bjo le go leboga tema ye e kgathilwego ke Kantoro ya Tonakgolo Stanley Mathabatha, le Meyaramogolo wa Vhembe, Tshitereke Matibe; Meyaramogolo wa Thulamela, Grace Mahosi le Meyaramogolo wa Makhado, David Mutavhatsindi.
Ka dikopanong tša Sehlophatšhomo se, baetapele ba setšo bao ba bego ba tsenetše dikopano tše ba ile ba tshephiša go šoma le mmušo go rarolla bothata bjo ebile ba kgalema tshenyo ya thoto le dikgaruru gomme ba ipiletša go tharollo ya tšhoganetšo ya seemo se. Ka mo dikopanong tše baetapele ba setšo le Sehlophatšhomo ba ile ba tiišetša leswa dipoelo tša kopano le Mopresidente gomme ba tšea sephetho sa go begela Mopresidente ka ga kgatelopele. Mo lebakeng le Sehlophatšhomo sa ditona se rerišana le bakgathatema ka moka bjalo ka lesolo leo le tšwelago pele la mmušo la boetša seemo sekeng ka Vuwani le ka meetseng ya mabapi.
Kabinete e leboga maloko a setšhaba le baetapele ba setšo bao ba tsenego taba ye ka bogare ka go šireletša dikolo tšeo di šetšego le go hloma seemo seo se loketšego ditherišano tše di tšwelago pele.
Go ka se be le lebaka leo le kwagalago la go šireletša tshenyo ya go hloka mabaka a kwagalago ya mananeokgoparara a setšhaba a bohlokwa a go swana le dikolo. Badudi bao ba ka bonwago molato wa go tšhuma mananeokgoparara a rena a setšhaba ba tla lebanwa ke bogale kamoka bja molao.
Kabinete e gopotša maAfrika Borwa gore temokrasi ya rena e fa badudi ka moka dibaka tše mmalwa tša go hlagiša dipelaelo tša bona le go tsenela dipoledišano tše di kwagalago go fihlelela tharollo ya go hloka dithulano. Badudi ba ka mo seleteng se ba hlohleletšwa go šupa disenyi tšeo di etago pele le go senya bokamoso bja bana ba rena le go ba bega go ditheo tša phethagatšo ya molao.
Ka tiragalong ye e aroganego eupša ye e amanago le se, Kabinete e lemogile ka tlhobaboroko ye kgolo dikgaruru tše di tšwelago pele, tšhitišo ya dikolo le go tšhuma ga dinolofatši tša kgoro ya dinamelwa ka lefelong la Grabouw ka Kapa Bodikela. Kabinete e bušeletša gore maatla a molao ka botlalo a tla dirišwa go bao ba hwetšwago ba na le molato wa ditiro tša bosenyi.
4.3. Kabinete e lebiša mahloko a yona go ba lapa le bagwera ba bao ba lahlegetšwego ke maphelo a bona ka lebaka la mafula ka mafelong a ka KwaZulu-Natal. Mmušo o aba ditirelo tša taolo ya masetlapelo le kimollo go batšwasehlabelo.
4.4. Kabinete e gopotša maAfrika Borwa go tšwela pele go seketša meetse go kghontšha gore go be le kabo ya meetse ye e lekanego ka moso, ka ge go sa na le mafelo a mangwe ka nageng ao a sa itemogelago maemo a komelelo.
Thekgo ya mmušo e tšwela pele go fokotša diabe tše di šiišago tša komelelo ka go diriša dikabo tša ditekanyetšo tša lebaka le lekopana, la magareng le le letelele go thuša mananeo a dikgoro tša mehutahuta ka mašeleng ao a arabelago dinyakwa tše di kgethegilego tša mafelo ao a amilwego ke komelelo le tlhokego ya go rarola tahlegelo ya meetse ka mananeo a kabo ya meetse a bohlokwa.
Mmušo o hlomile Sehlophatšhomo sa Ditona ka ga Kabo ya Ditirelo, le kemedi go tšwa go mafapha ao a fapafapanego. Bjalo ka karolo ya magato a kimollo ao a tšerwego fediša diabe tša komelelo, melawana ya go šoma ga matamo e šomišwa go matamo a 35 le go mananeo a meetse a 4 fao mellwane e dirišwago mo lebakeng le mabapi le methopo ya meetse (mellwane ye e gapeletšwago ke molao go tšhomišo ya ka gae le ya temo).
Go fokotša diabe tša komelelo go bašomiši ba meetse, Kgoro ya Meetse le Kelelatšhila e šomišitše tšhelete ye e fetago R500 milione go maemo a tšhoganetšo le go ditsenogare tša lebaka le lekopana ka KwaZulu-Natal, Foreisetata, Leboa Bodikela, Kapa Bohlabela, Mpumalanga, Limpopo, Kapa Bodikela le Kapa Leboa. Ditsenogare tša lebaka la magareng le tša lebaka le letelele di ikemišeditše go netefatša gore re na le kgotlelelo go phetogo ya klaemete, e lego seo se fokotšago dikotsi tša phokotšo ya komelelo ka moso.
Mokgwa wo o šomišwago ke mmušo go rarolla seemo sa komelelo le bothata bja go gwagwalala ga naga, o nolofatša diphetolo tša magareng ga mebušo tše di amanago le tše di kopantšwego, e lego, lenaneo la Tlhokomelo ya naga, Go šomela Meetse, Go šoma ka Mello le Go šomela Matsha a meetse, e lego seo se tsenyago letsogo go tlhomo ya mešomo, tšhireletšego dijong, tlhabollo ya bokgoni, pabalelo, tsošološo ya naga le pušetšosekeng gammogo le tlhabollo ya dinagamagae. Seabe sa komelelo ya bjale se nyaka gore go šomišwe ditheknolotši tšeo di tšwetšago pele kgotlelelo ya komelelo.
Ka lebaka la se, ka 2015 Afrika Borwa e dumeletše tšhomišo ya lefela leo le kgotlelelago komelelo la go bjala ka mokgwa wa kgodišo ya phetošo ya ditšini go rarolla bothata bja tšhireletšego dijong. Re maatlafatša gape ditlhamo tša maitirelo le ditheknolotši tše di nyakegago ka pušetšosekeng ya mafelo ao a amegago go thibela go gwagwalala mobu le go tšwetša pele tšweletšo ya puno nageng.
Bjalo ka karolo ya mokgwa wo o kopantšwego, Afrika Borwa e ikgafile go dirišana le go ba moholegi wa Kwano ya Mokgatlo wa Dinagakopano ya go Fediša Go rema Mehlare (UNCCD) e lego lenaneo la thekgo la go bea mohlala Lefaseng ka bophara. Ka ditsenogare tše, re tsenela lesolo la lefase ka bophara la go tsenya tirišong ga dinepišo tša boithaopo tša bosetšhaba bjalo ka karolo ya go fihlelela Dinepo tša Tlhabollo ya Go ya go ile. Motheo o bohlokwa wa Taolo ya go Gwagwalala ga Naga o tiišetša tema ye e kgathwago ke batho ba kgauswi go hlameng le go tsenya tirišong ga magato a go šitiša le go bušetša morago go gwagwalala ga naga.
Leano la Peakanyoleswa mabapi le Phetogo ya Klaemete leo le sa tšwago go phethwa le šupa ditsenogare tše di tlago pele le go kopanya maano a bohlokwa a peakanyoleswa ya ka mafapheng a Meetse, Temo, Phedišano ya Diphedi tša Mehutahuta, Maphelo, Madulo a Batho, le Phokotša ya Dikotsi tša Masetlapelo ka go Leano la kakaretšo la Peakanyoleswa ya Bosetšhaba. Go tlošwa ga Dimela tše e sego tša Setlogo ka go diriša lenaneo la Re šomela Meetse ka mafelong a kgoboketšo ya meetse ao a hlasetšwego ke dimela tše le ka megobeng ya meetse go tsenya letsogo go boleng le ka go bontši bja meetse bjo bo kaonafetšego.
4.5. Kabinete e hlobja boroko ke tiro ya go ngala mošomo ka Tirelong ya Diposo ya Afrika Borwa, yeo dipoelo tša yona di nago le seabe go go bea leswa tirelo ya diposo ye e direlago maAfrika Borwa Bokaone.
Mmušo ka go diriša Kgoro ya Mananeokgoparara a Dikgokaganyo le Ditirelo tša Poso o šoma go rarolla mathata ka Tirelong ya Diposo go bušetša seemo sekeng le go fetoša seemo.
Ka Phato ngwageng wo o fetilego, Kgoro e thwetše lekgotlataolo le leswa, Mohlankedimogolophethiši yo moswa le go maatlafatša bolaodi ka nepo ya go hlahla phethagatšo ya mešomo le go bušetša seemo sekeng ka SAPO. Seemo seo se tiilego sa ditšhelete sa SAPO se tšwela pele go ba selo seo se tlago pele.
Tirelo ya Diposo ya Afrika Borwa e tšwela pele go ba sehlongwa sa togamaano sa go iša ditirelo tša mmušo, bokgwebi bja elektroniki le ditirelo tša ditšhelete go maAfrika Borwa ka go diriša Makala a yona a 2 448 nageng ka bophara. Re a hlohleletšwa ge bolaodi le baetapele ba mekgatlo ya bašomi ba ikgafile go tsenela ditherišano bjalo ka mokgwa wa go rarolla diphapano tša bona.
4.6. Kabinete e lebogiša sehlopha sa baithuti ba Afrika Borwa (Liam Baker, Dylan Nelson, SangEun Lee, Ralph McDougall, Timothy Schlesinger, Hannah Clayton, Rauseenah Upadhey, le Mpho Nkwana) ge ba thopile Phadišano ya Afrika ya Bonkgwete bja Dipalo ya bo 24 ka Senegal. Lee, 17, gape o ile a fiwa sefoka bjalo ka Mmakgoši wa Afrika wa Dipalo ka phadišanong ya basetsana ngwaga wa bobedi ka go latelana.
Dipotšišo:
Donald Liphoko
Mogala: 082 901 0766
